Küreselleşmeyi tehdit eden savaş

Kiel Enstitüsü'nün 1870'den bu yana 150'den fazla savaştan elde edilen verilere dayanarak yaptığı bir araştırma, savaşların gerçekleştiği ülkede çok yüksek maliyetlere neden olduğunu gösteriyor. Binalar, makineler ve altyapı tahrip oluyor ve büyüme birkaç yıl boyunca yavaşlıyor. Ayrıca savaş bölgesindeki komşu ülkeler de yüksek enflasyon ve azalan üretim büyümesinden muzdarip oldukları için savaştan etkileniyor. Geçmiş savaşlardan elde edilen deneyimler, Ukrayna'nın 2026 yılına kadar yaklaşık 120 milyar dolar ekonomik çıktı (GSYİH) ve neredeyse 1 trilyon dolar sermaye stoku kaybedeceğini gösteriyor.

Rusya Ukrayna Savaşı Dünya Bankası’na göre Ukrayna’da şimdiden 152 milyar dolarlık doğrudan hasara neden oldu. Birleşmiş Milletler (BM)’e göre de savaş, Ukrayna’nın büyük bölümünü tahrip ederken, yeniden inşa için gereken tutar 486 milyar dolar olarak hesaplanıyor. Ukrayna’da sadece savaş nedeniyle yıkımın kaldırılmasının maliyetinin bile 5 milyar doları aşacağı düşünülüyor.

Ukrayna 15 yıl geri gitti

Çatışmaların başladığı ilk yıl, Ukrayna GSYİH’sinin yüzde 30 ila 35’ini kaybederken, bu bağımsızlıktan bu yana en büyük daralma olarak kayıtlara geçti. Dış borçlar ve yardımlarla ayakta durmaya çalışan Ukrayna’da mali açık 2023 itibariyle GSYİH’sinin yüzde 19.4’e ulaşırken, bunun daha da artacağı tahmin ediliyor.

Dünya Bankası’na göre Ukrayna’daki doğrudan hasar 152 milyar dolar olarak hesaplanırken, konut, ulaştırma, ticaret, sanayi, enerji ve tarım ülkede en çok etkilenen sektörler oldu. Savaş Ukrayna’daki yoksulluğu da şiddetlendirdi. Dünya Bankası verilerine göre savaş öncesi Ukrayna’da nüfusun yüzde 5.5’i yoksul iken, bu oran savaşın ardından yüzde 24.2’ye yükseldi. Uluslararası Kurtarma Komitesi’nin raporuna göre ise 1,5 milyon evin yıkıldığı ülkede, 14.6 milyon Ukraynalı insani yardıma ihtiyaç duyuyor. Dünyada en büyük tahıl ihracatçılarından olan ve Avrupa’nın ekmek sepeti olarak tanımlanan Ukrayna’da limanlar ve üretim tesislerinin yok olması nedeniyle ekonomik faaliyetler yavaşlarken, ülkede gıda sıkıntısı da baş gösterdi. Ülkenin, ihracat gelirlerinin yüzde 45’ini oluşturan tarımda üretim düşüşü bunda etkili oldu. Türkiye’nin desteği ile gerçekleşen Tahıl Koridoru Ukrayna tarım ihracatını güçlendirse de Temmuz 2023’te Rusya antlaşmadan çekildi.

Rusya’da ekonomi sarsıldı ama yıkılmadı

Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, Rus ekonomisini de sarstı. Savaş döneminde, yaptırımlar nedeniyle 1917 ihtilalinden sonra ilk defa temerrüde düşen Rusya’da savaş harcamaları ve ekonomik yaptırımların toplam maliyeti yıllık 67 milyar dolar olarak hesaplanıyor.

• Rusya’nın Ukrayna’da geniş çaplı işgalinin başladığı Şubat 2022’den bugüne, Rusya Avrupa’da en önemli doğalgaz pazar payını kaybetti.

Bu süreçte 27 ila 34 milyar dolar arasında gelir kaybı yaşandığı tahmin edilirken, Avrupa Rus gazına bağımlılığını ortadan kaldırmak için ciddi adımlar atmaya başladı.

Türk Dış Politikası Araştırma Merkezi Başkan Yardımcısı Mustafa Metin Kaşlılar da AB’nin özellikle Rus petrol ve doğal gazına olan bağımlılığının AB içinde Rusya’ya karşı yaptırım boyutlarının tartışılmasını ortaya çıkarsa da büyük oranda AB Rusya’ya karşı yaptırımlara devam ettiğini vurguluyor.

“AB’nin yaptırım amaçları genel itibariyle Rusya’nın askerî ve mali büyüklüğüne zarar vermek olsa da Rusya, savaşın başından itibaren ekonomisini yüksek oranda ve başarılı bir şekilde korumayı başarmıştır. Burada Rusya’nın enerji kartını elinde bulundurması büyük oranda etki sahibi olmuştur. Zira AB yaptırımları sonrası Rusya, AB pazarında azalan payını Asya’ya çevirmeyi başardı” şeklinde konuşan Kaşlılar, Rusya’nın AB pazar payını azaltmış olmasına rağmen tamamen koparmadığını, AB’nin yaptırımlara rağmen Rusya’dan takribi günlük 100 milyon dolarlık fosil yakıt almayı sürdürdüğünü böylece Rusya’nın 2023’ün ilk yarısında dahi yaklaşık 30 milyar euro gelir elde ettiğini söylüyor.

Kaşlılar ayrıca yeni enerji pazarları bulma konusunda sorun yaşamayan Rusya’nın, ekonomik anlamda bankacılık sistemlerinde ve rezervlerinin dondurulması noktasında sorun yaşadığını, ülkeden çekilen ticari kuruluşların ilk etapta ekonomideki etkisi nedeniyle rublenin dolar karşısında değer kaybettiğini de belirtiyor.

Dünya Bankası verilerine göre Rusya’nın GSYİH’si 2022’de yüzde 2.1 oranında küçüldü. 2023’te ise GSYİH’nin yüzde 2.6 artmasıyla pozitif büyümeye geri dönüldü. Bu gelişme, yaptırımların etkinliğine yönelik tartışmaların başlamasına neden olurken, Rusya’nın Çin ve Hindistan pazarlarını genişletmesi ve askeri harcamalarını artırmasının bu sonucu ortaya çıkardığı da değerlendiriliyor.

Savaşın, Rusya ekonomisi üzerindeki önemli etkilerinden biri de savunma bütçesini büyük ölçüde artırması oldu. Rusya’nın 2023 savunma bütçesi 100 milyar dolara çıkarken, Moskova hükümeti bütçe açığını kontrolde tutmaya zorlanıyor. 2024 Rusya’nın hazine bütçesi, savunma harcamalarında yüzde 70 artış yapılmasını öngörüyor.

RAND tarafından yayınlanan son rapor da Rusya’nın doğrudan askeri maliyetlere, gayri safi yurtiçi hasıla kayıplarına ve mali sermaye yıkımına maruz kalması dolayısıyla Rus halkının yaşam standartlarında düşüş meydana geldiğini belirtiyor. Rusya, savaş maliyetlerini birkaç yıl daha karşılayabilecek durumda olsa da, savaşın nerede sona ereceğinin belirsizliği Rusya ekonomisi ve halkının yaşam standardını düşürmeye devam edecek.

Küresel ekonominin seyri etkilendi

• Savaş Rusya’ya yönelik görülmemiş katılımlı yaptırımlara yol açarken, petrol, tahıl, gübre ve enerji fiyatları keskin artışlar yaşadı.

Alman Ekonomi Enstitüsü tarafından yayınlanan bir araştırmaya göre, savaş nedeniyle küresel ekonominin uğradığı kayıp 1.2 trilyon doları aştı.

Pandemi sonrası enflasyonist ortamda başlayan savaş, mal ve hizmetlere yönelik artan talebin olduğu bir dönemde meydana geldi. Bu nedenle Rusya'nın Ukrayna işgali, gıda ve enerji gibi kritik emtiaların üzerindeki baskıyı daha da artırdı. Artan enerji fiyatları, 2022 sonbaharında olağanüstü yüksek enflasyon oranlarına yol açarken, AB Merkez Bankası enflasyonu yüzde 2 hedefinde tutmak için faiz oranlarını artırmaya başladı.

Savaşın ardından 2 yıllık süreçte, AB’nin Rus enerjisine olan bağımlılığı büyük ölçüde düşerken, Rusya’ya yapılan ihracat Şubat 2022 ile Eylül 2023 arasında yüzde 62 oranında düşüş gösterdi. Rusya’dan yapılan ithalattaki düşüş ise yüzde 81 olarak gerçekleşti.

Savaş, dünya çapında gıda güvenliğini tehdit ederken, savaştan önce dünyanın en büyük buğday ihracatçısı olan iki ülkenin savaşı, gıda güvensizliği yaşayan insan sayısında ciddi derecede artış ortaya çıkardı. Şu anda yürürlükten kaldırılmış olan Tahıl Koridoru Ukrayna'dan daha fazla tahıl çıkarılmasına yardımcı olsa da, rakamlar bunun çoğunlukla daha zengin ülkelere gittiğini gösteriyor. Daha büyük nüfuslarına rağmen, düşük gelirli ve alt-orta gelirli ülkeler, Ocak 2023 itibarıyla Ukrayna'dan tahıl ihracatının yüzde 20'sinden azını aldı.

Savaşın kazananı yok, galibi ABD

Savaşlar aynı zamanda küresel ekonomide kazananlar ve kaybedenleri de ortaya çıkarıyor. Kiel Enstitüsünün raporuna göre, Rusya Ukrayna Savaşı, üçüncü ülkelerde de ciddi maliyetler ortaya çıkardı. Buna göre yaklaşık 250 milyar doları tutarındaki GSYİH kaybının 70 milyar doları Avrupa Birliği ülkeleri tarafından üstlenilirken, yaklaşık 15-20 milyar doları yalnızca Almanya tarafından karşılandı. Savaşın ekonomik kayıplarını ve maliyetini üstlenen Avrupa’nın aksine ABD, Rusya-Ukrayna çatışmalarından fayda sağlayan ülkelerin başında geliyor. Örneğin, ABD Katar ve Avustralya’yı geride bırakarak dünyanın en büyük LNG ihracatçısı haline geldi.

• Avrupa’dan Rusya’ya yönelik yaptırımlar nedeniyle 2023’ün ilk yarısında Avrupa ve Birleşik Krallık’ın LNG ithalatı, ilk kez boru hatları üzerinden yapılan ithalatı geçti.

LNG ithalatı dışında ABD silah ticareti sayesinde de savaştan ekonomik fayda sağladı. Askeri anlamda Ukrayna’ya hem ekonomik hem de askeri anlamda en çok destek veren ülke olan ABD Joe Biden’ın göreve başladığı dönem itibariyle Ukrayna’ya yaklaşık 45 milyar dolar askeri yardım sağladığını söyleyen Kaşlılar, ABD’li silah şirketlerinin Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü’nün (SIPRI) yaptığı araştırmalar neticesinde büyük oranda ihracatlarını arttırdığını söylüyor.

“ABD’nin önemli savunma sanayi şirketleri olan Lockheed Martin, RTX, Northrop Grumman, Boeing ve General Dynamics büyük oranda cirolarını artırdı. Bu da doğal olarak ABD ekonomisinde büyümeyi tetikleyen önemli sacayaklarını oluşturmaktadır. ABD aynı zamanda bu süreçte güvenlik problemi yaşayan AB ülkeleri için de silah satışlarında önde gelen ülke olmayı sürdürmektedir” şeklinde konuşan Kaşlılar, ayrıca ABD seçimlerinde ise meydana gelecek bir değişim özellikle Ukrayna’ya olan yardımı, AB’nin güvenliği ve NATO’nun kullanımını da büyük oranda değiştirebilecek bir durum yaratma olasılığının bulunduğunu sözlerine ekliyor.