Londra Bahçelerinde Bir Türk Çadırı (Mı?)

Viyana kuşatmasının ardında Türk çadırları Orta Avrupa'ya girmeye başlamış, zamanla çeşitli saray eğlenceleri ya da askerî geçit törenleri için kullanılır olmuştu. Türk çadır teması üzerine Avrupa çeşitlemeleri, maskeli balo kostümü için Osmanlı kisvesine rağbetteki artışa paralel bir gelişmeydi. İlk örneklerden biri 1742'de Londra'daki Vauxhall Yeni Bahar Bahçelerinin Büyük Yürüyüş Yolu'nda kurulan Türk yemek çadırıydı. Dokuz yıl sonra Canaletto takma adlı Giovanni Antonio Canal, yemek çadırının mavi ve yaldızlı çatısının (sağda, baştan üçüncü yapı) açık seçik görüldüğü bir Büyük Yürüyüş Yolu manzarası resmetti. Bu yapı Viyana'da ele geçirilen çadırlarla biçim açısından çok az benzerlik taşısa da bahçeleri gezen ziyaretçilere Türk çadırı diye tanıtıldı. Aslına bakılırsa açık yan taraflarıyla bir köşkü daha fazla andırmaktaydı.

Leydi Mary Wortley Montagu Nisan 1717'de Edirne'den Bayan Thistlethwaite'ye yazdığı mektupta şöyle diyordu: “Halka açık bahçelerde ev ortamı pek uygun olmayan insanların kahve, şerbet vesaire içtikleri köşkler var." Vauxhall yapısının da amacı (içindeki dört masayla) üstü kapalı bir yemek alanı sağlamak olduğundan, böyle bir yakıştırma yerindeydi. In a Letter to a Noble Lord'un ismi bilinmeyen yazarı çadıra ilişkin ek bilgiler vererek bir büyük ve dört küçük cam avizeyle donatıldığını, sütunlar arasında “çok zengin çiçek bezekleri" asılı olduğunu ve dış dor sütunlarının yukarısında “küçük cam toplar" bulunduğunu belirtir. Çadırı yapan mimarın bilinmemesine rağmen, kısmen çatısının kraliyet armalı bir çadırlı köşk için 1730'larda çizdiği bir tasarımla benzerliklerinden dolayı William Kent'in ismi ortaya atılmıştır.

Kaynak: 18. Yüzyılda Avrupa'da Türk Modası Turquerie, Haydn Williams, Çev: Nurettin Elhüseyni, YKY,
2015.