Nereden çıktı bu kıyafet?
Neden kıyafet giydiğimizi düşündünüz mü ya da ne zamandan beri giydiğimizi? İlk insanların ne giydiğini… Bu ay kıyafetin tarihine bir bakalım istedim. Modanın temellerinin nasıl atıldığını, insanların ihtiyaçtan nasıl icat çıkardığını merak edenler… Gelin kıyafetin keşfini birlikte öğrenelim.
Her kıyafetin bir hikâyesi vardır. Bu hikâye, insanlığın varoluşundan başlar; ihtiyaca, iklime, coğrafyaya, kültüre ya da inanca göre çeşitlenir, farklı tarzlara bürünür. Kıyafet insanların sadece vücutlarını örtmekle kalmaz; aynı zamanda kimliklerini, duygularını ve toplumsal bağlarını ifade etmelerini de sağlar. Tarih boyunca giyim tarzları, dönemin dünya görüşünü, sosyal normları, bağlı bulunan tebaayı, meslekleri ve bireylerin ruh halini yansıtma aracı da olagelmiş. Tüm bu hikâyenin sonucu, günümüz modasına çıksa da süreç bambaşka işlemiş. Her serüven, her evriliş, her gelişim, her değişim ilmek ilmek nakşedilmiş tüm kıyafetlerin dokusuna.
İlk insan, ilk kıyafet
Kıyafet tarihini çalışmanın en büyük zorluğu, bu materyal kültürünün günümüze ulaşmadaki sıkıntısıdır. Taşı toprağı fosilleştirerek bugünlere getiren zaman, kıyafete bu ayrıcalığı tanıyamamıştır. Bu nedenle arkeologların ilk kıyafetin ne zaman kullanıldığına dair kesin bilgileri yok. Ancak mağara çizimlerinden, oyulmuş figürlere ve fosilleşmiş çamur zemininde birbirine dikilmiş deri izlerinden ve zamanın insanlarından yola çıkarak çizilmiş birtakım figürlerden yola çıkarak bazı tahminleri var tabii ki. Ama insanların daha ilk yaratılış anlarından itibaren kıyafete ihtiyaç duyduğunda herkes hemfikir… İlk insanlar avcı toplayıcı olduklarından soğuk iklimlerde soğuktan korunmak, kuru kalmak için avladıkları hayvanların postlarını/derilerini; sıcak iklimlerde ise sıcaktan korunmak için çim ya da ağaç kabukları kullandıkları, yapılan kazılardaki buluntulardan yola çıkılarak tahmin ediliyor. Burada belirtmeliyim ki genel ifadeyle “kıyafet” kelimesini kullanıyoruz, ancak deyim yerindeyse kıyafet demeye bin şahit lazım. “Kıyafet” dediğimiz, örtünmek için kullanılan deri parçaları aslında. İlk etapta parça parça kullansalar da zaman ilerledikçe insan alet edevat keşfedip kullanmaya başladıkça, parçaları birleştirip kıyafet haline getiriyor. Hz. İdris (A.S.), bu anlamda iki şeyi birbirine iliştirerek birleştirdiğine inandığımız ilk insanoğlu. Adının kökeni de bu nedenle pek çok şeyi, -iki parçayı, iki konuyu, iki şeyi -birbirine ulayıp birleştiren anlamındaki ders, terz(i) kelimelerin çağrışımı.
Hz. İdris’in tarih içinde yaşadığı çağ tam olarak hangi yıllara karşılık gelir tam bilemesek de Fas’ta Contrebandiers Mağarası'nda onlarca yıl süren bir dizi kazıda bulunan kemik aletleri (bazı hayvanların çene kemikleri) insanların 120 bin yıldır kıyafet giydiğini gösteriyor. Bu aletleri keski olarak kullanarak deriyi hayvandan ayırdıkları, delikler açtıkları ve hayvan sinirleriyle ya da doğada buldukları ip benzeri şeylerle bağlayarak kıyafet haline getirdikleri düşünülüyor.
Şaşırtıcı ama ilk kıyafet tunik
Diklemesine koydukları iki hayvan parçasını omuzlardan birleştirilip aşağı doğru sarkıttıktan sonra belini başka bir parçayla bağlanmasıyla ilk tunik gömlek icat edilmiş oldu. Dediğimiz gibi bugünün teori dünyasında, daha iyi bir teori gelinceye dek eskisi sahnede kalmaya devam ediyor. Şükür ki tarih, materyal kültüre dayanan bir sosyal bilim ve yeni bir materyale ulaşan günümüz insanı, bugüne kadar olan tüm teorileri de rafa kaldırıyor. Örneğin bugüne dek insanoğlunun 7-8 bin yıl önce “toplu yaşam” denen olguya yabancı olduğu söylenirken, bugün Göbeklitepe ve etrafındaki diğer taş tepeler, geçmişin hiç de öyle olmadığını, insanoğlunun tahmin edilen sürelerden çok daha öncesinde sosyal hayatı kurduğunu, hatta tapınaklar inşa ettiğini bize gösterdi.
Kıyafetin tarihinde de bakış açısını böylesine kökten değiştirecek buluşlar ortaya çıkabilir elbette. Sonraki dönemlerde topluluk içindeki bireylerin sosyal statüsü, giyimlerini etkiledi. Özellikle kıyafet üzerindeki süslemeler, renk seçimleri veya kullanılan malzemeler, bireyin sosyal statüsünü belirledi.
İlk insanların kıyafet kullanmaya başlaması, sadece doğanın zorluklarına karşı ürettikleri bir çözüm olmasından ziyade; aynı zamanda topluluklar arası iletişimi, kimlik oluşturmayı ve kültürel gelişmeyi de beraberinde getiren çok önemli bir dönüm noktası oldu. İşte günümüzün modası binlerce yıl öncesinden yoğurulmaya başlanarak bugüne kadar geldi. Her geçen gün de değişim devam ediyor.