10 soruda Suriyeliler için uygulanacak ‘İstanbul’ modeli nedir?

İstanbul’da Düzensiz Göçle Mücadele Çalışmaları kapsamında 12 Temmuz tarihinde İstanbul Valiliği bünyesinde kayıt dışı sığınmacılar ve kayıt dışı istihdama karşı mücadele başlatıldı. Başta Suriyeliler olmak üzere Afgan, İranlı, Iraklı, Afrikalıları da kapsayan çalışmalar ile İstanbul’da üzerine çok konuşulan sorunların çözüme kavuşturulması planlanıyor.

İstanbulların sık sık dile getirdiği ve ciddi bir kamuoyu oluşturan problemler arasında ‘Suriyeliler devletten maaş alıyor mu?’, ‘Suriyeliler sigortasız mı çalıştırılıyor?’, 'Suriyelilerin İstanbul’dan çıkarılması yasak mı?’, ‘Suriyeliler kolaylıkla dükkan açabiliyor mu?’, ‘Suriyeliler TOKİ’den ev alabilir mi?’, ‘Suriyeliler kamu hizmetinden öncelikli olarak mı yararlanıyor?’, ‘Suriyeliler Türk okulunda okuyabilir mi?’, ‘Suriyeliler suç işleyince tutuklanamıyor mu?’, ‘Yeni doğan Suriyeliler Türk vatandaşı mı oluyor?’, ‘Suriyelilerin Arapça tabela kullanımı serbest mi?’ gibi başlıklar geliyor. GZT, İstanbul Valisi Ali Yerlikaya’nın Suriyeli sığınmacılara ilişkin olarak başlattığı ve sürecin anahtarı olacak ‘İstanbul’ modelinin detaylarını araştırdı.

‘Suriyeliler devletten maaş alıyor mu?’

Suriyeliler devletten maaş almıyor.

Suriyeli ve diğer yabancı uyruklu vatandaşlar için doğrudan ya da dolaylı olarak devlet tarafından herhangi bir maaş ödemesi yapılmıyor. Bu noktada aylık ya da dönemsel olarak belirli bir maaş ya da yardım ödemesinin yapılmadığı ve yasal olarak da yapılamayacağına ilişkin süreç resmi makamlarca bildiriliyor.

Ancak Avrupa Birliği fonu ile hayata geçirilen Sosyal Uyum Yardımı Projesi bünyesinde ihtiyaç durumuna göre belirlenen yabancılara Kızılay aracılığıyla nakdi yardım sağlanabiliyor. Bu kapsamda dönemsel ya da aylık olarak ekonomik bir katkının bu kanal aracılığıyla sağlandığı biliniyor.

‘Suriyeliler sigortasız mı çalıştırılıyor?’

Suriyelilerin sigortasız çalıştırılması yasak, cezası var.

İstanbul’da kayıt dışı olarak çalışan Suriyelilerin varlığı ile mücadele, hayata geçirilen ‘İstanbul’ modelinin en önemli başlıkları arasında yer alıyor. İstanbul’da Nisan 2016 dönemi itibariyle çalışma izni alarak çalışan yabancı uyruklu sigortalı sayısı 76 bin 407. Bunlardan 42 bin 953’ü bir işyerinde işçi olarak çalışırken; 33 bin 454’ü ise işyeri sahibi statüsünde.

Sosyal Güvenlik Kurumu İstanbul İl Müdürlüğü, kayıt dışı istihdamın önlenmesi çalışmaları kapsamında işletmelerde denetlemelere başladı. Fatih gibi Suriyelilerin yoğun olduğu ilçelerden başlanılan çalışma kapsamında yetkililer, işletmeleri sigortasız sığınmacı çalıştırma konusunda uyarıyor. 25 Ağustos’a dek ‘rehberlik’ amacıyla yapılan işyeri ziyaretleri devam edecek. Elde edilen bilgilere göre 26 Ağustos sonrasında yapılacak denetimlerde kayıt dışı istihdam tespit edilen işyerlerine gerekli idari yaptırımlar uygulanmaya başlanacak. Örneğin 1 yıl sigortasız çalıştırılan bir Suriyeli için işletme 232 bin lira ceza ödemeye mahkum edilecek.

'Suriyelilerin İstanbul’dan çıkarılması zor mu?’

Suriyeliler farklı ile kayıtlı ise tespit edilip, direkt sevk edilecek.

İstanbul’da bulunan Suriyeliler için üç farklı durum geçerli: 1)İstanbul’a kayıtlı Suriyeliler, 2)Farklı bir ile kayıtlı olan ancak İstanbul’da yaşayan Suriyeliler, 3)Herhangi bir ilde kaydı bulunmayan ve kaçak olarak İstanbul’da yaşayan Suriyeliler. İlk statüde bulunan Suriyelilerin İstanbul’da herhangi bir yasal suç işlememesi durumunda konaklaması serbest. Ancak ikinci durumdakiler Ağustos ayının sonundan itibaren kayıtlı bulundukları kentlere sevk edilecek. Üçüncü durumdakiler ise sevk dairelerine yönlendirilerek İstanbul’dan çıkarılacak.

Bu kapsamda İstanbul’da yaşayan her geçici koruma kimlik belgeli Suriyelinin kent dışında çıkarılmaması gibi bir durum söz konusu değil. Ayrıca kayıtlı oldukları illere dönmeleri için bilet alırken geçici koruma kimlik belgelerini ibraz etmeleri de yeterli. Başka herhangi bir evraka ihtiyaç duyulmuyor. Bu durumda ulaşım sağlayacak olan Suriyelilere bilet satışında seyahat firmaları tarafından gerekli kolaylık sağlanıyor.

‘Suriyeliler TOKİ’den ev alabilir mi?’

Suriyeliler 'ucuz' konut projesi TOKİ'den ev alamıyor.

Suriyeli sığınmacılar, dar gelirli aileler için Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ) tarafından hayata geçirilen konut edinme programından yararlanamıyor.

TOKİ’nin ‘ucuz konut’ başlığı ile sunduğu ‘Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak’ ön şartı kapsamında geçici koruma kapsamındaki Suriyeliler TOKİ’den ev satın alamıyor.

‘Suriyeliler kamu hizmetinden öncelikli olarak mı yararlanıyor?’

Suriyeliler hiçbir kamu hizmetinde öncelikli değil.

Hükümet tarafından sağlanan kamu hizmetleri konusunda geçici koruma kapsamı altındaki Suriyeliler yaralanabiliyor. Buna temel sağlık hizmetlerinden güvenlik protokollerine kadar birçok farklı başlık dahil edilebilir. Bu hizmetlerden sığınmacıların tümü faydalanabiliyor.

Ancak Suriyeli ve diğer uyruklu sığınmacılar kamu hizmetlerinden herhangi bir ‘öncelik’ statüsü altında değerlendirilmiyor.

‘Suriyelilerin Arapça tabela kullanımı serbest mi?’

Suriyelilerin Arapça tabela kullanımı yasak, denetimler sürüyor.

Suriyelilerin işletme yoğunluğunun olduğu bölgelerde gözlenen Arapça tabela artışı, İçişleri Bakanlığı’nın çalışmaları kapsamında denetlenmeye başlandı. Belirlenen standartlara göre Türkçe ağırlıklı olarak düzenlenmesi gereken tabelalarda Arapça kısımlar da bulunabiliyor.

Bu konuda 7 bin 316 işyerine rehberlik hizmeti verildi. Bin 669 işyeri tabelası yürürlükteki mevzuata uygun bulunmazken; 281 işyeri ise yapılan uyarıların ardından tabelasında gerekli değişiklikleri yerine getirdi. Arapça lisanlı tüm tabelaların rehberlik hizmeti kapsamında değerlendirilmesi ve belirlenen standartlara göre denetlenmesi bekleniyor.

Suriyeliler Türk okulunda okuyabilir mi?

Suriyeliler kayıtlı bulunduğu ilde okula kayıt olabilir.

İstanbul’da öğrenim gören Suriyeli çocuk ve gençler iki ayrı statüde değerlendiriliyor. İlk ve Orta Öğretim ile Lisans ve Lisansüstü durumda ayrı uygulamalar var.

İlk ve ortaöğretim için okula kayıt işleminde kentte kayıtlı bulunma şartı var. Bu noktada daha önce farklı illere kayıtlı bulunan ailelerden 2 bin 100 kayıt alınmış durumda. Bu ailelerin İstanbul’a kaydının alınıp, alınmamasına ilişkin değerlendirmeler eğitim-öğretim yılı öncesinde sonuçlanacak. Yeni dönemde ise İstanbul dışında kaydı bulundan hiçbir çocuğun kaydı İstanbul’da yapılmayacak. İstanbul ikameti olan çocuklar için ise kayıt konusunda herhangi bir yasal engel yok. Temel eğitim hakkından sınırsız bir şekilde yararlanabiliyor.

Lisans ve lisansüstü için ise Yükseköğretim Kurulu tarafından kabul edilen esaslar geçerli. Bu durumda geçici koruma kapsamındaki Suriyeliler, yabancı öğrenci sınavına girerek yatay geçiş yapabiliyor ya da öğrenci statüsünde Türkiye’deki üniversitelerde öğrenim görebiliyor.

Suriyeliler suç işleyince tutuklanamıyor mu?

Suriyelilerin suç teşkil eden faaliyetleri, Türk Ceza Kanunu'na göre değerlendiriliyor.

İstanbul’da bulunan Suriyeliler ve diğer yabancı uyruklular için özel bir hukuki düzenleme bulunmuyor. Türk Ceza Kanunu’na bağlı olarak değerlendirmeler yapılıyor. Suçta ve cezada kanunilik ilkesi ile hareket ediliyor. Suriyelilerin işleyeceği her suç bu kapsamda yer alıyor.

Ayrıca Türk Ceza Kanunu kapsamında suç teşkil etmeyen ancak toplumsal huzuru ve düzeni tehdit eden faaliyetler için ise göç merkezlerinde 1 yıl gözetim altında tutma gibi bir uygulama mevcut. Buna göre Türk Ceza Kanunu’nda bulunmayan kategori suçları işlemeyen ancak uygun olmayan faaliyetlerde bulunan Suriyeliler serbest bırakılmıyor.

‘Suriyeliler kolaylıkla işyeri açabiliyor mu?’

Suriyeliler kayıtlı bulundukları kentte gerekli şartları sağlarsa iş yeri açabilir.

Suriyeli ya da farklı bir uyruktan yabancı işletmecinin işyeri açma durumu, serbest teşebbüs hakkı kapsamında değerlendiriliyor. İşletme için başvuran kişinin geçici koruma kapsamında olup, olmamasına ilişkin olarak herhangi bir kısıtlama bulunmuyor. Ancak çalışma izni hakkı alabilmesi için işletmede 5 Türk vatandaşı, 1 yabancı vatandaş çalıştırması gibi bir şart var. Bu şarta uyan ve çalışma hakkı bulunan her Suriyeli, kayıtlı bulunduğu ilde işletmeci olabilir.

Farklı bir ile kayıtlı olan Suriyelinin İstanbul’da işletme sahibi olması mümkün kılınmıyor. Ruhsat alması için İstanbul’a ait ikametini yetkili makamlar ile paylaşması gerekiyor. Denetlemeler kapsamında böyle durumla karşılaşılırsa yasal işlemler yapılıyor.

‘Yeni doğan Suriyeliler Türk vatandaşı mı oluyor?

Türkiye'de doğan Suriyeliler, Türk Vatandaşı sayılmıyor.

İstanbul’da doğan Suriyeli bebek kaydına ilişkin olarak iki ayrı durum var. Bunlardan ilki anne ve babası İstanbul’a kayıtlı olan bebekler için geçerli. Bu durumda yeni doğan kaydı İstanbul üzerinden sağlanıyor. Her gün ortalama 80 bebeğin İstanbul’a kaydının yapılabildiği söylenebilir.

İkinci durumda ise anne ve babanın farklı illere kayıtlı olup, İstanbul’da çocuk sahibi olma hususu var. Böyle bir durumda kayıtlı bulunan il üzerinden ikamet alınması gerekiyor. İstanbul için kayıt durumu yok.

Geçici koruma altındaki bebekler için ‘Türk Vatandaşı’ olunması gibi bir uygulama ise bulunmuyor. Suriyeli bir bebek, İstanbul’da doğsa dahi Türk vatandaşlığı için hak elde etmiyor. Bunun için vatandaşlık prosedürleri var. Bu şartlar içerisinde ‘doğumdan vatandaşlık’ gibi bir şart yer almıyor.

Suriye'de iç savaş nasıl başlamıştı?

• Suriye'de yüz binlerce kişinin hayatını kaybettiği, milyonlarca kişinin ise yerinden edilerek sığınmacı konumuna düştüğü iç savaş,15 Mart 2011 tarihinde Dera kentinde Suriyeli bir grup öğrencinin okul duvarına, Beşşar Esed'e karşı 'Ey doktor (Beşşar Esed) şimdi sıra sende' ifadelerini yazmasıyla, Suriye'de bugüne dek süren halk ayaklanmasının ilk adımı atılmıştı. Uluslararası Birleşmiş Milletler (BM) yetkililerinin, kimyasal silah kullanma, halkı açlığa sürükleme, tehcir etme, ablukaya alma, keyfi tutuklama ve işkence etme gibi savaş suçlarının işlendiğine dikkati çektiği iç savaş 9'uncu yılına girdi. Milyonlarca Suriyeliye kucak açan Türkiye, iç savaşın başından bu yana güney komşusunun toprak bütünlüğünü destekledi.