Afganistan'da Gazneli izi: Leşker-i Bazar
1948′de ilk defa Schlumberger şirketi tarafından keşfedilen Leşker-i Bazar, Gazneli Devleti zamanından kalma kalıntılarla Türk-İslâm mimarisinin özgün eserlerini barındırıyor. Leşker-i Bazar Ulu Camii, Gazneli mimarisinin en önemli eserlerinin başında geliyor. Kendine has yapısıyla dikkat çeken cami, kendisinden sonraki pek çok cami planını etkilemeyi başarmıştır. Tuğla ve kerpiç karışımıyla inşa edilen cami, dikdörtgen planı ve kubbeleriyle zengin bir mimari tasarıma sahiptir. Cami bu özellikleriyle Anadolu Türk mimarisine bir model sunmuştur. Günümüzde kalıntıları kalan Leşker-i Bazar Ulu Camii, bir ordugah camisi olarak da tanımlanıyor.
Afganistan ve Hindistan’ın kuzeyinde hüküm süren Gazneli Devleti, hüküm sürdüğü 962-1186 yılları arasında Asya’nın önemli kültür merkezlerinden biri olmuştur. Ülkemizde yeteri kadar tanınmasa da Gazneliler, Hindistan coğrafyasında Müslüman-Türk hakimiyetinin başlamasına zemin hazırlamış bir devlettir. Afganistan ve Hindistan’da pek çok eser inşa eden Gazneliler, kurdukları şehirler ile Türk-İslâm kültürünün yayılmasına öncülük etmiştir. Bu bağlamda Gazneli mimarisinin özgün niteliklerini içerisinde barındıran Leşker-i Bazar kenti dikkat çekiyor.
977 yılında Gazneli Sultanı Sebüktegin Afganistan üzerine cihada çıkmış ve Büst şehrini fethetmiştir. Bugünkü Afganistan’ın Sicistan bölgesinde harabe halinde eski bir şehir olan Büst, Hilmend ırmağının kıyısına kurulmuştur. Nehir taşımacılığı için elverişli olan şehir ayrıca Herat’ı Kandehar’a bağlayan stratejik bir noktada konuşlanmıştı. Nitekim Büst şehri Ortaçağ’da Bağdat-Hindistan yolu üzerinde geçiş köprüsü olmuş ve önemli bir ticari merkez haline gelmiştir. Şehir ticaret yolları üzerinde, akarsuları, verimli toprakları ve güzelliğiyle tanınıyordu. Büst, Hilmend ırmağı sayesinde kolayca sulanabilen topraklara sahipti. Bu sayede zenginleşen şehir Hindistan ile ticaret yapabiliyordu.
- Sebüktegin tarafından kurulan Leşkeri Bazar (Büst) şehri Hindistan’a yapılan seferlerde üs merkezi olarak kullanılıyordu. Leşker-i Bazar ismi Farsçadan gelmektedir; nitekim leşker “asker” anlamındadır ve şehrin ordugah olarak planlandığını göstermektedir.
Bölgenin güvenliği açısından stratejik öneme sahip olduğu için burada askerî bir şehir kurulmuştur. Günümüze kalıntıları ulaşan şehir, sarayları ve camileriyle öne çıkıyor. Türk-İslâm mimarisi adına özgün yapılara sahip Leşkeri Bazar şehri Gazneli mimarisinin Abbasi mimarisiyle birleşen uyumunu yansıtıyor. Nitekim Leşkeri Bazar, Abbasiler’in kurduğu Samarra kentine benzetilmektedir.
Karahanlılar dönemine dayanan Türk mimari ve sanatı, Abbasi gelenekleriyle birleşerek yeni bir sentez olarak Gazneli sanatı ortaya çıkarılmıştır.
Leşker-i Bazar Ulu Camii, Gazneli mimarisinin en önemli eserlerinin başında geliyor. Kendine has yapısıyla dikkat çeken cami, kendisinden sonraki pek çok cami planını etkilemeyi başarmıştır. Tuğla ve kerpiç karışımıyla inşa edilen cami, dikdörtgen planı ve kubbeleriyle zengin bir mimari tasarıma sahiptir. Cami bu özellikleriyle Anadolu Türk mimarisine bir model sunmuştur. Günümüzde kalıntıları kalan Leşker-i Bazar Ulu Camii, bir ordugah camisi olarak da tanımlanıyor.
Öte yandan Leşker-i Bazar’a Gazneli Mahmut zamanında inşa edilen Güney Sarayı Gazneli mimarisinin ihtişamını yansıtan eserlerden biri olarak gösteriliyor. Günümüzde üç farklı sarayın varlığı tespit edilmiş olup bunların içerisinde Güney Sarayı geniş avlusu, dikdörtgen planı ve freskleriyle ilgi çekiyor. Dört terastan müteşekkil saray geniş bir alana yayılmaktadır. İçerisinde pek çok köşkü barındıran yapı, dükkanları, av parkı, çarşısı ve bahçeleriyle bir külliye biçimindedir.
Zaman içerisinde savaşlar sonucu istilaya uğrayan şehir büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Ordugah şehir olması ve geçiş yolları üzerindeki konumu nedeniyle saldırılara açık hale gelen şehir, Moğollar tarafından yağmalanmıştır. 1948′de ilk defa Schlumberger şirketi tarafından keşfedilen Leşker-i Bazar, Gazneli Devleti zamanından kalma kalıntılarla Türk-İslâm mimarisinin özgün eserlerini barındırıyor.