Orta ve Batı Afrika’da endemik bir hastalık olarak ortaya çıkıp dünyanın farklı ülkelerine yayılan maymun çiceği salgınından korunmak için öncelikle bu virüsü biraz daha yakından tanımalısınız. Dünya Sağlık Örgütü tarafından halk sağlığı için acil durum çağrısı ilan edilen maymun çiçeği virüsü (MPOX); ateş, hâlsizlik, baş ağrısı, lenf bezlerinde şişme, kusma gibi başlangıç bulgularının ardından yüz, kol, bacak gibi bölgelerde kabarcıklı lezyonlarla kendini gösteriyor. Cilt veya vücut sıvılarıyla doğrudan temas yoluyla kişiden kişiye bulaşan bu hastalıktan korunmada hijyen koşullarına uymak, el yıkamak, maske kullanımı önem taşıyor.

Hayvan ısırıklarıyla ortaya çıktı

Maymun çiçeği virüsü ilk kez 1958’de, Afrika’dan deney hayvanı olarak getirilen maymunlarda tespit edilmiştir. 1970 yılında ilk vaka, Afrika'da bir çocukta ortaya çıkmıştır. Hayvanlardan bulaşan virüs, zoonotik bir hastalık; yani hayvanlardan insana bulaşan bir hastalık olarak bilinmektedir. Afrika kıtasında maymun, sincap, fare gibi hayvanlardan insanlara bulaşmaya başlamıştır. Hayvan ısırıkları, tırmalaması, etinin yenmesi veya vahşi hayvanların derisinin yüzüldüğü sırada insanlara bulaşma ortaya çıkabilmektedir. 2022 yılında endemik ülkeler dışında görülen ve çok sayıda ülkeyi etkileyen salgında ise temas ile bulaşma ön planda olmuştur. Aynı yılın yaz döneminde 116 ülkede 99 bin vaka belirlenmiştir. Ancak 2024 yılının Haziran ayında Kongo’da salgın yoğun bir biçimde görülmeye başlamış ve dünyadan yardım talep edilmiştir. 16 binden fazla vaka, komşu dört ülkeye yayılmıştır. Bu nedenle Dünya Sağlık Örgütü, maymun çiçeği virüsü ile ilgili uyarılarda bulunmaya başlamıştır. Şu anda da hastalığın yayılmaya devam ettiği bilinmektedir. Bu nedenle sık sık el yıkanması, kişisel hijyene önem verilmesi, ortak kullanılan eşyalara dikkat edilmesi ve mümkün olduğunda tanımadığınız insanlarla temastan kaçınılması önemlidir.

Kuluçka süresi üç hafta

Maymun çiçeği virüsünün kuluçka dönemi, bir - iki hafta arasındadır. Bu dönemde belirti vermeyen hastalık, kuluçka döneminin ardından ateş, kas ağrısı, aşırı hâlsizlik, lenf bezlerinde büyüme ve baş ağrısı gibi belirtilerle ortaya çıkmaktadır. Genellikle yüzde, kollarda, bacaklarda, avuç içlerinde ve ayak tabanında döküntüler ve kabarcılar şeklinde görülmektedir. Hastalık, öncül bulgular ve döküntünün olduğu dönemde bulaşıcıdır. Vücutta siğil gibi başlayan döküntüler, zamanla iltihaplanıp kabuklanmaktadır. El ve ayak içinde lezyonların bulunması ve lenf bezlerinde büyüme, virüs için ayırt edicidir. Lezyonlardaki kabuklar döküldüğünde (iki ila dört hafta arası) bulaştırıcılık ve hastalık sona ermektedir.

Kalabalık ortamlara dikkat etmelisiniz

Maymun çiçeğinin cilt teması ile bulaşması, kalabalık ortamları riskli hâle getirmektedir. Özellikle toplu taşıma araçlarında çok dikkatli olunmalı; konser ve spor salonu gibi alanlarda başkalarıyla direkt temas etmemeye özen göstermelisiniz. Bu noktada el hijyeni sağlamak, korunmanın anahtarı rolünü üstleniyor. Taşıyıcı olduğundan şüphelenilen, cilt döküntüsüne sahip kişilerle yakın cilt temastan kaçınmak gerekmektedir. Ellerin sık sık sabunla yıkanması veya alkol bazlı bir el antiseptiği kullanılması önerilmektedir. Özellikle hastanın kullandığı yüzeylere temas sonrası el hijyeninin sağlanması önemlidir. Maymun çiçeği virüsü kapmış olduğundan şüphelenilenlerin veya taşıyıcılarla yakın temas hâlinde olan kişilerin en yakın sağlık kuruluşuna başvurması gerekmektedir.

Gençler arasında bulaşmanın devam etmesinin en önemli sebebi, temas yoğunluğudur. Lezyonlara temas edilmesi, hasta kişiye ait havlu veya yatak çarşafının kullanılması, bir metreden yakın uzun süreli temasla bulaşma gerçekleşmektedir. Belirtiler başladıktan ve hastalık tespit edildikten sonra hastanın kendisini izolasyona alması, odasını ve mümkünse banyosunu ayırması önerilmektedir. Aynı ortamın paylaşılacağı durumlarda lezyonların kapatılması, maske takılması önemlidir. Hasta kişinin havlusunun, yatak çarşaflarının ve giydiği kıyafetlerin 60 derece ve üzerinde yıkanması gerekmektedir.

Tedavisi mümkün mü?

Maymun çiçeği hastalığı için geliştirilmiş net bir tedavi henüz yoktur. Ancak virüsler arasındaki genetik benzerlikler nedeniyle çiçek hastalığını tedavi etmek için kullanılan antiviral ilaçlar maymun çiçeği tedavisinde kullanılsa da etkinliği tam olarak kanıtlanmış değildir. ABD’de çiçek hastalığı aşı virüsü kullanılarak hazırlanan maymun çiçeği virüsü aşısı, seçilmiş gruplarda kullanılmaktadır. Etkili aşı ve tedavi konusunda çalışmalar ise devam etmektedir.