Petrolde yeni dönem

İlk adım 6 Eylül’de Çin’in Hangzou kentindeki G-20 zirvesinde atıldı. Petrol dünyasındaki yeni dönemden söz ediyoruz. Hangzou’da Suudi Arabistan ve Rusya’nın enerji bakanları, Piyasayı istikrara kavuşturmak için “birlikte hareket etmeye” karar verdiler. Ardından OPEC üyeleri Eylül sonunda Cezayir’de yaptıkları toplantıda sekiz yıl aradan sonra ilk kez üretimi azaltma kararı aldılar. Petrolde esas fırtına, 10-11 Ekim’deki İstanbul’daki Enerji Zirvesi’nde esti. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü’nün (OPEC) petrol üretimini sınırlama kararını desteklemeye hazır olduklarını açıklamasından sonra petrol fiyatları varil başına 53 dolar ile yıl içindeki en yüksek noktasına ulaştı. Petrol fiyatları Şubat ayında 12 yılın en düşük seviyesi olan varil başına 26 dolara düştükten sonra, 27 Eylül'deki OPEC zirvesinden bu yana yüzde 14 değer kazandı.

Ardından 23 Ekim’de önemli bir gelişme oldu. Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da yapılan Körfez İşbirliği Konseyi 35. Petrol İşbirliği Komitesi toplantısına Suudi Arabistan Petrol Bakanı Halid bin Abdulaziz el-Falih’in davetiyle Rusya Enerji Bakanı Alexander Novak da katıldı. Novak, Moskova ile Riyad arasında işbirliği için yeni adımlar attıklarını belirterek, "Petrol piyasasına denge getirmesi için alınan önlemleri destekliyoruz. Yavaş da olsa piyasanın şu an ki durumu daha iyi. Yatırımların desteklenmesi için istikrar şart" dedi.

Ertesi gün ise petrolün patronları Viyana’ydı. OPEC-Rusya Enerji Diyalogu Toplantısı'nda petrol piyasasını yeniden dengeye oturtacak blok oluşturma girişimlerini ele aldılar. Hem OPEC üyeleri, hem de OPEC üyesi olmayan ülkelerin yüksek üretim sorununu çözmeye odaklandığını belirten OPEC Genel Sekreteri Mohammed Barkindo, hedefin dengeli piyasaya dönmek ve sürdürülebilirliği oluşturmak olduğunu vurguladı.

Petroldeki yeni dönemde üretimin kısılması yönünde yapılan açıklamalar ve bu konuda Rusya gibi büyük bir üretici ile işbirliği girişimleri var. Üretim donduruldu ancak OPEC ve Rusya birlikte bir üretim kısıntısı açıklamadı.

Her şey 29 Kasım zirvesinde netleşecek

Tek somut adım; Eylül sonunda Cezayir’de yapılan toplantıda yeniden gözden geçirmek üzere mütevazi bir kısıntı kararı alınmasıydı. Bu toplantıda OPEC, üretimi günde 32.5-33 milyon varil bandında sınırladı.

OPEC’in Eylül başı itibarıyla günlük üretimi 32.8 milyon varildi ve üretim Mart ayında 31.6 milyon varile kadar düşmüştü. OPEC’in 2014 Aralık ayında üretimi günde 30.3 milyon varildi ve üretim o tarihten bu yana 2.5 milyon varil artmış oldu.

Rusya’nın petrol üretimi de Eylül başında rekor bir rakam olan günde 11.1 milyon varile ulaştı. Suudi Arabistan ise Eylül ayında 10.5 milyon varil petrol üretti ve varil başına 50 dolar civarındaki petrol fiyatıyla günde 525 milyon dolar gelir elde etti.

İki yıl önce petrol fiyatları 80 dolar seviyesindeyken, Suudi Arabistan günde 9.75 milyon varil petrol üretiyordu ve günde 800 milyon dolar gelir sağlıyordu. Ancak ABD’de yaşanan kaya gazı petrolü devrimi petrol piyasalarındaki bolluğun başlıca nedeni oldu. ABD Eylül ayında 9.6 milyon varil petrol üretirken bunun 4.4 milyon varili kaya gazından geldi. ABD petrolde ithalata bağımlılıktan kurtulmaya çalışırken, Suudi Arabistan da pazar payını kaybetmemek için üretimini artırmak zorunda kaldı.

Her şey 29 Kasım'da Viyana’da yapılacak OPEC zirvesinde belli olacak. Üreticiler fazlasıyla umutlu. Suudi Arabistan Petrol Bakanı Abdulaziz el-Falih, OPEC ve OPEC dışı ülkelerin Kasım’da anlaşabileceğini söyledi.

Körfez 5'lisi olarak bilinen Suudi Arabistan, İran, Irak, Kuveyt ve Birleşik Arap Emirlikleri son iki yılda üretimlerini günde toplam 3 milyon varil artırdılar. Bu durum petrol piyasasında bolluğa ve dolayısıyla fiyat düşüşüne neden oldu. Fiyatlar düştükçe üretici ülkeler giderlerini ve üretici ülkelerde yoğun olarak uygulanan sübvansiyonları karşılamak için üretimi artırmak zorunda kaldılar.

Suudi Arabistan'ın girişimleriyle, OPEC üyesi olmayan Rusya'nın petrol karteli ile işbirliğine başlaması petrol dünyası kadar jeopolitik olarak da yeni ve ilginç bir dönem anlamına geliyor. Suudi Arabistan ve Rusya birlikte küresel petrol ve sıvı gaz üretiminin dörtte birini gerçekleştiriyor. Esas ilginç olan bu iki büyük üreticinin siyasi olarak ayrı kutuplarda olması... Suudi Arabistan ve Rusya, Suriye'deki sivil savaşta ayrı kamplarda yer aldıkları gibi, Rusya, Suudi Arabistan'ın Ortadoğu'daki hasmı İran ile iyi ilişkiler içinde...

Rusya gerçekten istekli mi?

Ancak üretim kısıntısı konusunda bazı çekinceler de var. Şöyle ki; Rusya’nın üretim kısıntısı konusunda OPEC’i destekleyeceği açıklamalarına karşılık, yeni Rusya tarafından bazı farklı açıklamalar geliyor. Rosneft Başkanı Igor Sechin, “Gelecek 1.5 yıl içinde küresel petrol piyasalarında arz fazlasının sona erdiğini ve durumun normalleştiğini görebiliriz. Eğer piyasa gerektirirse ve teknoloji, ekonomik altyapı uygun olursa, Rusya gelecekte üretimini 200 milyon ton kadar artırabilir” dedi. Bu sözler Rusya’nın gerçekten üretimini kısacağı konusunda kuşkuya neden olurken, OPEC ile işbirliğinin ne kadar süreyle devam edeceği konusunda da soru işaretleri yarattı.

Rusya Enerji Bakanı Novak da açıklamalarında, Rusya'nın üretim kısıntısından çok dondurmayı tercih edeceğini ancak OPEC üyelerinin kısıntı anlaşmasına varması halinde belirgin adımlar atmayı değerlendireceğini söyledi.

Üretim kısıntısı konusunda tedirginlik yaratan bir başka gelişme de, Irak'ın OPEC'teki anlaşmadan hariç tutulmasını istemesi oldu. Bu da 24 Ekim günü Brent petrolünün varil başına 51.18, Batı Teksas petrolünün ise 50.24 dolara inmesine neden olan bir gelişme oldu. Irak Petrol Bakanı Jabar Ali el-Luaibi, OPEC'te Suudi Arabistan'dan sonra ikinci büyük üretici olan ülkesinin DEAŞ militanlarıyla mücadeleyi sürdürmek için gelir sıkıntısı çekmemek adına üretim kısıntısına katılmak istemediğini söyledi. Irak, Suudi Arabistan’dan sonra OPEC içindeki ikinci büyük üretici…

Emtia araştırma firması ClipperData'nın müdürü Matt Smith, bu gelişmelerin Kasım ayındaki toplantı için mevcut olan belirsizliklerin üzerine spot ışıklarını tuttuğunu vurguladı.

ABD’li kaya gazı üreticileri geri dönebilir

Ancak fiyatlara destek veren bir gelişme olarak da şu var; Asya’da arz-talep dengesi oluşmaya başladı. Düşük petrol fiyatlarındaki en önemli nedenlerden biri; Asya’daki rafine ürün bolluğuydu.

Kuşkusuz bunun başlıca nedeni büyük emtia ithalatçısı Çin’deki yavaşlamaydı. Ancak Eylül itibarıyla Çin’in ham petrol ithalatı bu yılın en yüksek noktasına çıkarken, yerli petrol üretimi de Eylül’de yüzde 9.8 gerileyerek en büyük düşüşü gösterdi. Uzmanlar, Rusya ile OPEC arasındaki rakamlara dayalı işbirliğinin petrol fiyatlarını 60 dolara taşıyabileceğini savunuyorlar.

Ancak fiyatlar yükseldikçe bir başka gelişme de kaçınılmaz olarak yaşanacak. Aşırı düşen fiyatlar nedeniyle üretimlerine ara veren ABD’deki kaya gazı üreticileri üretime başlayarak fiyatlar üzerinde negatif baskı oluşturacaklar.

Benzer yorumu Exxon Mobil’in Başkanı Rex Tillerson da yaptı. Bu görüşünü Suudi Arabistan Enerji Bakanı el-Falah’a aktardığını söyleyen Tillerson, yeni bir küresel arz sıkıntısı korkularının abartılı olduğunu, düşük fiyat şokuna adapte olan ABD petrol endüstrisinin yeniden üretime başlamaya hazır olduğunu ifade etti. Dünyanın en büyük halka açık petrol şirketi Exxon Mobil’in başkanı Tillerson, gelecek 3,4 ve 5 yıl içinde küresel arzda herhangi bir sıkıntı beklemediğini ifade etti.

Petrol fiyatlarının 50 doların altına inmesiyle, yaklaşık iki yıldan bu yana ABD’li kaya gazı üreticileri yatırımlarda keskin bir kısıntıya giderek, üretime ara vermişlerdi. Ancak varil başına 48 dolar kaya gazı üreticileri için başa baş noktasını oluşturuyor.

Sonuç olarak, petroldeki fiyat savaşını şimdilik Suudi Arabistan kazanmış gibi görünüyor. Ancak iki yıl süren bu sancılı dönemde kazanan olmadı. Suudi Arabistan’ın küresel pazarda payı bir puan artarak yüzde 13’e çıktı ancak Çin gibi önemli pazarlarda payı küçüldü. Aşırı fiyat düşüşü ABD’de özellikle kaya üreticilerinde iflaslara neden oldu, birçok firma üretimi durdurdu. Petrol dünyasının dev şirketleri de küçülmek zorunda kaldı, projelerini durdururken, yüzlerce çalışanını işten çıkardı.

• ABD kaya gazının başa baş maliyet noktası:
• 2014: 74 dolar varil/gün.
• 2016: 48 dolar varil/gün.