Vergide uzun ince bir yoldayız Yeni paket ne getiriyor?

Mehmet Şimşek’in göreve gelmesi ile uygulamaya alınan makro ekonomik dengelenme politikasının maliye politikası ayağında, vergi düzenlemelerine ayrı bir önem atfedildi. Bakan Şimşek, bir iletişim stratejisi olarak her fırsatta vergiye dair dikkat çekici mesajlar verdi. Vergi sisteminin reform ihtiyacından, doğrudan vergilerin payının artırılmasından, vergide adaletin artırılmasından, çok kazanandan çok az kazanandan az vergi alınmasından, etkin olmayan vergi istisnalarının kaldırılmasından, kayıtdışı ekonominin kavranmasından, yapay zekâ dahil yeni teknikler kullanılarak denetimin güçlendirilmesinden, cezaların caydırıcılığının artırılmasından, ihbar sisteminin etkinleştirilmesinden söz etti. Bu söylemlerin gölgesinde yeni vergi düzenlemelerinin ne olacağı merakla beklenirken Cumhurbaşkanlığına sunulmak üzere hazırlandığı anlaşılan 104 sayfalık dosya kamuoyuna sızdı. Henüz mutfak aşamasına ait olduğu belli bu sunumda, yumuşatılmış nerden buldun düzenlemesinden, borsa ve kripto kazançlarının vergilendirilmesine, gayrimenkullerin rayiç değer esasında vergilendirilmesinden konut kira gelirlerine banka aşamasında stopaj getirilmesine kadar birçok önemli ve toplumun geniş kesimini etkileyecek seçeneklerin masada olduğu anlaşıldı. Ancak bir süre sonra yukarıda sözünü ettiğimiz kritik düzenlemelerin şimdilik pakette olmayacağı, bu başlıklar üzerinde değerlendirmelerin devam ettiği açıklamaları gelmişti. Nihayetinde, beklenen vergi paketi 53 maddelik torba kanun teklifi olarak 16 Temmuz’da Meclis’e sunuldu. Teklif, birkaç değişiklikle Komisyon’dan geçtikten sonra Genel Kurul’da kabul edilerek yasalaştı. Resmî Gazete’de yayımı ardından yürürlüğe girecektir.

Vergi paketinde neler var?

Vergi paketi, nihai olarak vergi gelirlerini artırmayı hedeflerken bunu mevcut sisteme verginin güvenliğini artırıcı mekanizmalar ihdas ederek, kayıtdışı ekonomiyi kavramaya çalışarak, cezaları artırıp ve denetimi güçlendirip uyumu yükselterek, bazı istisnaların kapsamını daraltıp ve haksız KDV iadesi yapılmasını önleyerek yapmayı öngörüyor.

Çok uluslu şirketlere küresel asgari kurumsal vergisi getirildi

Yerel ve Küresel Asgari Tamamlayıcı Kurumlar Vergisi, çok uluslu ve büyük ölçekli şirketlerin karlarının asgari düzeyde vergilendirilmesi amacıyla, G20 ve OECD öncülüğünde başlatılan bir projenin sonucudur. Buradaki hedef, ülkeler arası zararlı vergi rekabetini ve çok uluslu firmaların agresif vergi planlamalarını önleyerek bu şirketlerin gerek mukimi oldukları ülkelerde gerekse de geliri elde ettikleri kaynak ülkede asgari düzeyde de olsa kurumlar vergisi ödemelerini sağlamaktır.

Bugüne kadar 137 ülkenin kabul ettiği asgari kurumlar vergisi uygulaması bu değişiklikle ülkemiz kurumlar vergisi mevzuatımıza da girmiş oldu. Küresel konsolide yıllık hasılatı 750 milyon Avro karşılığı TL’yi aşan çok uluslu şirketler grubunun üyesi şirketlerin, faaliyette bulundukları ülkelerde efektif kurumlar vergisi oranı yüzde 15’den az olamayacak. Gelirin elde edildiği kaynak ülkede bu oranın altında alınan vergi, grubun merkezinin olduğu ülke tarafından alınacak. Örneğin belirlenen eşiği aşan yurtdışında yerleşik bir grubun iştirakinin Türkiye’de elde ettiği kazanç nedeniyle çeşitli indirim ve istisnalar sebebiyle efektif yüzde 10 vergi hesaplandı ise Türkiye bu şirketten yüzde 5 asgari tamamlayıcı kurumlar vergisi alacak.

Küresel Asgari Kurumlar Vergisi, ağırlıklı olarak Türkiye’de faaliyet gösteren çok uluslu grup şirketlerini ilgilendirmekle birlikte merkezi Türkiye’de olup küresel ölçekte faaliyetleri olan Türk şirketlerini de ilgilendiriyor.

Kurumlar Vergisi Mükellefleri İçin Asgari Kurumlar Vergisi Getirildi Kurumlar vergisi mükellefleri, ticari kazanç elde etseler bile geçmiş yıl zararları, vergi istisna ve indirimleri ile düşük oranlı kurumlar vergisi uygulamaları nedeniyle az tutarda ya da hiç vergi ödemeyebiliyorlardı. Yapılan değişiklikle ödenecek kurumlar vergisi, indirim ve istisnalar düşülmeden önceki kurum kazancının yüzde 10’undan az olamayacak. Bir başka ifadeyle, mükellefin önceki yıllardan devreden mahsup etme hakkı olan zararları ve/veya kendisine sağlanan teşvik amaçlı istisna ve indirim hakları nedeniyle matrahı oluşmasa da kurum kazancı (ticari kazanca KKEG ilavesi ile) üzerinden yüzde 10 asgari kurumlar vergisi ödenecek.

Asgari kurumlar vergisi hesabında kanunda öngörülen bazı istisna ve indirimler dikkate alınmayacak. Örneğin; iştirak kazançları istisnası, serbest bölge kazanç istisnası, 4691 sayılı Kanun kapsamındaki kazanç istisnası ile Ar-Ge ve tasarım indirimi üzerinden yüzde 10 vergi hesaplanmayacak.

Ayrıca, mevcut indirimli kurumlar vergisi oran uygulamaları (ihracat kazançlarına uygulanan yüzde 5 indirim vd.) ve düzenleme öncesi alınan yatırım teşvik belgeleri kapsamında ödenmeyen vergiler bu hakların korunması amacıyla asgari kurumlar vergisinden mahsup edilebilecek. Asgari kurumlar vergisi, 2025 yılı kazançlarına uygulanmak üzere ilk geçici vergi döneminden itibaren uygulanmaya başlanacak.

Hasılat denetimi ile vergi matrahına ulaşma mekanizması getirildi

Ticari veya mesleki faaliyet yapan gelir vergisi mükellefleri ile kurumlar vergisi mükelleflerinin günlük hasılat tutarları yapılacak denetimler sonucunda tespit edilebilecek. Yoklamalar ile tespit edilen günlük hasılat tutarlarının ortalaması alınarak işletmenin aylık veya yıllık hasılatları belirlenecek. Tespit edilen bu hasılatlarla beyan edilen hasılatlar arasında yüzde 20’yi aşan bir fark var ise mükelleflerden “izaha davet müessesi” kapsamında izahat istenebilecek. İzah yeterli görülmez ise vergi incelemesi ve sonrasında ilave vergi istenmesi söz konusu olabilecek.

Gelir ve kurumlar vergisinde stopaj kapsamı genişletildi

Elektronik ticaret pazar yerlerinde aracıların, hizmet sağlayıcılara yapacakları ödemeler vergi kesintisi kapsamına alındı. Elektronik ticaret platform işleticisi şirketler, platformdan geçen ticarette satıcılara aktaracakları ödemelerden kaynakta vergi keserek Hazine’ye ödeyecekler. Ayrıca ticari kazanç elde eden gelir vergisi mükellefleri ile kurumlar vergisi mükelleflerine yapılan bazı ödemelerden kesinti yapılabilmesi için Cumhurbaşkanına belirleme yapma yetkisi verildi. Her iki yeni vergi kesintisinin kapsamı, faaliyet konuları, ödeme türleri, sektörler, iş grupları itibariyle belirlenebilecek.

Yatırım fon ve ortaklarına tanınan yüzde 100 kurumlar vergisi istisnası için kar dağıtım şartı getirildi

Yatırım fon ve ortaklıklarının kazançları Türkiye’de kurulmuş olmaları şartıyla kurumlar vergisinden istisnadır. Yapılan değişiklikle, taşınmazlara yatırım yapan fon ve ortaklıkların ticari mail niteliğinde olanlar dahil sahip oldukları taşınmazlardan elde ettikleri kazançların (alım-satım, işletme, hak devri, kira vb.) 50’sini kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği ayı izleyen ikinci ayın sonuna kadar kâr payı olarak dağıtmaları bu istisnanın temel koşulu oldu. Öngörülen kar dağıtım şartı gerçekleşmez bu fon ve ortaklıklar, tüm gelirleri için istisnadan yararlanamayacak.

Beş yıldan fazla devreden KDV, indirim konusu yapılamayacak ancak gider yazılabilecek

Beş takvim yılından fazla süreyle devreden KDV, indirim hesaplarından çıkarılarak özel bir hesaba alınacak. Mükellefler isterlerse bu tutarları vergi incelemesi sonucuna göre gider yazabilecekler. İnceleme talebinin söz konusu tutarın özel hesaba alındığı takvim yılının başından itibaren 3 yıl içinde yapılması gerekiyor. Vergi incelemesinin tamamlanması için de bir yıl süre öngörülmüş. Bu düzenleme 1.1.2030’da yürürlüğe girecektir.

KDV iade talepleri için vergi incelemesi esas usul oldu

Bu düzenleme ile vergi idaresi, haksız iade yapılma ihtimali durumunda KDV iadesinin vergi incelemesi sonucuna göre yapılması konusunda yasal bir dayanak edinmiştir. Gelir İdaresi Kanun’da kendisine daha önce verilmiş olan yetkiyi kullanarak mükellefiyet süresi, çalışan sayısı, aktif ve özsermaye büyüklüğü, ödenen vergi tutarı, vergisel ödevlerin zamanında yerine getirilip getirilmediği, sahte ya da muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenleme veya kullanma tespitlerini göz önünde bulundurarak iade talep eden mükellefin uyum düzeyini tespit edip bu uyum düzeyine göre farklı iade usulleri belirleyebilecek. Özetle, vergi uyumunun düşük olduğu tespit edilenler iadelerini vergi inceleme raporu sonucuna göre alabilecek. Öne çıkan diğer düzenlemeler ise şunlardır: Kurumlar Vergisine İlişkin:

-Serbest bölgelerde faaliyet gösteren imalatçı şirketlere sağlanan yüzde 100 kazanç istisnası, ihracat gelirleri ile sınırlandırıldı. Serbest bölgede üretilip yurt içine yapılan satışlardan doğan kazançlar artık kurumlar vergisine tabi olacaktır.

-Yap işlet devret modeli ile kamu özel iş birliği projeleri kapsamında yürütülen faaliyetlerden elde edilen kazançlara uygulanacak kurumlar vergisi oranı yüzde 25’ten yüzde 30 çıkarıldı. Gelir Vergisine İlişkin:

-Teknogirişim (Startup) niteliğindeki şirketlerin, çalışanlarına bedelsiz veya indirimli olarak verdikleri (stock options) ve ücret sayılan hisse senetlerinin verildiği tarihteki rayiç değerinin çalışanın o yıldaki bürüt ücret tutarını aşmayan kısmı hisse senetlerinin elde tutma süresine göre farklı oranlarda gelir vergisinden istisna edildi. KDV’ye İlişkin:

-Ticari olmayan gezi, eğlence, spor gibi faaliyetlerde kullanılan deniz taşıma araçlarına yat limanlarında verilen kiralama, bakım vb. hizmetlerde KDV istisnası uygulanmayacağı Kanun hükmüne bağlanarak teyit edilmiş oldu.

-Yabancı devlet kurum ve kuruluşlarının deprem nedeniyle yapacakları yardımlara ilişkin alacakları mal ve hizmetlere geçici KDV istisnası tanındı.

-KDV’de ulusal güvenlik kuruluşlarına milli savunma ve iç güvenlik ihtiyaçları için yapılan teslim ve hizmetler ile engellilerin eğitimleri, meslekleri ve günlük yaşamları için özel olarak üretilmiş her türlü araç ve gereç ve özel bilgisayar programlarının teslimi istisnadır. Bu ürünlerin ithali de KDV’den istisnadır. Gümrük Kanunu’nda aynı konuda yer alan istisna hükmü bazı ürünler için ithalatı teşvik edici olduğundan yapılan düzenleme ile bu durum ortadan kaldırıldı.

-Birleşme, devir ve bölünmede devir KDV’nin yeni şirkette indirimi ancak vergi incelemesi sonucuna göre mümkün olacak. Vergi Usul Kanununa İlişkin:

-Borsası olan kıymetli madenlerin değerlenmesinde (mükelleflerin aktiflerinde tasarruf amaçlı tuttukları) değerleme ölçüsü olarak borsa rayici belirlendi. Kıymetli madene dayalı mevduat hesapları, alacak ve borçlar ile bu neviden kredi hesapları da bu kapsamdadır. Geçici vergi dönemleri itibariyle değerleme farkları vergiye tabi olacak. Bu hesaplar düzenleme öncesinde alış bedeli ile değerlendiğinden gelir satış anında realize oluyor o zaman vergilendiriliyordu.

-Vergi aslı uzlaşma kapsamından çıkarıldı. Cezalar için uzlaşma imkânı devam ediyor.

-Uzlaşılan vergi ve cezaların tamamı süresinde ödendiğinde uzlaşılan cezaların yüzde 25’inin indirileceğine ilişkin hüküm kaldırıldı.

-Her türlü dijital ortamda alım, satım, kiralama, ilan ve reklam gibi ticari faaliyet gösteren işletmelerin bu faaliyetlerine ilişkin olarak bilgi verme mecburiyeti ve düzenli bilgi verilecek konular belirlendi. Özel usulsüzlük cezaları artırıldı.

-Mükellefiyet açtırmadan kayıtdışı çalıştırdığı tespit edilenlere eksik ödedikleri vergi için kesilecek vergi ziyaı cezası yüzde 50 artırımlı uygulanacaktır.

-Özel usulsüzlük cezası kesilecek yeni fiiller belirlendi. Örneğin başkasına ait POS cihazını kullanan ve kullandıranlara, IBAN kullandırımlarına artırılmış özel usulsüzlük cezaları getirildi.

Kısa bir değerlendirme

Yasalaşan vergi paketinin kapsamının beklentilere kıyasla dar, yaklaşımının gelir artırmak amaçlı güvenlikçi, düzenlenme biçiminin basitleştirici değil uyumu zorlaştırıcı ve yeni ihtilafları doğurucu olduğunu söylemek mümkün. Türkiye’de adalet ve etkinlik bağlamında esaslı bir vergi reformuna ihtiyaç olduğu açıktır. Bunun için sağlam bir teknik hazırlık, güçlü bir siyasi irade, doğru bir zamanlama ve süreç yönetimi ile makul bir uzlaşma zemini gerekiyor. Her şeye rağmen vergi sisteminde revizyon ve reform hedefinin devam ettiğini ancak bunun zamana yayılarak tedrici şekilde yapılacağını düşünüyorum. Bu yüzden de vergide uzun ince bir yoldayız diyorum. Önümüzdeki aylar, daha kapsamlı ve üzerinde çokça tartışacağımız vergi paketlerine gebe gibi görünüyor.