Spinoza kimdir?

Hollanda’da yetişen filozofun tam adı Baruch Spinoza’ dır. Aydınlanma döneminin erken düşünürlerinden biridir ve felsefe tarihinin en önemli rasyonalistleri arasında görülür. Felsefi dünyasında Descartes’in fikirleri etkili olmuştur. Hollanda Altın Çağı’nın en önemli isimlerinden biri haline gelmiştir.

Evren ve kişi hakkında modern görüşleri öne sürmüştür. Ahit eleştirilerine öncülük yapmıştır ve Tanrı hakkında birçok görüşü tepki toplamıştır. Çağdaşları onu ateist olarak görse o yapıtlarında hiçbir zaman Tanrı’nın varlığını reddetmez. En büyük eseri olan kitap Ethika’dır. Döneminde anlaşılamamış bir filozof olsa da felsefe tarihine etkileri fazladır.

Özellikle Sckleiermacher, Jacobi, Mandelssohn, Goethe, Schelling, Hegel gibi isimlerde etkilerinin olduğu söylenebilir. Onun özgürlük, güç ve Tanrı hakkında ki fikirleri toplum tarafından dışlanmasına neden olmuştur.

Spinoza Hayatı

Hollanda’ da ticaretle uğraşan bir ailenin oğlu olarak doğmuştur. Engizisyonun baskından kaçan Yahudi ailesi Portekiz’den Nantes’e oradan da Amsterdam’a yerleşir. Spinoza’ nın babası ticari hayatının yanında Sinagog ve Yahudi okulunun müdürlüğü de yapıyordu. Bu nedenle çocuğunu haham olarak yetiştirmek istemiştir.

Spinoza küçüklüğünden beri Yahudi ve Arap teologların çalışmalarını incelemiştir. Yine küçük yaşta İbranice öğrenmiştir. 1650’lerde Latince olarak felsefe ve doğa bilimleri okumuştur. 1654 yılında babası vefat eder. 1655’ te ise materyalistlik ve Tevrat’ı küçük görmekten suçlanacaktır. Bunun üstüne savunma yapar ve Türkçe ismiyle Tanrı, İnsan ve İnsanın Refahı Üzerine Kısa Bir İnceleme kitabını yazar.

Bu kitapta felsefesinin temelini atmış olur. Fakat düşünceleri anlaşılmayan Spinoza 1656’ da Sinagog Cemaatinden kovulur. Ardından da Amsterdam’ı terk ederek Rijnsburg’ a yerleşir. Burada Ethika kitabını yazmaya başlar. 1664 yılında Descartes Felsefesi'nin İlkeleri kitabını yayınlar. Çevresindeki bazı kişiler nedeniyle politik kutuplaşmaların içinde yer almıştır. Tanrıbilimsel-Politik İncelemeler kitabı da bu kutuplaşmalar içinde tartışmalara neden olmuştur.

Hatta Spinoza bu kitabından sonra yazmayı bırakmıştır. Ethika eseri ise 1975’te tamamlanmış olsa da yaşadığı süre boyunca basılmasına izin verilmez. 21 Şubat 1677 yılında olan Spinoza’ nın eserleri Amsterdam’da yayınlanır. Arkadaşları tarafından Opera Posthuma şeklinde adlandırılır.

Spinoza Felsefesi

Descartes’ ten etkilendiği bilinen Spinoza’nın görüşlerinde öğretmeni olan Mannasseh’in da izleri vardır. Spinoza Descartes’ in töze yaptığı tanımlamadan yola çıkarak Tanrı ile ilgili analizler yapmıştır.

Var olan her şeyin tanrı ile nedensellik ilişkisiyle açıklamaya çalışmıştır. Mantıksal düzlemdeki sonlu şeylere bir açıklama yapar. Onun “insan, insanın Tanrı’sıdır.” Cümlesi çevresi tarafından büyük tepki toplamıştır. Fakat aslında ifade ettiği durum bireyin kendine yetmesidir. İnsanın iyiyi ve kötüyü kendisinde topladığını ifade etmeye çalışır. İnsanı da doğal süreçlerin fenomeni olarak görmüştür. İnsanın dünyaya gelmesinin belli nedenleri olduğuna inanır. Ona göre özgür irade yoktur. Kişi ancak gerçek bilgiye ulaşırsa özgür olabilir. Spinoza rasyonalistlerin matematikten etkilenmesine benzer şekilde geometriden etkilenmiştir. Eserlerini oluştururken geometrik yöntemi kullandığı görülür.

En önemli eseri olan Ethika’ da metafiziğin yapısına, insanın doğadaki yerine, özgür iradeye ve zorunluluk ilişkilerine değinir. Beden ve ruhun birbirlerine olan paralelliklerini savunur. Ruhun bedeni yönettiği insan biçimli tanrı düşüncesinden uzaklaşmıştır. Ereksel olmayan tek doğadan söz edilebileceğini söyler. İnsanın bilinç, özgürlük ve tanrıbilimsel olmak üzere üç yanılsamaya sahip olduğunu anlatır.

Spinoza Eserler Nelerdir?

Felsefe tarihinin önemli filozoflarından olan Spinoza döneminde anlaşılmayı başaramamıştır. Çevresinden tepki toplayan düşüncelere sahip olmuştur. Spinoza’ nın hayatı boyunca yazdığı eserler şu şekildedir:

• · Ethica
• · Tanrı, İnsan ve İnsanın Mutluluğu Üzerine Kısa İnceleme
• · Politik İncelemeler
• · Kavrayış Gücünün Gelişimi
• · Descartes Felsefesinin İlkelerinin I. ve II. Bölümlerinin Benedictus Spinoza Tarafından Geometrik Yöntemle Tanımlanması.
• · Tanrıbilimsel-Politik İncelemeler