Fenikeliler III - Alfabenin icadı

Denizciydiler. Belli ki her sefer, başka bir âleme medhal idi. Gezdikçe okudular, okudukça gezdiler, gezdikçe yazdılar...

O döneme kadar bir nesneyi hiyerogliflerde olduğu gibi ifade etmek için kullanılan somut görüntü yerine, soyutlaştırarak oluşan fonetiğe göre sessiz harfleri/işaretleri yan yana dizerek kelimeler oluşturdular.

'Gemi' yazdığınızda o eşyaya benzer hiçbir hali bulunmayan bu dört harfli kelimenin, okuma bilen insanların zihinlerinde somutlaşarak canlanması bir devrimdi. Bu devrim soyut düşüncenin ve felsefenin gelişiminde hiç şüphesiz önemli bir rol oynamıştır.

Bu işin 'elifba'sını onlardan öğrendik. 'Alef' öküz başını, 'bet' evi, 'gimel' deveyi, 'dalet' kapıyı tasvir etti, fakat kelime içinde anlamından bağımsız kalıp bütünün içinde yalnızca bir ses oldular. Bu önemli bir feragattir.

Fenikelilerin ilk şehrinin ismi dahi 'Byblos' idi. Bugün bazı Avrupa dillerinde kitap / kütüphane anlamına gelen “biblio, bibliothek” gibi kelimeler, hatta İncil için söylenegelen “Bible”, papirüslerin toplanıp bu küçük liman şehrinde yazılıp kitap haline getirilmesiyle bağlantılıdır. Mısır'dan ticaretini yaptıkları papirüsleri bazen kâğıt bazen de kitap olarak Yunanlılara sattılar. Alfabeyi ve kâğıdı bol bulan Yunanlı kaleme sarılır tabi… Yenilseler bile tarihi onlar yazdı.

Fenikelilerin kullandığı ilk alfabenin hayli kullanışlı olduğunu gören çevre kavimler bu yazı sistemini hemen ithal etmeye başladılar.

Batıda ilk önce Yunan alfabesine evrilmeye başladı. Akabinde ise Latin ve Kiril alfabeleri doğdu.

Aynı şekilde Doğuda ise Fenike alfabesi Aramice, İbranice ve Arapça başta olmak üzere birçok alfabenin atası olmuştur. Hindistan'da yazılan eski Brahmi alfabesinin ve hatta Uygur alfabesinin bile... Belki ziyadesiyle dışa kapalı olan Çin toplumu bu konuda istisna kaldı. Mutaassıp olduklarından yani, başka bir şeyden değil. Bugün dahi orada alfabe yerine bazı 'karakter'ler kullanılmaktadır ve bizim konforumuzdan mahrumdurlar. Okuma bilmek için daha doğrusu her yazılanı anlamak için, o karakterleri önceden bilmeniz gerekmektedir.

Unutmadan söyleyeyim: 'Alefbet'in ilk 4 harfi binlerce yıl şifrecilerin gizli kasası oldu. İzhar edilmeyenin, esrarın veya büyünün peşinde koşanların: EBCED.

Özellikle Doğu dillerinde kullanılan bu yönteme göre her harfin sayısal bir değeri vardır. Bu ilme vakıf olmayanın anlaması mümkün olmayacak şekilde, bir kelime veya cümle söyleyerek karşı tarafa ya bir tarih ya bir para miktarı ya da bir kod iletilmiş oluyordu.

Çok sayıda insan geçmişte bu yöntemlerle farklı kehanetlerle kandırılmış olabilir, fakat biz işin güzel tarafına beraber bakalım. Divan Edebiyatımızda da kullanılan güzel bir gelenek vardır: Tarih Düşürme Sanatı.

Bunun farklı çeşitleri vardır ama özellikle bir dörtlüğün üçüncü mısrasında 'tarih' kelimesi varsa, oraya aman dikkat! Harfleri toplarsanız o olayın hicri takvime göre senesini bulmuş olursunuz.

• Padişahların tahta çıkmalarına, tanınmış kişilerin mühim mevkilere tayinlerine, şehzadelerin, sultanların, konu-komşu eş ve dost çocuklarının doğumlarına ölümlerine tarih düşürülmüştür, ama bazen sıradan olaylar da tarihe not edilmiştir.

Camiden pabuç çalınması üzerine bir enstantane aşağıda:

“Gelmiş idi câmi'e bir bî-namaz

Sârik imiş kim yiyeyazdı dayak

Söyledim târihini kayyım ânın

Kaçtı pabuç hırsızı yalınayak”

Surûrî, Hicri 1212.

Böylelikle Fenikeliler konulu üçlemenin sonuna geldik. Birincisinde sedir ağaçlarını, ikincisinde de deniz ticaretiniz konuşmuştuk, hatırlanacağı üzere.

Harflerin mucitleri üzerine yazınca azla yetinemedik doğrusu.

Bu arada dünya yazı sanatında en müstesna yere çıkan hattatlarımızı namütenahi ihtiram ile yâd etmezsek olmaz. Bazıları var ki bir harf ile destan yazdılar, sanat tarihine geçtiler. Allah irtihal edenlere rahmet eylesin, kalanlara ise bizden selam olsun.