BES’in çekim gücü arttı
Parasal sıkılaşma döneminde finansmana erişim maliyeti giderek artarken bireysel emeklilik sistemi (beş), kısmı çekim hakkı ve uygun maliyetli kredi imkanı ile yatırımcıyı kendine çekecek. Tasarruf sahipleri artık BES’ten çıkmadan ve devlet desteği kaybolmadan birikimlerinin yüzde 50'sine kadarlık kısmını nakdi olarak alma hakkına kavuşuyor.
Bireysel Emeklilik Sistemi’nin (BES) cazibesini artıracak yeni dönem başladı. Temel hedef, sistemdeki yatırım enstrümanlarını geliştirerek düşük olan bireysel tasarrufları artırmak ve böylece emeklilikte bireylere ek gelir sunarak refah düzeyini yükseltmek. Bu dönemde BES’in başlıca dinamiği ise devlet teşvikleri ve nakde erişimin kolaylaştırılması olacak. Bununla birlikte, sistemde toplanan fonlar, bir yandan tasarruf sahiplerine kazandırırken diğer taraftan ekonomiye kaynak oluşturacak. BES birikimleri aynı zamanda profesyonel kuruluşlarca çeşitli fon ve uzun vadeli yatırımlarda değerlendirilebiliyor. Bu sayede Türkiye ekonomisini büyütecek yatırımlara da katkı sağlanıyor.
Hükümetin BES’e verdiği önem 2024-2026 yılı Orta Vadeli Programı’nda (OVP) kendine yer buldu. OVP’ye göre BES fon türleri katılımcıların birikimlerine daha fazla katma değer üretecek şekilde yeniden tasarlanacak. Bu kapsamda devlet katkısı getirilerinin artırılması ile kesintilerin sadeleştirilmesi de sağlanacak. Ayrıca, Otomatik Katılım Sistemi’nin (OKS) işlevi artırılarak sistemdeki fon tutarı ve katılımcı sayısında artış tesis edilecek.
Yine, ikinci basamak emeklilik sistemine dönüşmesi planlanan Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) de OVP’deki planlar arasında. TES ile çalışanlar SGK dışında bir emekli maaşına daha kavuşacak. İleriki aşamada hayata geçmesi öngörülen sistemde, üçlü bir destek mekanizması öngörülüyor. Burada çalışandan kesilen primin dışında işveren katkısı da sağlanırken devlet desteği de sürecek. Öte yandan getirilen yeniliklerle devlet, unvanında “katılım” ibaresi geçen faizsiz fonların tercih edilebildiği sisteme desteğini de en güçlü şekilde vurguluyor.
‘Kısmi çekim’ Mart 2024, ‘Avantajlı kredi’ Ocak 2024’te
Özellikle 18 yaş altının da sisteme dahil olmasıyla BES, uzun vadeli yatırımlar arasında önemli bir yer edindi. 8,4 milyonu gönüllü, 7,2 milyonu OKS katılımcılarının oluşturduğu sistemde biriken tutar 680 milyar liraya yaklaştı. Ancak acil durumlarda kaynak ihtiyacı oluşan katılımcılar, BES birikimlerini kullanabilmek için sözleşmelerini sonlandırmak zorunda kalıyordu. Sistemde kısmi ödeme de olmayınca katılımcı, birikimlerinin tamamını alarak sistemden ayrılıyordu. Yeni dönemin en önemli adımı ise 26 Eylül 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan BES’te kısmen ödeme hakkındaki yönetmelikte yapılan değişikliği ile yürürlüğe girdi. Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nda (SEDDK) yer alan bilgiye göre, uygulama Mart 2024’te hayata geçecek. Değişiklik ile katılımcılar, sistemden ve devlet desteğinden çıkmadan birikimlerinin yüzde 50'sine kadar olan kısmını nakdi olarak alabilecek.
BES’in cazibesini artıracak bir diğer değişikliğe ise 28 Mart 2023 tarihli Resmi Gazete’de detayları yer alan ‘alacağın devri’ uygulaması ile gidildi. BES birikimlerini teminat göstererek avantajlı koşullarla kredi çekebilmenin önünü açan düzenlemenin hayata geçme tarihi ise SEDDK’ya göre Ocak 2024 olarak planlanıyor.
Peki, finansman sağlayacak bankalar, katılımcıların hesabındaki BES birikimlerini nasıl tespit edecek?
Kredi kullanmak isteyen katılımcı, BES birikimleri karşılığında banka ile “alacağın devri sözleşmesi” imzalayacak. Daha sonra katılımcının kendi birikiminin olduğu fondan teminata alınacak kısmı nakde döndürülecek. Bu tutar, bankaya devredilerek Sermeye Piyasası Kurulu tarafından belirlenecek fonlarda tutulacak. Katılımcı, bankayla “alacağın devri sözleşmesi” imzaladıktan sonra birikimini başka emeklilik şirketlerine aktaramazken sözleşmesini de sonlandıramıyor. Krediyi kullanan katılımcı, kredi borcunu ödediğinde ise “alacağın devri sözleşmesi” sona eriyor.
Kısmen ödeme alma hakkı için aranan şartlar
Uygun maliyetli kredi imkanının yanı sıra, devlet katkısı kaybolmadan sağlanan kısmi ödeme alma hakkı ile BES’e ilginin daha da artırılması planlanıyor. Önceden devlet desteğinin tamamını almak için sisteme giriş tarihinden itibaren ya 10 yıl ya da 56 yaş şartı aranıyordu. Yeni dönemde ise bu destek, artık yüzde 50'ye kadar belirtilen şartlarda nakit çekim yapıldığında bile devam edecek. Evlilik ve konut alımında birikimin yüzde 20'si, eğitim ve doğal afet nedenleriyle kısmi çekimde yüzde 25'i oranında devlet katkısı katılımcılara ödenecek.
Çekim yapıldığı durumlarda vatandaş BES'te hak kaybı yaşamayacak. Ancak birikimlerini BES'te değerlendiren ve devlet katkısı alan katılımcıların kısmen ödeme hakkını kullanması için sistemde beş yıldır bulunması ve sonraki yıllarda da kısmen ödeme hakkını en az beş yıl kullanmamış olması gerekiyor. BES katılımcısının, bu süre içinde, başvuru tarihi itibarıyla geçerli olan aylık brüt asgari ücret tutarının en az beş katı kadar katkı payı biriktirmesi de şartlar arasında. Kısmi çekim hakkını elde etmenin diğer bir koşulu da kısmen ödeme tarihinden itibaren üç yıl içinde; (emeklilik, vefat veya maluliyet halleri hariç) ilgili sözleşmeyi sistemden çıkış işlemi ile sonlandırmayacağına dair taahhüt vermek.
Konut alımı, evlenme, doğal afet ve eğitimi kapsıyor
Söz konusu şartlarda BES katılımcıları sözleşmelerini sonlandırmadan, konut alımı, evlenme, doğal afet ve eğitim gibi durumlarda artık birikiminin yüzde 50'sini kullanabiliyor. Genel hayata etkili afet ilan edilen bölgelerdeki katılımcılar ise, doğal afetin meydana geldiği tarihten itibaren altı ay içinde kısmen ödeme başvurusunda bulunabilecek. Bu durumda kısmen ödeme için süre şartı aranmayacak.
Eğitim halinde yapılan kısmen ödemelerde ise sözleşme sonlandırma süresi 4 yıl olacak. Öğrenciler, 4 yıl boyunca kendi hesabından aylık, üç aylık veya yıllık ödemeli kısmen ödeme alarak eğitim masraflarında kullanabilecek. Bu tutar, katılımcının yıllık gelir sigortası yaptıracağı sigorta veya emeklilik şirketine ödenecek. Katılımcı, 21 yaşını aşmamış olmak koşuluyla Türkiye’de faaliyet gösteren üniversitelerin herhangi bir örgün eğitim lisans programına kayıtlı olması halinde başvuruda bulunabilecek.
BES katılımcıları ayrıca konut alımı veya evlenme durumlarında da birikimlerinden kısmi çekim hakkına başvuruda bulunabiliyor. Konut alımı için faydalananlar, kendi adına en az yüzde 50 sahiplik payını gösteren tapu belgesinin bir nüshasını şirkete ibraz etmeli. Evlilik için faydalanan katılımcılar ise, evlendiğini gösteren nüfus kayıt örneğinin bir nüshasını başvuru tarihinden önceki iki ay veya kısmen ödeme tarihinden itibaren iki ay içinde ibraz etmesi gerekiyor.