Özet ülke raporu: Afganistan

Afganistan iki sebeple dünya ve Türkiye açısından önemli. Birincisi jeostratejik açıdan. Orta Asya Brzezisnki’nin deyimi ile Büyük Satranç Tahtası’nın tam ortasında yer alıyor. Giderek artan ABD-RusyaÇin rekabetinde Orta Asya ve Güney Asya’nın geçiş noktasında yer alan Afganistan son üç yüzyıl tarih boyunca Büyük Britanya, Rusya, Amerika ve şimdi Çin gibi büyük güçlerinin ilgi sahaları içinde. Afganistan’a “imparatorlukların mezarı” denmesi boşuna değil.

Afganistan, Türkiye açısından da önemli. Türkiye’nin Asya hinterlandında, Farsça konuşan sünni bir halka sahip ülkenin önemini kıymetlendirmemek zor. Afganistan’ın ikinci bir önemli yanı ise zengin yeraltı kaynakları. Zira, tedarik zincirlerinin çöktüğü, kırıldığı ve yeniden şekillendiği bir çağda birincil kaynaklara sahip ülkeler giderek önem kazanıyor. Hatırlayalım; Çin, dünyanın fiilen en büyük ekonomisi olarak birincil kaynaklara sahip ülkelerde ciddi bir yayılıma sahip. Latin Amerika ülkelerinden, Moğolistan’a; Sudan’dan Avustralya’ya.

Şimdi, ülkenin ekonomik durumuna bir bakalım. Veriler sınırlı olduğu için birçok önemli rakamı ancak takribi olarak biliyoruz. Afganistan 37-40 milyon civarında bir nüfusa sahip. Yüzölçümü 652 bin kilometre kare. Ülkenin gayrisafi yurt içi hasılası 20 milyar dolar civarında. Dolayısıyla yaklaşık 500 dolar seviyesindeki kişi başına gelir ile dünyanın en yoksul ülkeleri arasında. Afganistan’da sanayi sektörü GSMH’nin yüzde 20’sini sağlamaktadır; yani, sanayileşmiş bir ülke değildir.

Afganistan’da sanayi sektörü, çöküş döneminde yaşanan iç çatışmalar ve savaşlardan önce belli tarım hammaddelerinin işlenmesi üzerine kuruluydu. Bunlar başında pamuk, yün tekstil ürünleri ve şeker üretim tesisleri geliyordu. Diğer yandan kimyasal gübre ve çimento üretimi de diğer önemli sanayi üretim alanları arasındaydı. Ancak iç çatışmaların akabinde ortaya çıkan kargaşa ortamı ve hammadde yetersizliği sebebiyle zaten mahdut düzeyde olan sanayi üretimi oldukça azalmıştır. Mevcut durumda Afganistan’da 8 adet sanayi bölgesi bulunmaktadır. Tekstil sanayii ve deri üretimi, kuru meyve üretimi ve işlenmesi, belli bazı inşaat malzemeleri, yarı kıymetli metal sanayii ve mermer üretimi bu sanayi bölgelerinde faal olan sektörlerdir. Bu sektörler sanayi bölgesinde yaklaşık 1.250 fabrika ile imalat yapmaktadır. Sanayi bölgelerinin dışında ise yaklaşık 2.500 fabrika olduğu tahmin edilmektedir. İmalat için en önemli sanayi bölgelerinden biri başkent Kabil’de yer alan Pul-e Çarki Sanayi Bölgesidir ve burada tahminen 42.000 kişi çalışmaktadır. 38 ila 40 milyon arasında nüfusu olduğu tahmin edilen Afganistan’da 2 milyondan fazla internet kullanıcısı olduğu tahmin edilmektedir.

• Afganistan’da, toplam değeri bir trilyon dolar olan önemli ölçekte yer altı kaynaklarının bulunduğu düşünülmektedir. Bunların başında lityum ve doğalgaz gelmektedir.

Doğalgaz, ülkenin bir dönem önemli ihracat kalemlerinden biri haline gelmiş ve yılda 300 milyon dolarlara ulaşarak ihracatın yüzde 56’sını oluşturmuştur. SSCB’nin Afganistan’dan geri çekildiği tarih olan 1989’dan önce yapılan bu ihracatın yüzde 90’ı SSCB’ye yapılmaktaydı. Bu tarihten sonra ise savaşlar ve devam eden çatışma ortamında doğal gaz üretimi de sekteye uğramıştır. Kuzeyde yer alan ve varlığı tespit edilen 150 milyar m3’lük doğalgaz çatışma ortamı ve sabotaj yüzünden işletilememektedir. Afganistan’ın yeniden inşasıyla beraber doğal gaz üretiminin de verimli bir şekilde devam edebileceği beklenmektedir.

Devamı Z Raporu 37. Sayısında