Anadolu geçiyor hikâyenin içinde

Kendi toprağını tanımak ve o toprağın sesi olmak önemlidir. Bunu başarmanın yolu İstanbul’dan çıkıp Anadolu ile yüz yüze gelmekte yatar. İstanbul’un lüks semtlerinde Anadolu hikâyeleri yazarak kişi ancak kendi uslanmaz gönlünü avutabilir. İlk zamanlarda birçok yazarın Anadolu’yu tanımadan, Anadolu’yu anlattığı hikâyelerdeki yabancı ses, Anadolu’nun doğru olarak tanınmasını da geciktiren bir sebep olarak zihinlerde durmakta.

• Nabizade Nazım’ın Karabibik adlı eseri köy konulu ilk roman olarak adlandırılsa da hem anlatım tarzı olarak hem de hacim olarak roman olma özelliklerinden oldukça uzaktır. Karabibik’e roman yerine uzun hikâye denebilir.
• Karabibik’ten yirmi yıl sonra (1910) yayımlanan Ebubekir Hazım Tepayran’ın Küçük Paşa adlı romanı hem teknik hem de içerik olarak köy konulu ilk roman olmayı hak eden bir eserdir.
• Tepeyran Anadolu’nun birçok yerinde valilik yapmış, çeşitli görevleri nedeniyle Anadolu’yu tanıma fırsatını yakalamış, yazdığı romanda da bu tanıklıklarına yer vermiştir. Küçük Paşa, 1900’lü yılların başındaki Anadolu’yu gerçek yüzüyle anlatan önemli bir romandır.

Hikâye türünün birçok ilk örneklerinde Anadolu çıkar karşımıza. Sesiyle, soluğuyla, tozuyla, toprağıyla köy hayatı ve köyde yaşayan insanları konu etmiştir yazarlar. Ömer Seyfettin daha çok kendi çocukluğu ve yaşadığı yerleri anlatır hikâyelerinde. Anadolu’nun dertlerine çok da eğilmez. İnsan hikâyeleri yazar daha çok.

• Refik Halit Karay, Anadolu’nun yaşayan ve renkli yüzünü anlatır genelde. Kendisi zorunlu da olsa Anadolu’da yaşar; bulunduğu ortamı en ince ayrıntısı ile anlatır. İnsanların eğlencesi, hüznü, sevinci, hilesi, acısı, umudu onun hikâyelerinde kendine yer bulur. Memleket Hikâyeleri hem anlatım olarak hem de içerik olarak Anadolu hikâyelerinin en güzel örnekleri arasındadır. “Şeftali Bahçeleri” ile Anadolu’nun başına buyruk yaşantılarını anlatır. “Boz Eşek” ile halkın nazarındaki adalet duygusunun nasıl olup da yok edildiğinin çirkin yüzünü gösterir. “Yatır”da da aynı durum çıkar karşımıza. Refik Halit’in sürgünlüğü Türk Edebiyatı’na en güzel Anadolu hikâyelerini armağan eder.

Sabahattin Ali’de farklı bir yüzünü görürüz Anadolu’nun. Yazarın muhalif ruhunun her zerresi âdeta hikâyelerine de sirayet eder. Ezilen, yok görülen, ihmal edilen köy ve köylüler vardır onun hikâyelerinde. Öğretmenlik yaparken tanıdığı Anadolu insanlarını merkeze alarak anlatmıştır hikâyesini Sabahattin Ali.

• “Değirmen”de Atmaca’nın sevdasına, “Ses”te Sivaslı Ali’nin şehrin karşısında yenilen sesine ve yüreğine, “Çirkince”de dünya cenneti bir köyün insan eliyle nasıl olup da harabe edildiğine, “Cankurtaran”da Anadolu’nun kuş uçmaz kervan geçmez bir köyünde yaşayan insanların saf ve temiz duygularının nasıl sömürüldüğüne şahit oluruz. Cennet kadar güzelken adı Çirkince olan köyün harabe edildikten sonra adının Şirince yapılmasına acı bir tebessüm gönderir Sabahattin Ali. Anadolu’nun insan eliyle yok edilen doğallığına ince bir gönderme yapar yazar.

Reşat Nuri Güntekin, romanlarıyla tanınan bir yazar. Romanlarının konusunu genelde Anadolu’dan alan Güntekin, hikâyelerinde de Anadolu insanını anlatmıştır. İyi bir gözlem gücüne sahip, insanlarla kurduğu diyaloğu eserlerine yansıtan, bir eğitimci gözüyle Anadolu’yu okuyan bir yazar Güntekin. Onun bir hikâye tadında kaleme aldığı Anadolu Notları adlı gezi yazıları karış karış gezdiği Anadolu’dan derlediği notlardan oluşur.

Gerçekçi yazılardır bunlar. Anadolu’nun sosyal ve kültürel hayatıyla ilgili yaptığı çok çeşitli gözlemlerini ve izlenimlerini aktarmıştır. Anadolu Notları, yazar bir müfettişin gerekçi gözlemleriyle yazılmış çeşitli yazılarından ve notlarından oluşmakta. İstanbul’dan Anadolu’ya bakar sık sık yazar. Bu bakış açısı 1930’lu yılları düşününce oldukça zihin açıcı bir kıyas sunar okuyucuya.

“İstanbul, asırlarca Anadolu’nun kanını emmiş, onun zararına gelişip güzelleşmiş bir şehirdir. Gün oluyor ki Eminönü meydanını su basıyor. Bir yandan öbür yana hamal sırtında geçiyoruz. Kaldırımlar var ki üstünden otomobille geçen insan, meydan dayağı yemişe döner. Yokuşlar, virajlar var ki araba ile değil, ayakta inip dönebilirsen ne mutlu!

Kazaların önünü almak için daima toplantı halinde işleyen komisyonlara, polise, dörtyol ağızlarında birer küçük Napolyon tavrıyla otomobillere, tramvaylara yol gösteren işaret memurlarına rağmen yarışların, çarpışmaların, kazaların önü alınamıyor. İnsan, dükkânında yahut kahvede otururken bir otomobil veya kamyonun camekândan içeri yürüyüş etmeyeceğinden emin değildir. Bakımlı İstanbul böyle olursa bakımsız Anadolu’yu var kıyas et!

• İstanbullu, böyle düşünmekte hem haklıdır hem haksız.
• Haklıdır; çünkü Anadolu, onun için bir büyük meçhuldür. Yağmurda Eminönü’nün açık havada mesela Çakmakçılar yahut Tophane yokuşunun hâlini gören kimsenin Konya ovasında, Kop dağından ürkmesini tabii bulmak lazımdır.
• Haksızdır; çünkü hakikat böyle değildir. Ben Anadolu’nun şimdiye kadar gezebildiğim kısımlarındaki büyük ana yolları, İstanbul yollarından fena bulmadım. Hatta bazı vilayetlerdekini onlardan daha iyi gördüm de diyebilirim.

En akla gelmez yerlerde bu yolların öylelerine rastlanır ki insan, kendini tenis kortunda yahut bilardo masası üzerinde hareket ediyor sanır.”

Yakup Kadri Karaosmanoğlu da Güntekin gibi romanları ile tanınsa da hikâyeler de yazmış bir yazar. Onun değişmez mekânı Anadolu. Özellikle millî mücadele yıllarını ve sonrasını anlatıyor eserlerinde Karaosmanoğlu.

Siyasetçi yönüyle de halkı tanıma fırsatı bulan yazar, Anadolu insanının gözünden okuyucularına bir Türkiye haritası sunuyor. Seven, ayrılan, canını dişine takan, sömürülen, kaybeden, kazanan insanımız var onun hikâyelerinde.

Son elli yıllık süreçte; Anadolu’nun hikâyeler üzerindeki etkisi, gücünü kaybetmeden farklı anlatım ve bakış açıları ile devam ediyor. Köyden kente göç ve bu göçün etkisi, Anadolu insanının büyük şehirlere karşı giriştiği savaş gibi farklı bir dünyanın kapısı aralanıyor artık Anadolu’dan. Günümüzde ise Mustafa Kutlu hikâyeleri var bol çiçekli selamlar gönderen. Sıcak insan hikâyeleri ile içimize rengârenk çiçekler serpiyor Kutlu, adı Anadolu olan.

Hüzünlü bir türkü eşliğinde ağır ağır sallanan kavak ağaçlarının gölgesinde ve tozlu yollarda giderken Anadolu’nun huzur dolu bir köyünde soluklanmanın keyfini bir hikâye tadında yaşamak için şehri tüm gürültü ve kalabalığıyla arkada bırakmakta fayda var. Anadolu bereketi yaşatacağı yeni hikâyeler için kapılarını sonuna kadar açarak bizi bekliyor.