Azerbaycan'ın en parlak simalarının öldürüldüğü sabotaj

Azerbaycan bağımsızlığını ilan etmesinden tam 33 gün sonra devletin en önemli figürlerinin bulunduğu helikopterin Ermeniler tarafından vurulması ile sarsılmıştı. Karabağ Savaşı’nın en sıcak anlarının yaşandığı bir dönemde içinde Azerbaycanlı savcıların, bakanların, millet vekillerinin ve gazetecilerin bulunduğu Sovyet yapımı Mİ-8 tipli helikopter Amerikan yapımı Barret M82A1 silahıyla ateşlenerek düşürülmüştü.

32 yıl önce 20 Kasım 1991 tarihinde Azerbaycanlı bürokratları taşıyan helikopterin Ermeniler tarafından vurularak düşürülmesi dönemin savaş şartları da göz önünde bulundurulduğunda cezasız kalan ve hâlâ üzerinden sis perdesinin kaldırılmadığı bir facia olarak yerini koruyor.

Olaydan 13 gün önce Kasım ayının 7’de Bakü’de Karabağ Savaşı’nın nedenlerini araştırmak ve bir nevi kimin haklı kimin haksız olduğunu ortaya çıkarmak amacıyla Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan, Rusya ve Ermenistan’dan yüksek düzey temsilcilerinin iştirak ettiği bir toplantı yapıldı. Toplantı sonucunda olayın yerinde müşahide edilmesi için çatışmaların olduğu bölgeye grup olarak bir ziyaret gerçekleştirilmesi kararlaştırıldı.

Olaydan 2 gün önce ise meşruiyeti tartışma konusu olan Sovyetler Birliği’nin son başkanı Mihail Gorbaçov, yardımcısı aracılığıyla Bakü’ye haber göndererek Azerbaycan yönetiminin Dağlık Karabağ temsilcilerinin güvenlik kurulu toplantısını bizzat Dağlık Karabağ’da yapmasını rica ediyor.

Aynı gün Azerbaycan yönetimi toplantıya katılacak olan bürokratların listesini hazırlıyor ve listeye Azerbaycan Komünist Partisi Merkezi Komitesi 2. Sekreteri Viktor Polyaniçko’nun başkanlık etmesi kararlaştırılıyor. Sonra Moskova’dan gelen telefonla listeye Azerbaycan Baş Savcısı İsmet Gayıbov ve Devlet Bakanı Tofig İsmayılov’un da mutlaka eklenmesi gerektiği söyleniyor.

• Liste tam hazırlanmışken belirlenemeyen bir sebepten tekrar düzenleniyor ve Viktor Polyaniçko’nun adı listeden çıkarılarak yerine Sovyet Parlamentosu’undaki Azerbaycanlı milletvekilleri Veli Memmedov ve Vagıf Ceferov’un isimleri de ilave ediliyor.

20 Kasım 1991 günü saat 13:48’de Ağdam şehrinden havalanan Mİ8 helikopteri Karakend (Qarakend) bölgesinde 300 metre yükseklikten uçarken düşürüldü. Helikopterin düşürülmesi haberi ilk olarak 15:30’da Ermenilerin Hankendi’ndeki radyosunda, 16:15’de Yerevan radyosunda kaza olarak duyuruldu. 16:40’da Tahran radyosunda, 17:00’da Moskova radyosunda duyurulan olaydan Azerbaycan’daki yönetimin 19:55’de haberi oldu. Ermeni ve Rus kaynaklar helikopterin sisli havada dağlara çarparak düştüğünü haber verseler de olay yeri incelemesinde Azerbaycan savcılık makamları helikopterin gövdesinde çok sayıda mermi deliği ortaya çıkardılar.

Helikopterin düşürülmesi ile ilgili Rus ve Azerbaycan makamlarının yürüttükleri soruşturmalar, soruşturma sırasındaki tanık beyanları ve Azerbaycan’daki bazı yetkililerin olayı ört bas etmeye yönelik çabaları zihinlerdeki şüphelerin hâlâ taze kalmasına neden olmuş durumda.

Listelerin aniden değiştirilmesi ve üst düzey bürokratların ikinci listeye eklenmesi olayın önceden planlandığını gösteriyor. Helikopterde öldürülen şahısların kimlikleri ve görevleri olayın Dağlık Karabağ Savaşı’nın seyrini değiştirmeye yönelik bir hamlesi olarak değerlendiriliyor.

İçinde 22 kişinin olduğu 20 Kasım 1991 yılında düşürülen helikopterdekilerin bazılarının isimleri ve görevleri şöyle:

1. İsmet Gayıbov- Azerbaycan Cumhuriyeti Baş Savcısı
2. Muhammed Esedov – Eski İçişleri Bakanı, Millet Vekili
3. Tofig İsmayılov- Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Bakanı
4. Vagif Ceferov- İnşaat Bakanı Yardımcısı, Millet Vekili
5. Veli Memmedov- Millet Vekili
6. Zülfü Hacıyev- Başbakan Yardımcısı, millet vekili
7. Osman Mirzayev- Cumhurbaşkanlığı İdare Ofisi Başkanı, Gazeteci
8. Alı Mustafayev- Gazeteci
9. Saylau Serikov- Kazakistan İçişleri Bakanı Yardımcısı
10. İgor Plavski- Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi savcısı