Melek yatırımcılara vergi avantajları
Girişim, girişimcilik ve girişimci. Son yıllarda bu kavramları “özendirici” bir dil ile daha sıklıkla duyar olduk. Arkasında yatan sebeplerin başında teknolojideki baş dondurucu gelişmelerin olduğu açıktır. Bu gelişmeler, hayatımıza etki eden pek çok şeyin yanında iş yapma biçimlerinde de radikal değişimleri beraberinde getirdi.
Bu değişimlerden birisi de yenilikçi iş fikirlerinin hızlı şekilde hayata geçip büyümesine olanak sağlayan girişimcilik ekosisteminin ortaya çıkmasıdır. Girişimcilik ekosistemi denince akla hemen sıradışı büyüme potansiyeli olan startuplar, girişim şirketleri ve tekno-girişimler geliyor. Ancak bu kavram bunları da içine alan daha geniş bir çerçevedir. Girişimcilik ekosistemini kısaca girişimciliği etkileyen sosyal ve ekonomik koşullar olarak tanımlayabiliriz. Girişimciliği bir sistem olarak düşündüğümüzde bu sistemin iyi işlemesi için finansmana erişim, destekleyici kamu politikaları, fiziki altyapı, Ar-Ge ve bilgi üretimi, etkin piyasa koşulları ve girişimcilik kültürü gibi çeşitli unsurların aynı hedef doğrultusunda uyum içinde olması gerekir. Bu ekosistemin kurulması ile ekonomide inovasyon, verimlilik ve rekabet gücü önemli ölçüde artacaktır.
Girişimcilik ekosistemini oluşturan pek çok unsur arasında belki de en önemlisi girişimciliğin finansmanı bir başka ifadeyle finansmana erişimdir. Bu noktada ise karşımıza son yılların popüler finansman araçlarından birisi olan melek yatırımcılık çıkıyor.
Melek yatırımcılık nedir? Melek yatırımcı kimdir?
Yenilikçi bir iş fikrine sahip bir kişi bunu bir girişime dönüştürebilmek için sermayeye ihtiyaç duyar. Bu finansmanı kendisi sağlayamıyor ise dış kaynak bulması şarttır. Bu aşamada çoğu zaman banka kredisi ya da sermaye piyasası onun için bir hayaldir. Ya en yakın çevresinden başlayarak birilerinden bu kaynağı bulacaktır ya da bir “meleğe” ihtiyacı olacaktır. İşte buradaki “melek”, girişimcinin iş fikrine ya da modeline inanıp ona sermaye karşılığı ortak olacak yatırımcıdır.
“Melek” kavramı ilk olarak 1900’lerin başında Broadway’deki tiyatro ve sanat çevrelerini finanse eden zenginlere verilmiş bir sıfat iken sonrasında kuruluş ve büyüme aşamasındaki girişimlere finansman sağlayan yatırımcılara verilen isme dönüşmüştür.
Günümüzde de yaygın olarak yenilikçi iş fikirlerine ve modellerine sahip girişimcilerin kuruluş ve erken aşama girişimlerine finansman sağlayarak bu girişimlere ortak olanlara “Melek Yatırımcı”, bu faaliyete ise “Melek Yatırımcılık” denilmektedir. Bir diğer ifadeyle melek yatırımcılık, sıradışı büyüme potansiyeli olan girişim şirketlerine özgü biçimsel olmayan bir finansman şeklidir.
Melek yatırımcılar yüksek gelir veya servet sahibi olmanın yanında önemli iş tecrübesi ve bilgi birikimine de sahip kişilerdir. Bu özellikleri dolayısıyla yatırım yaptıkları girişimlere bir anlamda mentörlük de yaparak bilgi, birikim ve tecrübelerini de aktarırlar. Bununla girişim şirketinin hızla büyümesini ve uygun zamanda da hisse satışı yaparak yüksek kazanç elde etmeyi hedeflerler. Melek yatırımcılık daha az biçimsel oluşu ve yatırım yapılan girişim şirketiyle daha yakın ilişki şekli yönüyle girişim sermayesi yatırımlarından ayrışmaktadır.
Türkiye'de melek yatırımcılık
Melek yatırımcılık faaliyetinin ülkemizde 60 yılı aşkın süredir var olduğu bilinmekle birlikte hukuk metinlerine girişi 2012 yılıdır. 4059 sayılı Kanuna “bireysel katılım sermayesi” ismiyle dahil olan bu kavramın detayları 2013’de çıkarılan “Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik” ile açıklanmıştır.
Bu düzenleme ile Bireysel Katılım Yatırımcısı (BKY) olarak ifade edilen melek yatırımcılara lisans almaları koşuluyla bazı teşvik ve avantajlar sağlanmıştır.
Kimler, nasıl melek yatırımcı olur?
Melek yatırımcı faaliyeti için lisans alınması bir zorunluluk değildir. Ancak başta vergisel avantajlar olmak üzere bazı imkânlardan faydalanmak için lisans alınması gereklidir. Bu lisans Hazine ve Maliye Bakanlığına akredite Bireysel Katılım Yatırımcı Ağları (Melek Yatırım Ağları) üzerinden gerekli belgelerle başvuru yapılarak alınabiliyor.
Bu lisans sahibi olmak için yüksek gelir veya servete sahip yatırımcı ya da tecrübeli yatırımcı tanımlarındaki şartların sağlanması gerekiyor.
-Yüksek gelir veya servete sahip yatırımcılar
-Lisans almadan önceki 2 yılda, brüt geliri en az 200 bin TL veya
-Menkul ve gayrimenkul dahil varlıklarının değeri en az 1 Milyon TL olan
-Tecrübeli yatırımcılar
-Banka ve finans kuruluşları ile yüksek cirolu şirketlerde yönetici olarak iş tecrübesi sahibi olan veya
-Yurtiçi kuluçka merkezleri, teknoloji geliştirme merkezlerinde iş tecrübesi sahibi olan ve buralardaki şirketlere asgari tutarda sermaye koyan veya
-BKY ağı üyesi olup BKY yatırımı olan (detaylar için Yönetmeliğe bakılabilir.)
Melek yatırımcılara sağlanan vergi avantajı
Gelir Vergisi Kanunu’na 13.6.2012 tarihinde eklenen Geçici 82’nci madde ile 31.12.2022 tarihine kadar belirli şartlarla bireysel katılım yatırımcısına (melek yatırımcı) beyanname üzerinde 1 milyon TL’ye kadar matrahtan indirim yapmak imkânı sağlanmıştır.
Yararlanılabilecek vergi indirimi tutarı, Türkiye’de kurulu başlangıç ve büyüme aşamasındaki girişim şirketlerinin iştirak hisselerini almak suretiyle yapılan yatırım tutarının yüzde 75’i (detayları Yönetmelikte açıklanan özellikli yatırımlarda yüzde 100’ü) olarak hesaplanıyor. Vergi avantajından faydalanmak için iştirakin en az iki yıl sürmesi gerekiyor.
Bu indirimden ancak yıllık gelir vergisi beyannamesi veren BKY lisansı olanlar faydalanabiliyor. Örneğin 2021 yılı için yıllık brüt geliri 650 bin TL’yi aşmadığı için yıllık beyanname vermeyen ücretliler melek yatırımcı olsalar bile bu vergi avantajından faydalanamıyorlar.
Bu vergi indirimini bir örnek ile somutlaştıralım. Avukatlık faaliyeti dolayısıyla serbest meslek kazancı yönünden vergi mükellefi olan, aynı zamanda bir melek yatırım ağı içinde çeşitli girişim şirketlerine yatırım yapan Bay A, 2021 yılında çeşitli girişim şirketlerinin iştirak hisselerini alarak onlara toplam 1 milyon TL yatırım yapmıştır. Avukatlık faaliyetinden ise 2 milyon TL kazanç elde etmiştir. Bay A, gelir vergisi beyannamesinde 2 milyon TL’den 750 bin TL’yi düşüp 1 milyon 250 bin TL üzerinden vergi ödeyecektir. Böylece 750 bin TL’nin gelir vergisi kadar daha az vergi ödemiş olacaktır. Bay A’nın 2021 yılında elde ettiği kazanç 750 bin TL’nin altında olsaydı yatırımın yapıldığı yılda yararlanılmayan tutar yeniden değerleme oranında güncellenerek sonraki yıllarda kullanılabilmektedir.
Kısa bir değerlendirme
Girişimcilik ekosisteminde katma değerli, yenilikçi iş fikirleri ve modellerine sahip girişimcilerin finansman kaynaklarına kolay erişimleri ekonomik gelişme açısından son derece önemlidir.
Kamuya açıklanmış en son verilere göre BKY lisansı alanların sayısı 476 ve yapılan yatırım tutarları ise yaklaşık 12 milyon TL’dir. 10 yıla yaklaşan bu uygulama sonuçları vergi teşvikinin amaca yeterince hizmet edemediğini gösteriyor. Bu nedenle öncelikle vergi kanunlarında geçici madde olarak düzenlenmiş bu teşviğin kalıcı hale getirilmesi, teşvik tutarının güncellenmesi ve kapsamının da genişletilmesi gerekiyor. Bu bağlamda mikro ölçekte bir melek yatırımcılık olarak görülebilecek paya dayalı kitle fonlaması sisteminin yatırımcılarının da bu teşvik kapsamına dahil edilmesi yerinde olacaktır.