Merkez Bankası’nda kimin ne kadar payı var
TCMB’sının sahibinin kim olduğu ve hissedarlarının kimlerden oluştuğu her zaman merak konusu olmuştur.
TCMB başkanının atanma süreci ile birlikte Merkez Bankası’na dair bu ve diğer tüm sorular tekrar gündeme geldi. Hazır konu sıcaklığını korurken, en çok merak edilen sorunun cevabını bulmaya çalışalım. Banka, 11 Haziran 1930 tarihinde bir anonim şirket olarak kurulmuş. Kuruluş aşamasında adının ne olacağı tartışmalara neden olmuş. Yasa tasarısında merkez bankasının, bir cumhuriyet kurumu olduğunu vurgulamak amacıyla Türkiye Cumhuriyeti ile ilişkilendirilmesi istenmiş. Ancak Banka’nın merkezi idareden bağımsız bir kurum olduğunu vurgulayabilmek için kamu kurumlarından farklı olarak ismi “Cumhuriyet Merkez Bankası” olarak belirlenmiş. “Türkiye Cumhuriyeti” ibaresine ve kısaltılmış şekli olan “T.C.” ifadesine özellikle yer verilmemiş. Uluslararası ilişkiler göz önüne alınarak bu isim Meclis İktisat Encümeni’ndeki görüşmeler sırasında “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası” olarak değiştirilmiş. Dünyada merkez bankası örneklerine baktığımızda bankanın resmi adları milli kimlikleri tanımlanmaktadır. İlk merkez bankacılığı faaliyetine 1668 yılında başlayan Swedish Riksbank’ın resmi adı “İsveç Bankası”dır. 1694 yılında kurulan Bank of England’ın resmi adı “İngiltere Merkez Bankası”dır.
En büyük hissedar hazine
TCMB’nin hissedarlık yapısına gelince. Banka’nın hisseleri (A), (B), (C) ve (D) sınıflarına ayrılmış. A sınıfı hisseler hükümete aittir. Kuruluş Kanunu’nda Banka’nın bağımsızlığının güçlendirilmesi gerekçe gösterilecek bu hisselerin toplam sermayenin yüzde 15’inden fazla olamayacağı belirtilmiş. B sınıfı hisseler milli bankalara, C sınıfı hisseler yabancı bankalar ile imtiyazlı şirketlere, D sınıfı hisseler ise Türk ticaret kuruluşlarıyla Türk uyruklu gerçek ve tüzel kişilere ayrılmış. 11 Nisan 2016 tarihinde, genel kurulda açıklanan bağımsız denetim raporuna göre TCMB’nin en büyük hissedarı yüzde 55 ile Hazine Müsteşarlığı olarak görünüyor. İkinci büyük hissedar, yüzde 19 payı ile T.C. Ziraat Bankası’dır.
Kamuoyunda ismi çok bilinmeyen ama yüzde 5 pay sahibi olan Mervak İç ve Dış Ticaret A.Ş var. Bu şirket, 17.11.1989 tarihinde T.C. Merkez Bankası Mensupları Sosyal Güvenlik ve Yardım Sandığı Vakfı tarafından kurulmuş. Şirketin, Ankara, Adana, Antalya, Bursa, İstanbul, İzmir ve Mersin illerinde şubeleri bulunuyor. Ayrıca şirketin sigortacılık alanında faaliyet gösteren Mervak Sigorta Aracılık Hizmetleri Ltd. Şti. adında bağlı bir ortaklığı bulunuyor. Banka’nın hissedarlık yapısında görülen yüzde 12 pay ise farklı küçük hissedarlardan oluşuyor.