Türk Dünyası'nın aksakalı Nursultan Nazarbayev kimdir?

Sovyetler döneminden bu yana koltuğunu koruyan tek lider olan Nazarbayev, Gorbaçov döneminden gelen gücünü, Kazakistan’ın bağımsızlık protokolünü imzaladığı 1991’den bu yana sürdüren tek liderdi.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev, bugün istifa etme kararı aldı. Sovyetler Birliği döneminden bu yana koltuğunu koruyan tek lider olan Nazarbayev, eski bir mühendis. Çalıştığı madendeki işçi ayaklanmaları onu siyasete, oradan da Sovyetlerin en önemli ikinci adamı olmaya yöneltti.

Sovyetler dönemindeki gücünü, Kazakistan’ın bağımsızlık protokolünü imzaladığı 1991’den bu yana korudu.

Çok iyi Rusça biliyor

Kazakistan’ın en büyük iki şehrinden biri olan Almatı yakınlarında Kazkalenski bölgesinde Çemolgan köyünde, güçlü ve büyük bir aşiretin bir parçası olarak 1940’ta dünyaya geldi. İkinci Dünya Savaşı bitip de Soğuk Savaş başladığında ilköğrenimine başlamıştı.

• Babası askere alınmamak için, o daha doğmadan önce kırsal bölgede çok küçük nüfuslu bir köye yerleştiğinden okula başlayana kadar sadece Kazakça biliyordu. Savaş bittiğinde, yani babası artık askere çağrılmayacağından emin olduğunda Çemolgan’a döndüler. Burada ilkokula başladı ve hızla Rusça öğrendi. Başarısı onu devlet bursuyla yine Almatı yakınlarında Kazkelen’de yatılı okuluna taşıdı.

Lisede gördüğü metalürji eğitimi, onu kilometrelerce kuzeydeki Temirtau’daki maden ocaklarına götürdü. Burada hem eğitimine devam etti hem de maden ocaklarında çok ağır şartlarda çalıştı. Bu sırada maden ocaklarında işçi ayaklanmaları oluyordu.

1962’de Komünist Parti’ye üye oldu

20 yaşında geldiğinde zor şartlarda çalışıyor olsa da çok iyi para kazanmaya başlamıştı. 1962’de, Küba üzerinden Soğuk Savaş’ın en gerilimli dönemlerinden biri yaşanırken Karagandi Üniversitesi’nde metalürji mühendisliğini bitirdi. Aynı yıl Komünist Parti’nin gençlik kollarına da girdi ve zamanının büyük kısmını parti çalışmaları için kullandı. 1967’de mezun olduğunda Karagandi Metalurji İşletmesi’nde danışmanlık yapıyordu. Bundan dokuz yıl sonra, 1976’da Karagandi Bölgesel Parti Komitesi’nin ikinci sekreteriydi.

• 1984’e kadar yürüttüğü bürokratlık görevinde işçilerin bireysel sorunlarıyla ilgilendi, endüstriyel sorunların çözümünde rol oynadı. İşçilerin üzerindeki aşırı yük ve mutsuzluklarının merkezden konulan hedeflere ulaşmada negatif etki yarattığını belirterek, merkeze önerilerde bulundu.

1984’te, Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin Başbakanı olmuştu. Kazak Komünist Partisi’nin Birinci Sekreteri o dönem Kunayev’di. 1989’da Nazarbayev, bu kez Komünist Parti’nin Genel Sekreterliği’ne getirildi. Kunayev’den sonra bu göreve gelen ikinci Kazak kökenli isim oldu.

Gorbaçov’un teklifini reddetti

Sovyetler’de ‘Prestroika’ denilen yeniden yapılanma dönemine giden SSBC Başkanı Gorbaçov, kendisinden sonra SSBC’de en güçlü ikinci kişi olarak gördüğü Nazarbayev’e SSBC’nin Başkan Yardımcılığı’nı önerdi. Yani Nazarbayev, dönüşüme de hızlıca ayak uydurmuştu. Ancak bu teklifi reddetti.

Rus Devlet Başkanlarıyla sürdürdüğü iyi ilişkiler Putin dönemine kadar süren Nazarbayev, Boris Yeltsin’i devirmeye çalışan radikallerin 1991 darbe girişimi karşısında da Yeltsin’i destekledi. Ardından Sovyetler Birliği dağıldı ve Nazarbayev bu kez bağımsız Kazakistan’ın Devlet Başkanı oldu.

1 Aralık 1991’de yapılan seçime tek aday olarak giren Nazarbayev, 21 Aralık’ta Almatı’da Kazakistan’a bağımsızlığını kazandıran protokolü imzaladı. Rusya ile ekonomik ilişkilerin dağılma döneminden sonra da bozulmamasına özen gösterdi.

Kazakistan’ın ilk ve tek Cumhurbaşkanı

Nazarbayev üst üste iki kez devlet başkanlığına aday olmaya izin veren Kazak Anayasası’nı, 2007’de sadece kendisi için değiştirdi. Değiştirilen madde “şu an görevde bulunan cumhurbaşkanı, sınırsız sayıda seçime katılabilir” diyordu. Seçimlerin sıklığı ise yedi yıldan beş yıla indirildi. Böylece Nazarbayev, koltuğunu her seçimde korudu.

1997’de başkenti de Almatı’dan Astana’ya taşıyan Nazarbayev, Rusya’yla yakın ekonomik ve siyasi bağlarını hiç koparmadı. Bir yandan da ABD, Avrupa ülkeleri ve İsrail’le diplomatik ilişkilerini belli bir seviyede sürdürdü.

Türkiye ile ilişkileri

Aşırıcılık kaygıları olan Nazarbayev, her türlü dini örgütlenmeye karşı da mesafeli. FETÖ'yü de bunlardan biri olarak gördü. Bu sebeple 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında Türkiye’nin yanında yer aldığını açıkladı ve Ankara’yı ziyaret eden ilk Devlet Başkanı oldu.

24 Kasım 2015’teki uçak krizinin ardından gerilen Türk-Rus ilişkileri için de Nazarbayev devreye girmişti. Haziran sonunda Erdoğan’dan Putin’e giden mektubun yazılması ve kabul edilmesi sürecinde rol oynadı.