Çip teknolojisinin küresel lideri: Tayvan

Gelişmiş serbest piyasa ekonomisine sahip olan Tayvan ekonomisi, az gelişmiş bir ülkeden kısa bir süre içinde gelişmiş, yüksek gelirli bir ülke konumuna yükseldi. Bu ekonomik büyüme ‘Tayvan Ekonomik Mucizesi’ olarak tanımlanıyor. Asya’nın güneyinde 23 milyonluk nüfusu, 36 bin kilometrekarelik yüzölçümüyle dünyanın 21’inci ekonomisi konumundaki Tayvan, iş dünyasının cazip merkezlerinden biri olarak ön plana çıkıyor.

Ancak 23 milyon nüfusa sahip olan Tayvan’ın nüfus artış oranı giderek düşüyor ve bu oran sıfıra yaklaşıyor. Nüfus artışının sıfıra yaklaşmasının yanı sıra giderek artan ortalama yaşam beklentilerinin sonucu olarak, nüfus içerisinde yaşlıların gençlere oranı giderek artış gösteriyor. 2026 yılında 65 yaş üstü insanların toplam nüfusa oranının yüzde 20,6’ya yükseleceği tahmin ediliyor.

Hızlı ekonomik kalkınmasından dolayı dört Asya kaplanından biri olarak anılan Tayvan, yaklaşık 790 milyar doları aşan GSYH’siyle Birleşmiş Milletler (BM) üyesi olmayan ülkeler arasında en büyük ekonomiye sahip ülke olarak dikkat çekiyor. Ülkenin GSYH’sinin 2028 yılına kadar 990,75 milyar dolara ulaşması öngörülüyor. Hizmetler sektörü yaklaşık yüzde 62 ile GSYH’nin en yüksek payını oluştururken sanayi sektörü de GSYH’ye yaklaşık yüzde 35 katkıda bulunuyor. Son 10 yılda sürekli olarak ticaret fazlası veren Tayvan ekonomisi; elektronik, makine ve petrokimya ihracatıyla tanınıyor.

Ülkenin düzenli olarak artan iş gücü ile işsizlik oranındaki güçlü doğrusal bir ilişki de dikkat çekiyor. 2003 yılında 9,6 milyon kişi olan iş gücü 2020 yılında 11,5 milyon kişiye yükseldi. 2017 yılında yüzde 3,76 olan işsizlik oranı, zaman zaman inişler sergilese de 2023 yılı tahminlerine göre yüzde 3,66’ya geriledi. Nüfusun giderek yaşlanacağı düşünüldüğünde, Tayvan’ın bu işsizlik oranı seviyelerini gelecekte de koruması bekleniyor. Dünyanın teknoloji donanım merkezlerinden biri olan Tayvan’ın iş gücü, yapay zekâ ve blockchain gibi yeni teknolojilerde gezinme yeteneğine sahip yüksek vasıflı işçilerden oluşuyor.

Tayvan bir sanayi ülkesi mi?

Tarım, yıllar boyunca Tayvan ekonomisinin ana unsurlarından biri olsa da sanayileşmeyle birlikte yıllar içinde önemini yitirdi. Tayvan topraklarının dörtte biri ekilebilir alanlardan oluşmasına rağmen günümüzde tarımın GSYH’deki payı yüzde 1 civarında yer alıyor. Yıllar içerisinde katma değeri daha yüksek olan sanayinin tarımın önüne geçmesiyle tarım yapılabilir alanın oranı da ülke genelinde giderek azaldı. Doğal kaynaklar açısından bakıldığında ise kısıtlı bir coğrafyaya sahip olan ülkenin ekonomisi büyük ölçüde sanayi üretimi ve ihracata dayalı bir ekonomiye sahip. Tayvan Maliye Bakanlığının 2021 yılına ait verilerine göre, Tayvan’ın toplam gelirinin yaklaşık yüzde 70’i ihracattan sağlanıyor. Başlıca ihracat ürünleri olarak yüzde 38,5’lik payıyla elektronik parçaları, yüzde 34,8 ile mikroçip, yüzde 13 ile iletişim cihazları ve yüzde 8 ile metaller göze çarpıyor. 1 Ocak 2002’de DTÖ’nün 144. üyesi olan Tayvan’ın en büyük ticaret ortağı ise Çin. Tayvan, ihracatının yüzde 42’sini Çin’e ve Hong Kong’a yapıyor. Çin, Tayvan’ın özellikle elektronik ürünlerdeki ihracatında önemli bir rol üstleniyor. 2022 yılında Çin’e ihracat yaklaşık 120,7 milyar dolar olarak gerçekleşti. Diğer başlıca ihracat güzergâhlarıysa yüzde 15,7 ile Güney Doğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN) ülkeleri, yüzde 16 ile ABD ve yüzde 9 ile Avrupa ülkeleri olarak sıralanıyor. Çin, Japonya, ABD ve Güney Kore, Tayvan’ın ithalatında ve karşılıklı ticarette giderek önemi artan ticari ortakları arasında bulunuyor. Ayrıca, başta Almanya olmak üzere bazı

AB ülkeleri de Tayvan’ın önemli ticari ortakları arasında yer alıyor. Tayvan’ın ihracatı 2022 yılında, bir önceki yıla göre yüzde 6,8 oranında artarak 477,8 milyar dolar oldu. İthalatında yine Çin 19 ile başı çekerken, Japonya yüzde 12, ASEAN ve Avrupa ülkeleri yüzde 12,4 ve ABD yüzde 10 paya sahip.

İş Yapma Kolaylığı sıralamasında 2008’deki 61. sıradan keskin bir yükselişle 15. sıraya yükselen Tayvan, 2021 İş Ortamı Risk İstihbaratı raporunda yatırım için en iyi dördüncü destinasyon olarak sıralandı. ABD Miras Vakfı’nın yayınladığı 2021 Ekonomik Özgürlük Endeksi’ne göre ise Tayvan, 184 ekonomi arasında 6. sırada yer alıyor.

Hammadde ve ara mal ithal ederek mamul mal ihraç etme stratejisinde uzmanlaşan Tayvan’ın hem ithalatı hem de ihracatı bu sayede büyük rakamlara ulaştı. Tayvan, 2022 yılında ihracat 477,8 milyar dolarlık ihracata karşılık 436,6 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirdi.

Tayvan’ı dünyanın merkezi yapan ‘çip’ler…

Ülke iticini gücünü dış ticaretten sağlarken, en önemli ihracat kalemlerini de elektronik sanayiden elde ediyor. Bu konudaki en bilindik markaları; Acer, Asus, HTC, Foxxonn, TSMC, Pegatron. İthalatta ise en önemli kalem, hammadde ve enerji. Ham petrolün yüzde 72’sini Ortadoğu’dan, doğalgazı ise Endonezya ve Malezya’dan ithal eden Tayvan’da 3 nükleer santral bulunuyor. Doğal kaynaklardan enerji üretemeyen Tayvan, dünyanın en büyük dördüncü güneş pili üreticisi konumunda yer alıyor. Tayvan’ı Asya kaplanı yapan önemli unsurlardan olan bilişim teknolojileri altyapısı, sanayi ve makine teknolojisi hızlı gelişme gösteriyor. Çip üretiminin merkez üssü konumunda bulunan Tayvan, dünya üretiminin yüzde 63’ünü tek başına gerçekleştiriyor. TSMC, UMC, PSMC, VIS gibi dünyanın en büyük çip üreticilerinin fabrikası Tayvan’da bulunurken, Apple, AMD, Nvidia, MediaTek gibi teknoloji devlerine çip sağlayan TSMC tek başına küresel çip pazarının yüzde 54’ünü temsil ediyor. TSMC, ‘dünyanın en büyük üreticisi’ olarak sektörün lokomotifi konumunda yer alıyor. Diğer bir Tayvanlı üretici UMC de dünya çip pazarından yüzde 7 pay alıyor. Dünyanın en büyük çip üreticisi TSMC’ye ev sahipliği yapan Tayvan, her türlü küresel tedarik zinciri için kritik öneme sahip. Tesla’nın tedarikçilerinin yüzde ise 75’i Tayvan’da bulunuyor.

Bilgisayarlardan akıllı telefonlara, uçaklardan elektrikli araçlara kadar birçok aygıt ve teknoloji temelini oluşturan mikroçiplerin 3’te 2’sinden fazlasını üreten Tayvan, dünya ekonomisi açısından hayati bir işlevi üstleniyor. Her iPhone’un yaklaşık 1.500 farklı bileşene ihtiyacı vardır. Çekirdek işlemciler, 5G modemler, Wi- Fi çipleri ve birinci sınıf kamera lensleri dâhil olmak üzere en değerli bileşenler Tayvanlı şirketler tarafından ülkede üretiliyor.

Türkiye ile ticari ilişkiler ithalat ağırlıklı ilerliyor

Türkiye ile Tayvan arasındaki ticaret hacmi ilk kez 2004 yılında 1 milyar doları aştı. 2004 yılında 1,37 milyar dolar olan ihracat, 2010 yılında ise yaklaşık 2 milyar dolara yükseldi. 2011 yılında 2,2 milyar dolara ulaşan dış ticaret hacmi, 2015 yılında 2,1 milyar dolara, 2020 yılında ise 1,7 milyar dolara gerilerken 2022 yılında iki ülke arasındaki ticaret hacmi 2,5 milyar dolara yükseldi.

Tayvan ile ikili ticarette, 2017 yılı itibariyle 1,8 milyar dolar olarak kaydedilen ticaret açığı, 2018 yılında 1,4 milyar dolara, 2020 yılında ise 1,2 milyar dolara geriledi. Ancak açık 2022 yılında tekrar yükselerek 2,1 milyar dolara ulaştı. Türkiye’nin Tayvan’a ihracatı 2020 yılında 235,9 milyon dolar, 2021 yılında yüzde 7,5 oranında artarak 253,6 milyon dolara ulaştı. 2022 yılında ise yüzde 11,3 oranında azalarak 225 milyon dolar oldu.

Türkiye’nin Tayvan’a yaptığı başlıca ihracat ürünlerine baktığımızda Doğu Asya ülkeleriyle olan benzerlikler dikkat çekiyor. Türkiye’nin Tayvan’a ihracatının ara mamuller ağırlıklı bir yapıda olduğu görülüyor. Bu kapsamda; çimento, demir-çelik yarı mamuller, sentetik filament iplikleri ağaç ve diğer odunsu maddelerden mamul yonga levha vb. levhalar Türkiye’nin Tayvan’a başlıca ihraç ürünlerini oluşturuyor.

Türkiye ile Tayvan arasındaki ticari ilişkiler ithalat ağırlıklı bir gelişim sergiliyor. 2020 yılında yaklaşık 1,4 milyar dolar olan ithalatımız, 2021’de yüzde 27,3 oranında artarak, 1,8 milyar dolara ulaştı. İthalattaki artış 2022 yılında da devam etti ve ithalat bir önceki yıla göre yüzde 24,7 oranında artarak, 2,3 milyar dolara ulaştı.

Tayvan’dan gerçekleştirilen ithalatın yapısı incelendiğinde geniş bir ürün çeşitliliği ile karşılaşılıyor. İthalatın önemli bir bölümünü yatırım ve ara malları, geri kalanını ise tüketim malları oluşturuyor. 2022 yılı verilerine göre Türkiye’nin Tayvan’dan ithalatında öne çıkan kalemler; elektronik entegre devreler, metal işleme merkezleri, işlenmiş petrol ürünleri, telefon cihazları, sentetik kauçuk veya sıvı yağlardan türetilen taklit kauçuk olarak karşımıza çıkıyor.

Tayvan'ın değer yargılarını anlamak neden önemli?

Konfuçyüs felsefesini bilmek ve anlamak Tayvan’a gitmeden önce yapmanız gereken en önemli şeylerden bir tanesidir. Zira bu felsefenin temelindeki değerler günlük hayat içinde birebir karşınıza çıkacaktır. Konfuçyüs öğretisi temel görüşü erdemli insan ve uyum içinde yaşayan toplumdur. Bu ideale ulaşabilmek için ise erdemli insanı tanımlamak ve onun ortaya çıkmasına yardımcı olmak gerekmektedir.

Konfuçyüs konuşmalarında dünyada beş ilkeyi her şeye uygulayabilme yeteneğine ‘mükemmel erdem’ diye adlandırmıştır ve bu erdemleri şöyle sıralamıştır; ağır başlılık, cömertlik, samimiyet, doğruluk ve nezaket. Tayvan halkına baktığımızda da gencinden yaşlısına bu değer yargılarının çok önemli olduğunu görmekte hiç zorluk çekmeyiz.

İsviçre’de üniversitede okurken birçok başka milletten olduğu gibi Tayvanlı sınıf arkadaşlarım da vardı. Tüm derslerde inanılmaz başarılıydılar ama özellikle matematik onlar için oyun gibiydi. Ben çok sevmediğim ve ilgi duymadığım matematik dersimi özellikle Tayvanlı canım sınıf arkadaşımın büyük bir sabır ve özveri ile her sınavdan önce beni çalıştırması ve her rica ettiğimde bana özel ders vermesi ile geçtim açıkçası. Yukarıda yazdığım cömertlik, samimiyet ve nezaket değer yargıları kesinlikle bu tecrübemi doğrulamıyor mu sizce?

Evet, gelelim bu küçük ada ülkesinin bazı özelliklerine…

Eğitim; inanılmaz derecede çok önemlidir. Ülkede neredeyse üniversite mezunu olmayan kimse yoktur. Okumak çok ciddiye alınır ve günlük eğitim en az 9,5 saattir. Tabi bu sadece okuldaki zaman! Üniversite bittikten ve iş yaşamına geçildikten sonra ve/ya da daha sonraki yaşlarda da her zaman için eğitim alınır ve kişiler kendilerini yaşları ne olursa olsun geliştirmeye devam ederler. Yani sadece üniversite okumakla ve mezun olmakla yetinmezler.

Bu sebepten dolayı iş yapacağınız kişinin çok iyi eğitimli olduğunun ve yaşı kaç olursa olsun muhtemelen halen eğitimine bir konuda devam etme ihtimalinin çok yüksek olduğunu unutmayın. Onlara yüksek ve iyi eğitimlerinden dolayı saygı duyduğunuzu bir şekilde belirtin.

Tayvan’da çok normal olan ve aslında biz geliyoruz çöpü dışarı çıkarın sinyali de olan çöp kamyonlarının Mozart ya da Beethoven melodisi ile çöp topladığını biliyor muydunuz peki? Evet, birçok turisti çok şaşırtan bu olay Tayvan’da çok normaldir ama ben başka bir ülke de daha olduğunu duymadım. Siz duydunuz mu?

‘Guanxi’ diye adlandırdığımız Çin kültüründe de olmazsa olmaz olan ilişki odaklılık Tayvan’da da hem iş ortamı hem de özel hayat için çok önemli bir unsurdur. Size yapılan bir jest ya da iyilik mutlak bir gün sizin geri yapmanız gereken bir iyilik ya da jest olarak karşınıza çıkacaktır.

Kişinin başarısı ve iş toplumundaki yeri o kişinin hangi network ve bağlantılar içerisinde olduğu ile direkt ilişkilidir. Grup olarak çıkar elde edilmesi her zaman kişisel çıkardan çok daha önemlidir. Bu sebeple sadece kişisel çıkar ve kar odaklı kişiler, özellikle iş yaparken tercih edilmez. Eğer sofistike ve güvenilir bir imaj çizmek istiyorsanız, mutlaka parçası olduğunuz ya da olma ihtimaliniz olan grubun çıkarına öncelik verdiğinizi net bir şekilde göstermelisiniz.

Hiyerarşinin oldukça önemli olduğu bu ülkede özel bir unvanı olan kişiye bu unvan kullanılarak hitap edilmesi doğru olur. Diyelim ki bir genel müdür ile görüşüyorsunuz ve bu kişinin ismi ‘Wang’, bu kişiye Bay Genel Müdür Wang diye hitap etmeniz bu kültür için normal olandır.

Eğer bir firmayı ziyarete gittiyseniz ve ilk defa buluşuyorsanız ziyarete giden kişi olarak ilk önce siz kartvizitinizi vermelisiniz. Kartvizitinizi iki elinizle tutup, karşınızdaki kişinin gözüne bakarak aynı zamanda kendinizi tanıtınız. Örneğin; “Merhaba, ben Kültürlerarası İletişim Uzmanı Ferhan Alesi, bu toplantı için vakit ayırdığınız için teşekkür ederim” diyerek el sıkışıp aynı zamanda kafanızla ufak bir selam vermeniz uygun olacaktır.

Bu ülkede tesadüf eseri ‘icat’ edilmiş olan ve herkesin severek içtiği ‘Bubble tea’ içmeyi unutmayın ve size verilirse bu içecek hakkında soru sorabilirsiniz.

Eğer memnuniyet duymadığınız bir durum olursa bu memnuniyetsizliğinizi çok fazla belli etmeyin ve grup içindeki uyumun bozulmamasına özen gösterin derim.

Yardımsever ve nazik insanların olduğu bu ülkede başarılar diliyorum…