Kara kıta paylaşılamıyor: Rusya da Sahra altına indi

Bol miktarda hammaddesi, etkileyici demografik profili, geniş tüketici pazarı potansiyeliyle Afrika kıtası gelecek vaat eden pazarlardan biri haline geldi. Yükselen Afrika pazarında Çin, Avrupa Birliği (AB) ülkeleri Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ön sıralarda yer alıyor. Sahra altı Afrika’daki stratejik noktalarda bulunan limanlara yatırımlar yapan Çin’in, ekonomik ve ticari çıkar amaçlarının yanı sıra askeri nüfuz arayışları bulunuyor. Dünya Liman Endeksinin 2017’de yayımlanan verilerine göre, Sahra altı Afrika’da bulunan 172 limanın toplam değerinin yüzde 17’si Çin kaynaklı yatırımlardan oluşuyor. Bu limanlar, Çin’in ana deniz yolları ve deniz kontrol noktalarına erişimi sağlayan kritik sahil bölgelerinde konumlanıyor.

Kara kıtada sadece Çin değil Rusya’da Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla Afrika’da azalan nüfuzunu yeniden genişletmek için atağa geçiyor. Tarihte ilk defa düzenlenen Rusya-Afrika zirvesine kıtadan 40’ı aşkın devlet ve hükümet başkanıyla 54 Afrika ülkesinden 10 bin katılımcı yer aldı. Rusya ve Afrika ülkeleri arasında toplam değeri yaklaşık 12,5 milyar dolar olan çeşitli anlaşmalar imzalandı.

Öte yandan, zirvenin düzenlenmesi için organizasyona harcandığı öne sürülen 70 milyon dolar ise bazı muhalif kesimler tarafından eleştirilerin hedefinde yer alıyor.

Anlaşmaların çoğunu, Moskova’nın Afrika’ya geleneksel ihracat kalemi olan silah ve askeri ekipmanlar oluşturuyor. Rusya, Tupolev Tu-160 Blackjack tipi iki bombardıman uçağı da ‘askeri işbirliği’ kapsamında Güney Afrika Cumhuriyeti’ne gönderdi. Rusya-Afrika zirvesinde Rus lideri Putin, Rusya ile Afrika arasındaki mevcut 20 milyar dolar düzeyindeki ticaret hacmini 5 yıl içerisinde iki katına çıkarmayı hedeflediklerini belirtirken, Rusya’nın Sovyetler Birliği döneminde Afrika ülkelerinin 20 milyar dolar civarındaki borcunu sildiğini hatırlatmayı ihmal etmedi.

Rusya ile Afrika arasındaki 20 milyar dolarlık ticaret hacmi her ne kadar Çin ile Afrika arasındaki 204 milyar dolarlık hacmin oldukça gerisinde kalsa da Rusya bu açığı silah, enerji ve tarım ürünlerine yeni pazarlar açarak kapatmayı hedefliyor.

Rusya Afrika'ya silah tedariki yapıyor

Sovyetler Birliği döneminde Afrika’nın en önemli silah ve askeri ekipman tedarikçisi Rusya’nın kıtaya ilgisi ancak 21’inci yüzyılın başlarında tekrar canlanabildi. Dünyanın en büyük ikinci silah ihracatçısı konumundaki Rusya, Afrika ülkelerinin ise en büyük silah tedarikçisi konumunda ve pazar payını giderek yükseltiyor. Askeri-teknik alanda Rusya ile Afrika arasındaki işbirlikleri 20 yıldır özel bir anlam taşıyor. İki ülke arasında silah ticareti Rusya’nın 2017 yılında Afrika ülkelerine silah satışlarının 2012’ye kıyasla iki katına çıktı. Afrika’nın toplam silah ithalatının yüzde 39’u Rusya tarafından karşılanıyor. Moskova askeri ihracatının ise yaklaşık üçte birini Afrika’ya oluşturuyor. Gerçekleştirilen Rusya-Afrika zirvesinde de Nijerya Rusya’dan 12 savaş helikopteri satın almak için anlaşma imzaladı. Nijerya’nın yanı sıra Kamerun, Eritre ve Güney Afrika da Rusya’dan uçak, tank ve ağır silahlar satın almak isteyen ülkeler arasında yer alıyor.

Rusya- Afrika arasında savuma ticareti bununla da sınırlı değil. Rusya, Afrika ülkelerinin çoğuyla da askeri ve teknik iş birliği konusunda hükümetler arası anlaşmalar imzalamış durumda. Rusya’nın bu alandaki en büyük ortakları Angola, Sudan, Uganda ve Etiyopya olarak ön plana çıkıyor. Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsünün (SIPRI) raporuna göre, Rusya, 2015- 2017’de Afrika ülkelerine ağırlıklı olarak askeri ve nakliye helikopterleri, uçaklar ve uçaksavar füzesi sistemleri olmak üzere kullanılmış askeri teçhizat tedarik etti.

Günümüzde, Sahra altı Afrika’daki 39 ülkenin 25’iyle askeri ve teknik bağlara sahip Rusya’nın devlet savunma sanayisi şirketi Rosoboroneksport’un Angola, Uganda ve Etiyopya’da daimi temsilcilikleri bulunuyor.

Sahra altı Afrika’da üretilen çeşitli hammaddeler, zengin petrol ve maden yatakları bölgeye olan stratejik önemin artmasını sağlıyor. Rusya kendi topraklarında bulunmayan, bulunsa dahi işletme maliyeti yüksek olan madenleri Afrika ülkelerinden tedarik etmek istiyor. Madencilik alanında, Orta Afrika Cumhuriyeti, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Gine ve Zimbabve; gaz ve petrol sektöründe ise, Angola, Mozambik ve Gabon, Rus şirketlerinin yoğunlaştıkları ülkeler arasında yer alıyor.

Afrika'nın ekonomik potansiyeli

Savunma sanayi dışındaki çok sayıda Rus şirketi de gözünü dünyanın en hızlı büyüyen ekonomilerinden bazılarının bulunduğu Afrika’ya çevirmiş durumda. IMF’ye göre, 2018’de Afrika’nın en hızlı büyüyen beş ekonomisi, 7,5’le Etiyopya, yüzde 7,4’le Fildişi Sahili, yüzde 7,2’yle Ruanda, yüzde 7’yle Senegal ve yüzde 7’yle Gana. Rusya’nın öncelikleri, Afrika’daki hidrokarbon ve diğer ham madde kaynaklarının üretimi, enerji üretimi, jeolojik araştırma ve keşiflerin yanı sıra altyapı projeleri olarak ön plana çıkıyor.

Afrika’daki üretim varlıklarındaki en büyük yatırımları Rus petrol ve doğal gaz şirketleri Gazprom, Rosneft, Lukoil, Tatneft ve Stroytransgaz gerçekleştiriyor. Rusya Devlet Atom Enerjisi Kuruluşu Rosatom’un alt kuruluşları da Botsvana, Namibya ve Tanzanya’da uranyum madenciliği projeleri yürütüyor. Rusal gibi çeşitli Rus madencilik ve demir çelik şirketleri de Gine’de altın, demir ve vanadyum cevheri projelerinde yer alıyorlar. Son olarak Lukoil, Ekvator Ginesi ve Nijerya’da sondaj hakları için anlaşmalar imzaladı.

Rusya, sadece petrolle değil nükleer enerjide de harekete geçmiş durum-da. Rusya, nükleer teknolojiyi yoluyla da Afrika’nın çeşitli bölgelerinde kendisine yer bulmuş. Sudan, Zambiya, Ruanda, Etiyopya, Mısır ve Nijerya, Rus nükleer santrallerinin inşa edildiği ve inşa edilmesine dair anlaşmaların imzalandığı ülkeler arasında bulunuyor.

Uzmanlar, Batı’nın yaptırımlarıyla 2014’ten bu yana yeni pazar arayışlarını yoğunlaştıran Rusya’nın, hızla kalkınmaya devam eden Afrika’ya yönelik ekonomik ve siyasi hamlelerinin devam edeceği görüşünde birleşiyor. Kremlin, askeri ve ticari bağlarını kullanarak kıtadaki jeopolitik önemini artırmayı hedefliyor.

• Çin'in Sahra altı yatırımları
• Sahra altı Afrika limanlarının, Çin'i Avrupa, Doğu Afrika ve Güneydoğu Asya ile birleştiren altyapı projelerinin yaygın ağı olan 'Bir kuşak ve bir yol' girişiminin ayrılmaz bir parçasını oluşturuyor. Afrika'da bulunan 46 liman, Çin'in bölgedeki askeri, ticari ve politik hedefleriyle uyumlu ancak bunlardan hangilerinin sadece ekonomik ve ticari, hangilerinin güvenlik boyutlu olduğunu ayırt etmekte güçlük yaşanıyor.

• Rusya- Afrika zirvesinde yapılan anlaşmalar
• Zirve sırasında çok sayıda ticari anlaşmaya da imza atıldı. Nijerya Rusya'dan ile 12 adet MI-35 taarruz helikopteri alımı için anlaşma yaptı. Rusya'nın en büyük kredi bankası Sberbank da Afrika ülkeleriyle yapılacak ticaret için 5 milyar dolarlık bir kredi anlaşmasıyla destek sağlayacak. Rus devletine bağlı Rosatom şirketinin de Etıyopya'da Bir nükleer enerji santralı kurmak için görüşmelere yürüttüğü açıklandı. Rusya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti ile 500 milyon dolarlık demir yolu, Nijerya ile de demir yollarının modernizasyonu ve genişletilmesi amacıyla anlaşma imzaladı.