Mustafa Kemal örtülü ödenekten para aldığı bakanı sürgüne göndermişti!
Yakın tarihimizin karanlık sayfalarından biri de Samsun’a giderken Mustafa Kemal Paşa’ya verilen para meselesidir. Ödemenin Dahiliye Nazırı Mehmed Ali Bey tarafından yapıldığını biliyor muydunuz? Peki karşılığında 150’liklere dahil edilip sürgüne gönderildiğini?
Mustafa Kemal Paşa geniş müfettişlik yetkileriyle Samsun’a giderken Dahiliye Nezareti, yani İçişleri Bakanlığı koltuğunda Mehmed Ali Bey oturuyordu. Peki kimdi bu Mehmed Ali Bey? Mustafa Kemal Paşa’yı Sadrazam Damat Ferid Paşa ile tanıştırıp Anadolu’daki memuriyetine atanmasını sağlayan kişi desek yeterli olur sanırım. Şubat ayından İzmir’in işgali ertesine, 16 Mayıs’a kadar kısa bir süre Dahiliye Nazırlığı görevinde bulunmuş olup Mustafa Kemal’in Anadolu’ya tayini sırasında bu makamda bulunuyordu.
Adı Eylül 1919 ortalarında bu sefer bakanlığı sırasında örtülü ödenekten yaptığı harcamalarla gündeme gelecek ve bu tartışmalar bize önemli bir tarihî sırrı ifşa edecektir.
Tarihler 15-16 Eylül 1919’u gösterdiğinde İstanbul gazetelerinde bir haber çıkar. Millî Mücadele’yi destekleyen, başta Tercüman-ı Hakikat, Tasvir-i Efkâr ve Vakit gibi gazetelerde yayınlanan haberde eski Dahiliye Nazırı Mehmed Ali Bey’in yaptığı örtülü ödenek harcamaları liste halinde veriliyor; eski nazır, o devrin şartlarına göre yüksek miktarda harcama yapmasından dolayı eleştiriliyordu. Vakit’in 16 Eylül 1919 tarihli nüshasında yayınlanan harcama listesi şöyledir:
6,000 lira- Bizzat ve bilâ-senet alınmıştır
10,800 lira- Fransızca Antant gazetesine tahsisat-ı seneviyye olarak defaten
1,500 lira- Konya Valisi Cemal Bey’e
5,000 lira- Bursa Valisi Gümülcineli İsmail Bey’e
2,000 lira- Muhtelif gecelerde Serkildoryan (Cercle d’Orient) ve Tokatlıyan’da ziyafet masarifi
1,000 lira- Otomobil masrafı
Tartışmalar özellikle listenin ilk iki sırasındaki harcamalar üzerinde yoğunlaşır. Çünkü Mehmed Ali Bey listenin ilk sırasında yer alan 6,000 lirayı örtülü ödenek tertibinden makbuzsuz olarak bizzat alıp harcamıştır. İkinci harcama ise yine sahibi olduğu Fransızca Antant gazetesine aktarılmıştır. Dolayısıyla ortada açık bir yolsuzluk vardır.
Mehmed Ali Bey üç gün sonra Vakit’e verdiği beyanatta özellikle Antant’a dair iddiaları reddeder; ancak 6,000 lira konusuna girmez. Peki Mehmed Ali Bey’in üzerinde konuşmadığı bu 6,000 lira nereye harcanmıştır? Yorum ve haberlerden yola çıkarak bu soruya bir nebze olsun cevap bulmak mümkün.
Millî Mücadele’ye destek veren gazeteler Mehmed Ali Bey’e yüklenirken, aradığı destek Millî Mücadele karşıtı gazetelerden gelir. Başından sonuna kadar Millî Mücadele’nin aleyhinde olan Ali Kemal, 16 Eylül tarihli Peyâm gazetesinin ilk sayfasında Mehmed Ali Bey’e destek verir.
O Bektaşî sırrı!
Ali Kemal’in, Mehmed Ali Bey’in Dahiliye Nazırlığı yaptığı dönemde aynı kabinede Maarif Nazırı olduğunu, dolayısıyla onunla hem fikir, hem de mesai ortaklığı ettiğini hatırlatalım. Ali Kemal’e göre, kabine arkadaşının örtülü ödenek harcamaları arasında Mustafa Kemal Paşa’ya Samsun’a giderken verilen “epeyce bir meblağ” da bulunmaktadır. Ali Kemal, Millî Mücadele yanlısı gazetelerin konuyu gündeme getirmemelerini, meseleye tek taraflı bakmalarını alaycı bir dille eleştirir:
“Uzaktan uzağa işittiğime göre Mehmed Ali Bey Mustafa Kemal yadigârına da Samsun’a giderken epeyce bir meblağ vermiş. Fakat bu çanak yalayıcılar hiç o Bektaşî sırrını ifşa ederler mi?”
Mehmed Ali Bey’e bir destek de Akvam gazetesinden gelmişti. 19 Eylül’de kanunen devletin menfaati doğrultusunda sarf edilen örtülü ödenek harcamalarının tartışı lamayacağına vurgu yapılıyor, aksi hâlde hükümetin iş göremez duruma geleceği savunulup kendileri gibi düşünen Peyâm, İkdâm ve Rönesans gazetelerinde çıkan yorumlara yer veriliyordu. Haberin sonunda Mehmed Ali Bey’in örtülü ödenekten para verdiği kişiler arasında Mustafa Kemal’in de bulunduğu bildiriliyor, yaptığı harcamalardan dolayı bakanı eleştiren Millî Mücadele destekçisi gazeteler şöyle ikaz ediliyordu:
“Mehmed Ali Bey’in çok görülen mesture sarfiyatı meyanında Mustafa Kemal Paşa’ya verilen mühim miktar paranın da dahil olduğu söyleniyor ki, bu noktada Mehmed Ali Bey’in muarızları (muhalifleri) biraz tevakkuf etseler (geri dursalar) iyi olur.”
Bu bilginin Ali Kemal’den alındığı ya da M. Ali Bey tarafından gazeteye ulaştırıldığı anlaşılmaktadır.
Mehmed Ali Bey’in Mustafa Kemal Paşa’ya Samsun’a giderken, memuriyeti dahilinde kullanılmak üzere örtülü ödenekten verdiği para büyük ihtimalle 6,000 liranın içindedir. Nitekim Konya Valisi Cemal Bey’e 1,500, Bursa Valisi Gümülcineli İsmail Bey’e de 5,000 lira verilmiştir. Yani bu ödeme rutin bir işlemdir.
- M.Kemal'e verilen mühim miktar para
- 19 Eylül 1919 tarihli Akvâm gazetesinde çıkan haberin sadeleştirilmiş şekli:
- “Tahsisat-ı Mestûre (Örtülü Ödenek)
- Eski Dahiliye Nazırı Mehmed Ali Bey evvelki gün şehrimize İstanbul’a döndüler. Kızının tedavisi için İsviçre’ye gitmek zaruretinde bulunan Mehmed Ali Bey’in burada olmadığı esnada bazı gazeteler bir tahsisat-ı mesture (örtülü ödenek) meselesi çıkardılar. Hele eski devrin örtülü ödeneğinden hissedar olan gazetenin biri bu meseleyi diline doladı ve nihayet Peyâm’ın muharrir-i bî-amânından (amansız yazarından) aldığı cevap üzerine sesini kesmeye mecbur oldu. Mehmed Ali Bey bugünkü İkdam’da çıkan beyanatında “Bu hususta açıklamada bulunmak örtülü ödeneğin varlık sebebine aykırıdır” dedikleri gibi “gerçekten örtülü ödeneğin nerelere harcandığının açıklanmasında bir mahzur olmasaydı gizlice sarfına hacet kalmaz, bütçedeki diğer tahsisat gibi sarfolunur giderdi. Bu para (örtülü ödenek) hıyanet yolunda sarf olunmak ve miktarı da 7-8 milyon liraya ulaşmak dışında böyle kullanılır.
- Böyle gizli kalması gereken haberleri duyurmak biraz daha devam ederse öyle zannederim ki hükûmet, iç ve dış siyasetinin göstereceği acil lüzum üzerine bile olsa bu parayı kullanamayacak. Rönesans gazetesi dünkü baş makalesinde de böyle neşriyatın Osmanlı menfaatlerine uygun olamayacağından bahsediyor, bu vadide birtakım haklı değerlendirmeler ortaya koyuyordu.
- Mehmed Ali Bey’in çok görülen örtülü ödenek harcamaları arasında Mustafa Kemal Paşa’ya verilen mühim miktar paranın da dahil olduğu söyleniyor ki, bu noktada Mehmed Ali Bey’e hücum edenler biraz durup düşünseler iyi olur.”
Mehmed Ali Bey’in torunu konuşuyor
Peki Mustafa Kemal Paşa’ya ödenen miktar ne kadardır? Prof. Dr. M. Tayyib Gökbilgin’e göre bu rakam 1,000 liradır. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’a gönderdiği bir telgrafta aldığı 1,000 liranın 300 lirasını Samsun mutasarrıflığına (valiliğine) verdiğini belirtmekte, muhtemel harcamalar için ek tahsisat istemektedir. Paşa’nın devletle yazışmalarda dile getirdiği rakamın örtülü ödenekten aldığı para konusunda bağlayıcı olduğuna inanıyoruz (Millî Mücadele Başlarken I, Ank., 1959, s. 84). Bu rakam Mehmed Ali Bey’in torunu, Ali Fuad Cebesoy’un yeğeni Ayşe Cebesoy Sarıalp tarafından da teyit edilmektedir (Aksiyon, 12 Eylül 2005). Sarıalp, anne tarafından dedesi olan Mehmed Ali Bey’in Mustafa Kemal Paşa’ya Dahiliye Nezareti kasasından 1,000 lira verdiğini ve bu paraya ait makbuzun kendisinde olduğunu söyler.
Sarıalp’e göre makbuzun metni şöyledir:
Dahiliye Nezareti
Hususî
Yalnız bin lira-yı Osmanî’dir. Asayiş-i dahiliyede görülecek lüzum üzerine sarfedilmek ve badehu (sonra) teferruatlı hesap ile tebdil olunmak üzere işbu bâlâda muharrer (yukarıda yazılı) bin lira-yı Osmanî’nin Dahiliye Nezaret-i celîlesinden alındığını mübeyyin (gösteren) makbuzdur.
13 Mayıs 1335 (1919)
9. Ordu Kıtaatı Müfettişi
Mirliva M. Kemal (imza)
Peki Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya geçmesinde önemli bir rol oynayan Mehmed Ali Bey’e sonra ne olmuştur dersiniz? Hemen söyleyelim: 150’likler listesine alınarak yurt dışına çıkarılmış, af çıktıktan sonra Türkiye’ye dönmüş ve 1939’da da vefat etmiştir.
Necip Fazıl Kısakürek, Sultan Vahidüddin (İst., 1975, s. 200) adlı kitabında Mustafa Kemal Paşa’ya Anadolu mücadelesini organize etmesi için padişahın büyük miktarda para verdiğini iddia etmektedir. Büyük ölçüde rivayetlerden hareket eden Kısakürek’e göre padişahın bizzat cebinden verdiği parayla birlikte bu rakam 30 bin, 42 bin, 60 bin lira arasında değişmektedir.
Kanaatimize göre gerçekliği oldukça tartışmalı olan bu rakamların ortaya çıkmasında Millî Mücadele sırasında yaşanan başka bir olay etkili olmuştur.
Sultan Vahdeddin ve Osmanlı hanedanının 2. İnönü Savaşı’ndan sonra, 1921 Nisan’ında Ankara hükümetine yaptığı 20,000 lira tutarındaki para yardımı (Ali Şükrü Çoruk, Osmanlı’nın Son Yılları, İst., 2016) sonraki yıllarda Kısakürek’in itimat ettiği râviler tarafından Padişahın Mustafa Kemal Paşa’ya Samsun’a giderken para verdiği şekline dönüştürülmüş olmalıdır.
Anlaşılan o ki, yakın tarih söz konusu olduğunda kesin bir fikre ulaşmak pek de kolay değil.