ABD'nin Türkiye'ye S-400 konusunda yaptırım uyarısının altında ne var?

Türkiye'nin S-400 füze savunma sistemini satın almak için Rusya ile yaptığı anlaşma konusunda nihai kararını vermesi için ABD'nin iki haftaya yakın süre tanıdığı iddia edildi.

'Yaptırım' iddiaları

ABD menşeli haber kanalı CNBC'nin konuyla ilgili haberinde, Haziran'ın ilk haftasının sonuna kadar Rusya ile S-400 anlaşmasını iptal edip ABD'den Patriot hava ve füze savunma sistemlerini satın almaması halinde Türkiye'nin F-35 savaş uçağı programından çıkarılması gerekeceği, Amerikan yaptırımlarına maruz kalabileceği ve NATO'nun tepkisiyle karşı karşıya kalacağı ifade ediliyor.

Türkiye'nin S-400 alımına neden itiraz ediyorlar?

ABD, Türkiye'nin Rusya'dan S-400 füze sistemini satın almasının Batı savunmasını tehdit edeceği ve Ankara'nın ABD'den 100 adet F-35 savaş uçağı siparişinin teslim edilmeyeceği uyarısında bulunuyor.

Ancak böyle bir sıkıntının olmadığı yetkililer tarafından açıklandı.

ABD, Türkiye'ye nasıl yaptırım uygulayabilir?

Türkiye'nin Rusya ile yaptığı S-400 anlaşmasının, ABD Kongresi'nin Ağustos 2017'de çıkardığı ABD'nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası (CAATSA) kapsamına girdiği ifade ediliyor.

Kongre'nin önceki açıklamalarında, Türkiye'nin Rusya'dan S-400 satın almasının CAATSA'nın 231'inci maddesini ihlal edeceği ve yaptırımların gündeme gelmesi gerektiği belirtilmişti.

• Bu madde, Rusya'nın istihbarat veya savunma sektörleri ile alışveriş yapan kişi veya kurumlara yönelik yaptırım uygulanmasını öngörüyor.

CAATSA nedir?

CAATSA, "ABD'nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası"nın İngilizce kısaltılmış hali. 2017'de Kongre'nin onayladığı yasa Rusya, İran ve Kuzey Kore'ye son dönemlerde uygulanan yaptırımların yolunu açmıştı.

Eylül 2018'de ise ilk kez Çin'in Merkezi Askeri Komisyonu'nun Cihaz Geliştirme Departmanı'na karşı CAATSA altında dolaylı yaptırım uygulandı.

ABD bu yasa ile neyi amaçlıyor?

ABD Başkanı Donald Trump, Kongre'nin baskısı üzerine CAATSA'yı Ağustos 2017'de imzalamak zorunda kaldı.

Bu yasa, Rusya'nın Kırım'ı ilhak etmesi, Ukrayna'nın doğusundaki ayrılıkçıları desteklemesine karşı 2016'da Barack Obama döneminde uygulamaya konan yaptırımları güvence altına alıyor. Başkan'ın Rusya, İran ve Kuzey Kore'ye yaptırımları kaldırma yetkisini sınırlıyor.

• Yasanın çıkarıldığı dönem ABD'deki 2016 başkanlık seçimlerine Rusya'nın Donald Trump lehine müdahale ettiği yönündeki tartışmaların yoğunlaştığı bir dönemdi.

Trump imzaladı

Trump "anayasaya aykırı bazı içerikler" taşıdığını ve başkanın dış politikayı yönlendirme yetkisini Kongre'nin sınırladığını belirtmekle birlikte, ulusal birliği sağlama adına yasayı imzaladığını ifade etmişti.

Trump yasayı imzalamadan önce Rusya, ABD'nin bazı diplomatik mülklerine el koymuş ve Moskova'daki elçilik personelinde 755 kişilik bir azaltmaya gitmesi talimatı vermişti.

Amerikan Alman Marshall Fonu adlı düşünce kuruluşunun Ankara Ofisi Direktörü Özgür Ünlühisarcıklı, Nisan ayında Voice of America'ya yaptığı açıklamada, "bu yasanın aslında Kongre'nin Trump'a güvensizliğini yansıttığını" ifade etmişti.

Ümlühisarcıklı, "Rusya'nın Kırım'ı işgalinden sonra Trump'ın buna gereken tepkiyi göstermeyeceğinden endişe eden Amerikan Kongresi bu yaptırım yasasını çıkartmış ve Rus savunma sanayiine kayda değer katkıda bulunan bütün ülkelerin bu yaptırıma tabi tutulacağını yasaya bağlamıştı. S-400 alımının da Rus savunma sanayiine kayda değer bir katkı olduğunu kabul etmemiz gerekiyor." demişti.

CAATSA'nın amacı ne?

İran'ın balistik füze ve kitle imha silahları geliştirme programına, bu ülkeye askeri techizat, teknik ve mali yardım yapılmasına karşı Başkanı yaptırım uygulamaya zorluyor. Ancak özel durumlarda Başkana bu yaptırımları geçici olarak kaldırma yetkisi veriyor.

Rusya'nın Avrupa ve Avrasya'daki etkilerine yönelik olarak eskiden beri uygulamada olan yaptırımların devamını, Başkanın bunları kaldırma yetkisi konusunda ise Kongre'nin onayını öngörüyor.

• Siber güvenlik, ham petrol, finansal kurumlar, insan hakları ihlalleri, yaptırımlara uyulmaması, Rus savunma ve istihbarat kurumlarıyla ilişkiler gibi faaliyetler için yaptırım uygulanmasını içeriyor.

Yasa esas olarak Rusya'nın petrol, gaz, savunma, güvenlik ve finans sektörlerine yönelik yaptırımları hedefliyor.

Başkana, bu sektörler ile alışveriş ilişkisine giren kişi veya kurumlara karşı yasada yer alan 12 yaptırımdan en az beşini uygulamaya koyma yetkisi veriyor.

Buna göre Başkan ayrıca mühimmat, çift kullanımlı teknoloji, nükleer bağlantılı malzeme ile ilgili ihraç lisansını askıya alabiliyor.

Yaptırım uygulanan kişi veya kurumlara yönelik Amerikan yatırımlarına yasak koyma, uluslararası finans kurumlarının kredilerini yasaklama, vize sınırlaması, Amerikan bankalarının yardımlarını askıya alma yetkisi veriliyor.

ABD, CAATSA kapsamında Türkiye'ye ne tür yaptırımlar uygulayabilir?

Ünlühisarcıklı'ya göre, bu yaptırımların bir kısmı "sembolik" olabilir. "Belli personelin Amerika'ya seyahatine izin verilmemesi gibi. Bir bölümü çok ciddi olabilir, mali yaptırımlara kadar gider."

Trump'ın muhtemelen "Türk ekonomisine en az zarar verecek, ilişkileri en az gerecek olanları" tercih edeceğini ifade eden Ünlühisarcıklı, buna örnek olarak Rahip Brunson krizi döneminde uygulanan yaptırımları örnek veriyor.

• "Zaten ABD'ye gitme planı bulunmayan içişleri ve adalet bakanlarının Amerika'ya gitmesini yasakladı. Amerika'da zaten mal varlığı olmayan içişleri ve adalet bakanının Amerika'daki mal varlıklarını dondurdu. Yani bu aslında etkisi sıfır olan bir yaptırım."

ABD'nin Türkiye'den demir-çelik ihracatına ilave gümrük vergisi koymasının da Türkiye'nin toplam ihracatı bakımından pek önem taşımadığını ifade eden Ünlühisarcıklı, "Aslında Amerika'nın Türkiye'ye uyguladığı yaptırımların içi boştu. Yaptırımların içi boş olmasına rağmen o dönem Türk lirasındaki değer kaybı hızla tırmanmıştı." diyor.