Çeçen direnişine birinci elden şahitlik
Çeçenistan’ın ilk Cumhurbaşkanı Cevher Dudayev’in eşi Alla Dudayeva tarafından yazılan “Milyon Birinci” isimli hatırat, okuyucuya hem Çeçen liderin hayatındaki önemli ayrıntılara hem de Çeçen direnişinin seyrine dair önemli bilgiler sunuyor.
Liderlerin hakkında, özellikle aile üyeleri tarafından yazılmış biyografiler ve hatıratlar, bir yandan merak ettiğimiz figürlerin kişisel yaşamları hakkında birinci elden bir içgörü sağlarken, diğer yandan karakterle beraber ilgili ülkelerdeki kritik dönemeçlere de ışık tutuyor. 90’ların başında Çeçenistan’ın bağımsızlık savaşının öncüsü ve ilk Cumhurbaşkanı Cevher Dudayev’in eşi Alla Dudayeva’nın kaleme aldığı, Çeçen liderin hayatına odaklanan “Milyon Birinci” de böyle bir eser.
Dudayev’in hayata gözlerini açtığı Çeçenistan’ın Yalharoy köyünün betimlenmesiyle başlayan hikâye, ikilinin Kaluga kentindeki bir askerî garnizonda yollarının kesişmesiyle devam ediyor. O zamanlar bile “her işi büyük bir maharetle yapan ve her şeye büyük bir zerafet katan” Dudayev’in, Alla’yı sürpriz bir şekilde dansa kaldırarak çeşitli şairlerden alıntılarla başlayan yolculuklarının, ikili için kısa sürede nasıl evliliğe evrildiğini merakla takip ediyorsunuz.
“Milyon Birinci” gibi bir eserle Dudayev’in hayatını okumak birçok yönden önemli.
- O, bağımsızlık mücadelesi sırasında sivrilip, kendi kendini lider pozisyonuna oturtmuş biri değil. Alla’nın anlatımıyla “kendisini parlak bir geleceğin beklediği belli olan” Dudayev, Sovyetler Birliği’nin hava kuvvetlerinde tümgeneral rütbesine ulaşmış bir asker ve birçok kaynağa göre bu göreve getirilen ilk Çeçen kökenli kişi.
Kitapta Dudayev’in sahip olduğu tarih ve toplum bilincini, çok çalışarak elde ettiği meslekî yeterliliğiyle birleştirerek kariyerindeki basamakları nasıl çıktığına şahit oluyoruz. Sovyetler Birliği’nin son yılları sayılabilecek 1989-1991 arasında Estonya’da görevdeyken, Moskova’dan gelen “sivil hareketleri güçle bastırma” emrini nasıl reddettiği, onun müstesna kişiliğinin yanında, politik gelişmeleri okumasındaki ustalığı da gözler önüne seriyor.
Sonraki bölümlerde Çeçen Bağımsızlık Savaşı’nın başlamasından, Dudayev’in şehit edildiği 1996 yılına kadar olan olaylara birinci elden gözlemle ayrıntılı bir şekilde ışık tutan Dudayeva’nın kitabı, 90’larda yaşanan sürece aşina olmayan okuyucular için bile oldukça rahat okunabilir düzeyde. Etnik bir Rus olan, asker bir babanın kızı olarak yaşadığı toplumda oldukça iyi bir eğitim almış Alla’nın, ülkedeki belki ters yönde en uç örneği teşkil eden Çeçen toplumuyla ve onların gelenekleriyle tanışma süreci bile, başlı başına keyifle okunacak zengin bir hikâye sunuyor.
Kitabın ismi ise Dudayev’in basınla yaptığı bir röportajdan geliyor. Röportajı yapan kişinin “Cevher Dudayev, Çeçenlerin kaç generali var?” sorusunu Dudayev gülerek şöyle yanıtlamıştı:
Her Çeçen generaldir! İnanmazsanız gidin, bulduğunuz ilk Çeçen’e, ‘Sen general misin?’ diye sorun. O zaman anlarsınız. Evet her Çeçen generaldir, ben sadece milyon birincisiyim!