Nadir metaller neler?

Nadir toprak elementleri (Rare Earth Elements), periyodik cetvelde Lantanit olarak da bilinen seriye ek olarak itriyum ve skandiniyumla birlikte 17 elementi içeriyor. Bilişim, tıbbi sistem, otomotiv, elektronik ve mikrodalga konvertörlerinden, füze yapımına kadar, yüksek teknoloji kullanan birçok sektörde kullanılıyor.

Nadir metallerde Çin tekeli

Nadir toprak elementi (NTE) üretiminin, yüzde 95’ini elinde tutan ülke ise Çin. Kısacası, ülkelerin ve endüstrilerin çoğu bu elementlerde Çin’e bağımlı. 2019 yılında Çin-ABD gerilimlerinde dahi bu elementlerin tehdit unsuru olarak kullanılması da NTE’nin önemini ortaya koyuyor. Çünkü Çin bu alanda tekel sayılabilecek bir güç barındırıyor ve aynı hacimde bir tedarikçi bulunamıyor.

694 milyon ton rezerv ile yeni tedarikçi Türkiye olacak

2022’nin Temmuz ayında uluslararası pazara Çin’in tahtını sarsan bir oyuncu dahil oluyor. Dengeleri değiştiren ülke Türkiye olurken, nedeni ise Eskişehir’in Beylikova ilçesinde 694 milyon tonluk rezerv keşfi. 17 elementin bulunduğu bu nadir toprak elementi rezervi, dünyada Çin’in 800 milyon tonluk rezervinden sonraki en büyük ikinci keşif. İlk etapta pilot tesiste yıllık 1200 ton cevher işleneceği açıklandı.

Üretilecek toryum, günümüzde nükleer santrallerinde kullanılan uranyuma alternatif olacak. Üstelik enerji sıkıntısıyla ülkeler nükleer santralleri aktive ederken, urayumun güvenilirliği ile ilgili Çin ve Hindistan’da çalışmalar devam ediyor. Bu durum da güvenli nükleer santral kullanımı için toryumun öneminin artacağı anlamına geliyor. Üretilecek barit ise, petrol veya doğal gazın sondaj kuyularında, boya ve kağıt yapımında ve sanayi ürünlerinde katkı malzemesi olarak kullanılacak. Elde edilecek florit ise yüksek oktanlı benzin üretiminde, ilaç endüstrisinde ve hidroklorik asit üretiminde kullanılacak. Bunun yanında florit, gıda, çimento, cam ve plastik endüstrisi gibi birçok sektörün ana malzemesi olarak işlenecek.

Uç ürün ile kar marjı katlanacak

Maden endüstrisinin en önemli safhası, ürünün zenginleştirilerek katma değer kazandırıldığı aşama. Böylelikle Eskişehir’de bulunan ürünler zenginleştirildikten sonra elde edilecek nadir toprak elementi konsantresi, yüksek bir katma değer sağlayacak. Örneğin, bu NTE konsantreleri modern dünyanın en popüler araç türü olan hibrit araçların bataryalarının yapımında, kamera camlarında ve enerji depolama sistemlerinde yerini alacak. Halbuki bunlar sadece zenginleştirilmiş hali olurken, NTE’lerin en son aşamasında uç ürün olarak mıknatıs ve toryum oksit elde edilecek. Böylece cevher işlemeden satıldığında 1 birim kazanç elde ediliyorsa, uç ürün haline geldiğinde 100 kat veya daha fazlası elde edilecek. Son aşamasında ise elde edilen ürünün değişimiyle kar marjı katlanacak.

Türkiye’nin en büyük ikinci rezerve ev sahipliği yapması, sadece madenlerin kullanıldığı alanlara katkı sağlamıyor. Gerek ham NTE ticaretiyle gerekse işlenmiş NTE ihracatıyla, bu rezervler ekonomiye milyarlarca dolar katkı sağlayacak. Milli gelire katkı sağlayacak NTE ticareti ve üretimi aynı zamanda refaha da katkı sağlayacak. Çünkü yeni bir alan oluşumuyla istihdam ihtiyacı da kaçınılmaz olacak.

Nadir metaller nerelerde kullanılır

Neodimyum

En önemli özelliği çok güçlü manyetik alan sağlaması. Bu özelliği sayesinde hoparlörler ve sabit disklerin mıknatıslarında, hibrit araçların motorları ile rüzgar jeneratörlerinde, ayrıca sabit mıknatıslı (açık) magnetik rezonans (MR) cihazlarında kullanılıyor.

Lantanit

Kamera ve teleskop merceklerinde, stüdyo ışıklandırma ve film projeksiyonunda kullanılıyor.

Seryum

Araçların salınımlarını azaltan katalitik konvertörlerinde ve petrolün rafine edilmesinde kullanılıyor.

İtriyum, terbiyum ve evropiyum

Tüm renkli LED ekranlarda, Evropiyum ayrıca nükleer reaktörlerin kontrol çubuklarında kullanılıyor.

Gadolinyum

X ışınlı ve MR tıbbı görüntüleme sistemlerinde, TV ekranlarında, kullanılıyor.