Japon pop kültüründe tapınma nesnesi olarak “idoller”

2013 yılında Japon idolü, saçını kazıyarak özür dilediği bir video yayınladı. Geleneksel Japon kültüründe pişmanlık göstergesi olan saç kazımanın yanında ağlayarak hayranlarından, Japon toplumundan, çalıştığı ajanstan ve müzik grubundaki arkadaşlarından kendisini affetmelerini istedi. Minegishi’nin özrüne sebep olan büyük hatası romantik bir ilişkisinin olmasıydı. Erkek arkadaşıyla birlikte görülen ve magazine düşen genç kız, idollüğün temel kurallarından olan “romantik ilişki yasağı”nı çiğnemiş ve kabul edilemez bir hata yapmıştı.

Yukarıda okuduğunuz olay sizlere biraz abartı gelmiş olabilir ancak Japon pop kültüründe “idol” kavramı çok önemli bir yere sahip ve Batı’daki anlayıştan oldukça farklıdır. İdol (アイドル, idoru), Japon pop kültüründe imaj, çekicilik ve kişilik için üretilen ve pazarlanan bir şovmen türü olarak tanımlanabilir. İdollere öncelikle onları keşfeden ajanslar tarafından oyunculuk, dans ve modellik eğitimi aldırılır. Tutkulu hayran kitlesiyle parasosyal bir ilişki sürdüren idoller, yetenek ajansları tarafından lisanslı ürünler yoluyla ticarileştirilir.

Japonya’da bir idole yüklenen sosyal rol, diğer ülkelerdekinden, özellikle Batı’dakinden çok farklıdır. Batı’da pop yıldızı, idol olarak görülen karakterlerden iyi şarkı söyleyebilmesi, sahne performansının kuvvetli olması beklenirken Japonya’da bir idolün rolü, güzellik yarışması birincisinin rolüne daha yakındır; onlar “hayallerinizi gerçekleştiren”, idealize edilmiş, çokça fantazi yüklemesi yapılan birer illüzyon ve üzerinden milyon dolarlar kazanılan ticari birer obje olarak görülür. Bir idolün temel amacı, hayranlara günlük hayatın sıkıntılarından bir kaçış şekli sunarak “hayaller satmak”tır. Âdeta bir rol model olarak görülen idollerin bu nedenle başkalarıyla ilişki yaşaması, yalnızca hayranları için var olma yanılsamasını mahveder ve dolayısıyla ajansların ekonomik çıkarlarını zedeler. Benzer şekilde umumi alanlarda alkol kullanımı ve sigara tüketimi gibi davranışlar, masum porselen bebeği isteyen hayranlar için “saf olmayan” davranışlar olarak görülecek ve yine illüzyonu bozacaktır. Müzik, bunlardan çok sonra gelmektedir. Bu yüzden pek çok idol zar zor şarkı söyleyebiliyor ve yapımcıları onların seslerini mükemmelleştirmek için neredeyse hiç çaba göstermiyor. İdol ne kadar genç ve saf olursa o kadar iyi sayıldığı için kadın idollerin 25, erkeklerin 30 yaşında emekli olup gruptan ayrılması bekleniyor. Her çocuğun hayali olan idollüğe 10’lu yaşlarda başlanması, okuldan çıkıp idollüğe hazırlanılan etkinliklere katılmak oldukça normal karşılanıyor. İdoller, üretilmiş imajları ve genellikle kısacık kariyerleri nedeniyle “ciddi” sanatçılar olarak kabul edilmiyor.

Yalnızca hayranları için var olan, onların hayallerini süsyelen idollere erişebilmek ajanslar tarafından planlı bir şekilde kolaylaştırılıyor. Hayranlarına asla hayır demeyen, daima gülümseyen, onları memnun eden idollerin sanal yakınlığı birçok etkinlik/görevle gerçeğe taşınmaya çalışılıyor. Japon idol görevleri arasında sahne performanslarına eşlik eden “tokalaşma törenleri” (akushu-kai); idolle konuşup oyun oynanabilen hayran buluşmaları (fan no tsudoi); idollerin amatör fotoğrafçılar için poz verdiği halka açık fotoğraf çekimleri (satsuei-kai); hayranlarla mektupla yazışmalar ve imza törenleri (sign-kai) bulunuyor. Kayıtlı idol mesajlarını duymak veya yaklaşan etkinlikler hakkında bilgi edinmek isteyen hayranlar için idol “yardım hatları” ve bir idolün doğum yeri ve tarihi, kan grubu, hobileri ve düşünceleri hakkında bilgi edinebileceğiniz web sayfaları da mevcut.

Hayranlığın da ötesi: Otaku

Japon toplumuna hayal satan idollerin bir de bu yakınlığa ve fantaziye ihtiyaç duyan hayranları var elbette. İdollerin görevleri size şaşırtıcı geldiyse, hayranların gerçek birer hayran olduklarını kanıtlayabilmek için yaptıklarına inanamayabilirsiniz.

Burada öncelikle “otaku” kavramını açıklamak iyi olacak. Japon literatüründe, sosyal becerilerine zarar verecek şekilde popüler kültürün belirli yönlerine takıntılı olan kişilere “otaku” (おたく, ヲタ ク) adı verilir. İdollerin tutkulu erkek hayranları ise halk dilinde otaku kelimesinden türetilen “wota” (ヲタ) olarak adlandırılır. Bu hayranların yaşamlarının odak noktası takıntı hâline getirdikleri idollerdir. Hayranların en sevdikleri idoller için çılgına döndükleri, onları desteklemek için tezahürat grupları kurup ilahiler söyleyerek dans ettikleri ve genellikle bir numaralı favori üyelerine sunmak için özenle hazırlanmış hediyeler yaptıkları, lisanslı ürünlerle idolleri destekledikleri, tüm etkinliklere katılabilmek için büyük meblağlarda para harcadıkları bilinmektedir. Öyle ki kendini işine adamış orta yaşlı erkek hayranlar kariyerlerinden vazgeçebilmekte ve hayat birikimlerini en sevdikleri üyeleri desteklemeye ve takip etmeye adayabilmekteler. 2017 yapımı Tokyo Idols belgeselinde 43 yaşındaki hayran, kız arkadaşıyla evlenemediği için tüm birikimini idollere harcadığını (bir apartman satın alabileceğini söylüyor) ve ayrılık yaşadığı sene yaklaşık 700 tane idol gösterisine gittiğini söylüyor. Hayranı olduğu idolün peşinden ülkenin her yerini dolaşıyor, hayran etkinliklerine katılıyor, onun için hediyeler hazırlıyor ve tüm yaşamını bu hayranlığa adamış görünüyor. Otakular tüm benlikleri ile idollere taparken, idoller sunduğu imajdan farklı davranıp olumsuz kısımlarını ifşa ederse ya da aralarındaki ilişkinin yalnızca hayran-şarkıcıdan ibaret olduğunu hissettirirse büyük bir yanılsamayı parçalamış, hayranlarını “ihanete uğramış” hissettirebilirler. Bu nedenle idollere sahip ajanslar bu illüzyonu korumak için birçok kural ve yasaklama koyuyor.

Karlin’in idol-hayran ilişkisi hakkındaki şu tespitini okuduğumda hiç şaşırmadım; Karlin, Japon toplumunun kısmen putperestlik ilkeleri tarafından yönetildiğini ve Japon putlarının bunun bir uzantısı olduğunu öne sürüyor. İdol konseptinin de bu ilkelerden yola çıkarak pazarlandığını iddia ediyor. Mükemmel ideali temsil eden idoller yalnızca beğenilmiyor, aynı zamanda onlara benzemek için çaba harcanıyor. İdoller, onları görenlere imajları, yaşam tarzları ve özlemleri aracılığıyla yaydıkları yolu ve mesajı takip etmeleri için ilham veriyor. Toparlarsak, idoller Japon pop kültürünün putları, yeni tapınma nesneleri olarak görülüyor.

İdol endüstrisine yöneltilen eleştiriler

Japon pop kültüründe büyük bir yeri olan ve Asya’daki, özellikle Kore pop (K-pop) endüstrisine zemin hazırlamış Japon idol kültürünün hayranı kadar eleştirenleri de var. Gençliği metalaştıran idol sistemi ile sektör, reşit olmayanları, özellikle de 15 yaş ve altındaki genç idolleri riske attığı için eleştiriliyor. İlkokul ve ortaokul çağındaki, büyük çoğunluğu kız olan çocukların cinsel obje olarak sunulması, orta yaşlı erkeklerin onlara “hayran” olması normal bulunmuyor. 2014 yılında Japonya’da çocuk pornografisi yasadışı hâle getirildikten sonra birçok genç idol ajansı kapatıldı ancak bununla birlikte, mangalara, animelere ve diğer yayınlara bir kısıtlama getirilmedi. Genç idol içeriği Japonya’daki çocuk pornografisi yasalarının açık yorumları nedeniyle yasal olarak belirsiz, gri bir zeminde duruyor.

Akademik olarak en hassas ve değerli zamanlarında ajanslar tarafından idollük dünyasına giren ve yetersiz iş deneyimine/becerisine sahip gençlerin 25-30 yaşında emekli olmasıyla işsiz kaldıkları da bir başka eleştiri konusu. Yetenek ajanslarının popülerliklerine bakılmaksızın idolleri işten çıkardığı, bazen onları bırakmaya zorlamak için kasıtlı olarak iş tekliflerini engellediği, çok zor şartlarda ve yoğun bir tempo ile az maaşa çalıştırdıkları söyleniyor. El sıkışma ve diğer etkinlikler hayranların idollerle yakın olmasına izin verdiğinden, eleştirmenler ayrıca idollerin erişilebilirliğini pazarlamanın hayranların fantazi ve gerçek hayat arasında ayrım yapamamasına neden olabileceğine inanıyor. İdollerin başına gelen şiddet saldırılarının bu kolay erişilebilirlik sebebiyle ve ajansların yetersiz koruma sağlamasıyla ilgili olduğu iddia ediliyor.

Başlarda bahsettiğimiz nedenlerden dolayı üyeler çok katı kurallara uymak zorunda bırakılıyor. Romantik ilişki yaşamalarına veya kurumları tarafından uygunsuz görülen herhangi bir davranışta bulunmalarına izin verilmiyor. Fiziksel görünüşlerini ciddiye almak, herkes tarafından beğenilmeye ve onaylanmaya çalışmak, sürekli sevimli ve güler yüzlü olmak zorunda kalıyorlar ki tüm bunlar psikolojik olarak sağlıklı kalmayı güçleştiriyor. Baskı ve strese dayanamayan birçok çocuk ve genç idolün intihar ettiği ise göz ardı edilemeyecek bir gerçek. Dolayısıyla görünür olmanın, herkesin favorisi olmaya çalışmanın bedeli oldukça ağır görünüyor.

Japon idol endüstrisi sert eleştirilere maruz kalsa da varlığını sürdürmeye ve idollük gençlerin hayali olmaya devam ediyor.

Her yıl binlerce gencin katıldığı idol yarışmaları düzenleniyor. İdollerin hardcore hayranları otakular favorilerinin birinci olması için tapınaklarda dua ediyor,

maddi manevi her türlü desteği sonuna kadar gösteriyorlar. Bir modern dönem tapınma objesi ve fantazi nesnesi olarak arada kalmış idollük uzun bir süre daha popülerliğini koruyacağa benziyor.