İsrail seçim rehberi

İsrail, 9 Nisan 2019 Salı günü genel seçimlere gitmeye hazırlanıyor. Çok sayıda siyasi partinin girdiği yarış, oldukça hareketli bir kampanya süreci eşliğinde ilerliyor. Bir yandan Başbakan Benyamin Netanyahu ile ilgili yolsuzluk iddiaları, diğer yandan Filistinlilere yönelik baskı ve işgalin gölgelediği İsrail politik arenası, dışarıdan izleyenler açısından ilginç detayları içinde barındırıyor.

İşte, konuya ilgi duyanlar için, ayrıntılı bir seçim rehberi:

Seçim sistemine dair

Çok partili demokrasiyle yönetilen İsrail’de irili-ufaklı 47 siyasal parti bulunuyor. 120 üyeli parlamentoda (Knesset) temsil için ise, yüzde 3,25’lik seçim barajını geçmek gerekiyor. 1992’ye kadar yüzde 1 olan baraj, 1992-2003 arasında yüzde 1,5, ardından 2003-2014 arasında da yüzde 2 olarak uygulandı. Siyasal istikrarsızlık ülke gündemini meşgul etmeye başlayınca, baraj nihayet günümüzdeki sınıra yükseltildi. Buna rağmen, en az 13 siyasal partinin Knesset’e üye göndermesine kesin gözüyle bakılıyor. Hükümet kurabilmek için 60+1 milletvekilinin desteği gerektiğinden, İsrail seçimlerinden mutlaka koalisyon hükümetleri çıkıyor. İsrail’de seçmen sayısı ise yaklaşık 5,5 milyon.

İsrail tarihinden seçim notları

14 Mayıs 1948’de devletin kuruluşunun ardından, İsrail’de ilk seçimler 25 Ocak 1949 tarihinde düzenlendi. Birkaç hafta süren müzakere ve pazarlıktan sonra, İsrail tarihinin ilk hükümeti 10 Mart 1949 tarihinde David Ben Gurion’un başbakanlığında kuruldu.

İsrail’in kurucuları sosyalist bir zihin yapısına sahip olduklarından, 21 Ocak 1968’de nihayet “İşçi Partisi” ismiyle birleşecek olan sol partiler teşkil etmişlerdi. 1977’de Menachem Begin liderliğindeki Likud Partisi’nin kazandığı ezici seçim zaferine kadar, İsrail’i sürekli olarak İşçi Partisi çizgisindeki başbakanlar yönetti: David Ben Gurion (1949-1963), Levi Eşkol (1963-1969), Golda Meir (1969-1974) ve Yitzhak Rabin (1974-1977). Hem Mısır’la yaşanan Yom Kipur Savaşı’nda (1973) ortaya çıkan yenilgi görüntüsü hem de Başbakan Rabin’in karısı Lea'nın adının karıştığı yolsuzluk skandalı, İşçi Partisi’ne karşı İsrail halkında bir tepki oluşturmuştu. Bunun sonucunda Likud, ipi göğüsleyen parti oldu.

1977’den bu yana İsrail’de hükümetler İşçi Partisi (ve türevleri) ile Likud (ve onun içinden çıkan benzerleri) arasında el değiştirmektedir. Likud, son 42 yılın 32’sinde iktidarda kalmıştır. Netanyahu’nun Likud liderliğindeki koalisyonu da 2009’dan bu yana hükümeti kesintisiz olarak elinde tutmaktadır.

Önemli partiler ve politikaları

Mevcut iktidar partisi Likud’dan başlayarak, partilerin politikaları şöyle özetlenebilir:

- Likud: İsrail sağının kaptan gemisi, bağımsız bir Filistin devletinin kurulmasına kesin biçimde karşı. İllegal yerleşim birimlerinin inşasını destekliyor. Ekonomik alanda özelleştirmeden yana.

- Mavi-Beyaz: Eski Genelkurmay Başkanı Benny Gantz tarafından kurulan, merkezci yeni koalisyon. Netanyahu’ya muhalefet etmek üzere oluşturuldu.

- Yeni Sağ: Politik olarak Likud çizgisinde. Naftali Bennett ve Ayelet Şaked’in liderliğini yaptığı parti, Filistinlilere yönelik acımasız ve sürekli operasyon yanlısı.

- Yahudi Evi-Yahudi Gücü: Aşırı sağ ve dindar Siyonist iki partinin oluşturduğu ittifak, Yahudi şeriatının uygulanmasını ve Filistinlilere yönelik topyekûn savaşı savunuyor.

- İsrail Evimiz: Eski Savunma Bakanı Avigdor Lieberman tarafından kurulan parti, İsrail’de yaşayan Rus Yahudilerinin menfaatlerini koruma iddiasında. Suçlu bulunan Filistinlilerin idam edilmesini savunuyor.

- Hepimiz: Merkez sağ çizgideki parti, İsrail’deki yaşam standartlarının yükseltilmesiyle ilgileniyor.

- Hak: Marihuananın serbest bırakılmasını savunacak kadar liberal bir çizgiye sahip olan parti, Filistin devletinin kuruluşuna ve Arap-Yahudi eşitliğine şiddetle karşı.

- İşçi Partisi: İsrail’in en köklü partilerinden biridir. Bir zamanlar sol görüşün kaptan gemisi ve ülkenin en büyük siyasal hareketiyken, şimdi destek kitlesi azalmış bulunuyor.

- Meretz: Hem Siyonist olarak kalmayı hem de İsrail’le yan yana yaşayacak bir Filistin devletinin varlığını savunuyor. Azınlık hakları ve İsrail içindeki kültürel çeşitlilik de partinin sloganları arasında.

- Birleşik Tevrat Yahudiliği: Aşkenazi dindar Yahudilerin partisi. Günlük hayatta Yahudi şeriatının hâkim olmasından yana. Taraftarlarının zorunlu askerlik yapmasına karşı.

- Şas: Seferad dindar Yahudilerin partisi. Ortadoğu ve Kuzey Afrika’dan gelen Yahudilerin haklarını da savunuyor. Güncel hayatta geleneksel dindarlıktan yana.

- Hadaş-Taal: İsrail içinde yaşayan Arapların partisi. Filistin devletini ve İsrail içindeki Arapların haklarını savunuyor.

- Beled: İsrail içinde yaşayan Arapların diğer partisi. İsrail’in, bütün vatandaşlarına eşit muamele eden seküler bir devlet olmasını talep ediyor. İsrail’in “Yahudi devleti” olarak tanımlanmasına karşı çıkıyor.

Netanyahu ne durumda?

İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu, hakkında açılan yolsuzluk ve rüşvet davaları nedeniyle, siyasi risklerle karşı karşıya bulunuyor. Kendisinden önceki İsrail Başbakanı Ehud Olmert, rüşvetle suçlanınca 2008 yılında görevinden istifa etmiş, ardından 16 ay hapiste kalmıştı. Ancak, Olmert’in aksine Netanyahu’nun istifa etmeyeceği belirtiliyor. Bunu kendisi de açıkça ifade etti.

Kendisinin ve eşi Sara’nın parayla ilişkiler konusundaki kötü şöhretine rağmen, Netanyahu’nun seçmen nezdindeki popülaritesi devam ediyor. Yapılan son anketlerde, Netanyahu’nun seçimlerden sonra da başbakan olarak kalacağı görülüyor. İsrail yasalarına göre, Netanyahu, hakkındaki yolsuzluk davalarında resmen suçlu bulunsa da başbakanlık görevini bırakmak ve istifa etmek zorunda değil. Kesinleşmiş hapis cezasının infaz zorunluluğu durumunda ise, başbakanlık otomatikman sona eriyor.

2009’dan bu yana dünyadaki ekonomik kriz, Arap Baharı, Suriye Savaşı, Gazze’ye iki kez saldırı gibi tecrübeler yaşayan, bu arada Obama döneminin tamamını açıp kapatan Netanyahu iktidarı, ABD’nin yeni başkanı Donald Trump’la oldukça yakın bir ilişki geliştirdi. Netanyahu kişisel olarak, Rusya ve Çin devlet başkanlarıyla dirsek temasını koruyor. Arap ve İslâm dünyasında ise Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Ürdün, Mısır, Umman ve Fas, Netanyahu’nun örtülü müttefikleri konumunda.