Organik maddelerin bozunup, basınç ve ısıya maruz kalmasıyla meydana gelen petrol, başta yakıt olmak üzere yağ, plastik, çelik-seramik üretimi gibi birçok sanayi alanında kullanılıyor. Türkiye’de Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Siirt, Şanlıurfa ve Mardin’de petrol yatakları bulunurken, karada ve denizde arama çalışmaları tüm hızıyla devam ediyor. İhtiyacının henüz yaklaşık yüzde 10’unu üretebilen Türkiye, petrol üretiminde yıllar içinde önemli artış kaydetti. Dünyanın en önemli enerji kaynağı olarak kabul edilen petrol, günümüzde dünyanın kullandığı enerjinin üçte birinden fazlasını oluşturuyor. Petrol ve doğal gaz dünyanın kullandığı elektriğin ve plastik hammaddesinin ise dörtte birini sağlıyor.

Enerjide tam bağımsız bir ülke olmak için sektörün tüm alanlarında çalışmalar yürüten Türkiye’nin petrol arayışı yeni bir süreç değil. Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğünden elde edilen verilere göre 1934’te başlatılan arama ve keşif çalışmaları ile 1955 yılına kadar toplam 95 petrol kuyusu açıldı. 1954 yılında TPAO’nun kurulmasıyla birlikte Türkiye, ulusal petrol şirketi aracılığıyla bu alanda faaliyet göstermeye başladı.

Dünyada gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere dair veri ve analiz sağlayan CEIC’in verilerine göre, 2021 yılında Türkiye’nin günlük petrol tüketimi 939 bin varildi. Türkiye’de tüketilen petrolün en fazla yüzde 10’u Türkiye’de üretiliyor. Türkiye’de kullanılan petrolün geri kalan yüzde 90’ı ithal ediliyor. İthalatta en büyük pay ise sırasıyla Irak, Rusya ve Kazakistan’a ait. Son 20 yılda 350 milyon varil ham petrol gerçekleştiren Türkiye, 2022 yılında 350’si arama, 150’si işletme ruhsatı olmak üzere toplam 500 petrol ruhsatında faaliyetlerini sürdürdü. Yeni keşfedilen petrol rezervlerinin de üretime geçmesi Türkiye’nin petrol üretimini önemli miktarda artıracak. 2022 yılı sonu itibariyle Türkiye’de toplam 5 bin 532 kuyu var ve 10 milyon 534 bin 898 metre sondaj yapıldı. Bu kuyulardan 2 bin 236’sında, toplam 3 milyon 886 bin ton petrol üretimi gerçekleşti.

Türkiye, uzun yıllardır karada petrol arama ve üretim çalışmaları yaparken, denizlerde de Barbaros Hayreddin Paşa sismik gemisi ile petrol arama faaliyetlerine ağırlık vermeye başladı. Barbaros Hayreddin Paşa, Doğu Karadeniz’de, Ordu- Samsun açıklarında 7 Nisan'dan bu yana faaliyet gösteriyor.

Son dönemdeki üretime katkının ağırlıklı olarak Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın (TPAO) karada keşiflerinden geldiğini ifade eden PETFORM Genel Sekreteri Murat Kalay, “TPAO, daha önce terk edilen kuyulara dönerek, oradaki ruhsatları tekrar değerlendirerek, analizlerini yaparak, ekstra üretim yapmayı başarıyor. Bizim sektörümüz için bu çok önemli. Üretim eğrisini sürekli yukarı doğru belli bir yatırım anlayışıyla tutmamız gerekiyor ki faaliyet devam edebilsin” diyor.

Türkiye'nin en kaliteli petrolü ‘Gabar’dan’

Enerji alanında dev projelere imza atan Türkiye, doğal gaz ve petrol keşifleri, yenilenebilir enerji santralleri, sondaj ve sismik araştırma gemileri, dev doğal gaz depolama tesisleri ve uluslararası boru hatlarıyla enerjide merkez olmaya hazırlanıyor. Petrol aramalarında da son yılların en büyük keşfine imza atan Türkiye, 1 milyar 205 milyon 926 bin 331 tonluk bir rezerve ulaştı. Türkiye, Gabar’daki yeni keşifle enerjide tam bağımsız bir ülke olma hedefine bir adım daha yaklaştı.

Gabar Dağı’nda 2020’de başlatılan sismik araştırma faaliyetleri, bölgede bulgulara rastlanmasının ardından sondaj çalışmalarını beraberinde getirdi. 2021’in ikinci yarısında ilk petrol kuyusu üretime alındı ve ardından sondaj çalışmaları hızlandırıldı. Geçtiğimiz yıl keşfedilen Şehit Esma Çevik sahasında tahmini rezerv 250 milyon varil civarındayken, Mayıs ayının başında keşfi gerçekleştirilen Şehit Aybüke Yalçın sahasında ise tahmini rezerv 1 milyar varil civarında. Şehit Aybüke Yalçın sahasında keşfedilen petrolün kalitesi ise 41 gravite ile Türkiye’nin en kaliteli petrolü oldu.

Gabar'daki keşfin ekonomik katkısı ‘2,9 milyar dolar’

• Son 3 yıl içerisinde 223 milyon varil petrol keşfeden Türkiye, günlük üretim kapasitesini 80 bin varile kadar çıkardı. Son olarak Şırnak’ın Cudi Dağı’ndaki petrol rezervi keşfi, enerjide bağımsızlık adımlarının en önemli halkasını oluşturdu.

“Özellikle terörden arındırılmış bölgelerde, eskiden girmekte ve faaliyette bulunmakta zorlanılan bölgede TPAO’dan çok sevindirici haberler aldık. Keşif rakamları, keşif haberleri hepimizi çok ümitlendirdi” diyen Kalay, bu sahalardan günlük 100 bin varil üretim kapasitesine ulaşmanın 2-3 yıllık bir dönem alacağını söylüyor. Kalay, keşiflerin enerjide dışa bağımlılığı azaltacağını, 100 bin varillik yeni üretim artışıyla Türkiye'nin günlük 150-180 bin varil civarında üretim yapma kabiliyetine sahip olacağını ve bu keşfin bugünkü rakamlarla ekonomiye katkısının yıllık bazda yaklaşık 2,9 milyar dolar civarında olacağını ifade ediyor. Petrolün dışa bağımlı olduğumuz bir alan olduğunu ifade eden Kalay, ham petrolde son keşiflerin hayata geçmesiyle Türkiye’nin kendi tüketiminin yaklaşık yüzde 20’sini yerli üretimden karşılayabileceğini belirtiyor.

Dünyanın en büyük petrol üreticisi ‘ABD’

Statista’nın verilerine göre, küresel çapta petrol üretim seviyesi, 2019 yılında 95 milyon varil civarında tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaşmıştı. Ardından 2020 yılında yaşanan Koronavirüs salgını ile birlikte, ulaşım ve tedarik konusunda yaşanan sıkıntılar petrol üretimini de etkiledi. 2021 yılında küresel petrol üretimi günde 88,4 milyon varil olarak gerçekleşirken, dünyada en fazla petrolün üretildiği ülke ise ABD oldu. 2021 yılında ABD’de günlük 16.6 milyon varil petrol üretildi.

Avrupa ülkeleri için alternatif petrol tedarikçileri arasında yer alan Suudi Arabistan’ın günlük üretimi 11.0 milyon varil olarak gerçekleşti. Dünyanın en büyük enerji ihracatçısı olan Rusya’da Suudi Arabistan’ın ardından üçüncü sırada yer aldı. Rusya, 2020 yılında dünyaya 74.4 milyar dolar değerinde ham petrol ihraç etti. Rusya’nın 2021 yılında günlük varil üretimi ise 10.9 milyon varil olarak gerçekleşti.

• Dünyanın en büyük petrol tüketicilerine baktığımızda ise ABD hem en büyük üretici hem de en büyük tüketici olarak karşımıza çıkıyor. ABD günde 18,7 milyon varillik petrol tüketirken, ABD’yi en büyük rakibi Çin’in takip ettiğini görüyoruz.

Çin’de günde 15,4 milyon varil ile dünyanın en büyük ikinci petrol tüketicisi konumunda yer alıyor. Son 10 yılda, Avrupa ve Kuzey Amerika’dan gelen küresel petrol tüketiminin payı düşmeye başlarken, Asya Pasifik ve diğer bölgelerden gelen tüketim seviyeleri yükselme eğiliminde seyrediyor.

Petrol zengini ‘Venezuela’

Amerikan Enerji Enformasyon İdaresi, dünya petrol ve gaz rezervlerinin istatistiklerine ilişkin son raporunda, dünyada 304 milyar varil rezervle Venezuela birinci, 262 milyar varil ile Suudi Arabistan ikinci sırada yer aldı. İran ve Venezuela'nın petrol rezervleri bir önceki yıla göre değişmedi ancak Suudi Arabistan 2021'de petrol rezervlerinde 3 milyar varil artış yaşadı. Kanada 168 milyar varil rezervle İran ve Irak 107 milyar varil, Birleşik Arap Emirlikleri 107 milyar varil, Kuveyt 102 milyar varil, Rusya 80 milyar varil ile dünyada dördüncü sırada, 61 milyar varil ile ABD ve 48 milyar varil ile Libya, sırasıyla dünyadaki en büyük beşinci ila onuncu petrol rezervine sahip ülkeler olarak biliniyor.

Petrol üretiminin yanı sıra doğal gazlardan üretilen biyoyakıt ve sıvı yakıt üretimini de dâhil edildiğinde ABD dünyanın en büyük üreticisi konumunda yer alıyor. ABD, özellikle Kuzey Dakota ve Teksas’taki tesislerde doğal kaya gazı çıkarılmasında ön saflarda yer aldı ve bu ülkenin ulusal enerji kaynağı üretimini artırmada etkili oldu. Dünya Ekonomik Forumu'nun 2021 rakamlarına göre OPEC+, küresel petrol arzının yaklaşık yüzde 40’ını ve kanıtlanmış petrol rezervlerinin yüzde 80’inden fazlasını kontrol ediyor.