Tek başına kocaman bir külliyat: 10 maddede İslam dünyasının en büyük alimlerinden Farabi
Kitapları ve düşünceleri tüm dünyada yüzyıllar boyunca okutulan, bilimin neredeyse her alanında verdiği eserlerle Dünya bilimine büyük katkılar sunan ilk İslam filozofu Farabi'yi yakından tanıyalım...
Ebu Nasır Muhammed İbn el-Farah el-Farabi, (İS. 870)’de Türkistan’da Farab yakınında küçük bir köy olan Vasic’te doğdu. Ebeveynleri aslen İranlı soyundandır, fakat ataları Türkistan’a göç etmişlerdir.
8. ve 13. yüzyıllar arasındaki İslam'ın Altın Çağı'nda yaşamış ünlü filozof ve bilim adamıdır. Avrupa’da ‘Alpharabius’ olarak bilinen Farabi, bir kale komutanının oğlu idi.
Bağdat'ta aldığı ilim ve sanat eğitimi sırasında Farsa ve Arapça öğrendi. Ayrıca eğitim aldığı Hristiyan hocalardan ilim dili olan Latince ve eski Yunanca'yı da öğrendi.
Farabi, fen bilimine, felsefeye, mantığa, sosyolojiye, tıbba, matematiğe ve müziğe epeyce katkıda bulunmuştur. Kitaplarının çoğunun kaybolmasına rağmen, 43 mantık üzerine, 11 metafizik üzerine, 7 ahlak üzerine, 7 siyaset bilimi üzerine, 17 müzik, tıp ve sosyoloji üzerine ve de 11′i tefsir olmak üzere 117 eseri bilinmektedir.
Akılcılıkla İslamı bağdaştırmaya çalışan ilk düşünürdür. Bir filozof olarak, Platon ve Aristo felsefesini İslam felsefesi ile bağdaştırmaya çalışan bir Yeniplatoncu(Neoplatonist) olarak sınıflandırılabilir ve onun orijinal katkılarını kapsayan birkaç diğer konudaki çok sayıda kitabına ek olarak Aristo’nun fiziği, meteorolojisi, mantığı, vb. üzerine bazı zengin açıklamalar yazmıştır. İslam felsefe geleneğinde, ‘ilk öğretmen’ olarak bilinen Aristotales'ten sonra 'İkinci öğretmen(el-muallimü's sani) olarak anılır.
Farabi, ilimleri metafizik, matematik ve fiziki ilimler olarak üçe ayırmıştır. Onun bu metodu, Avrupalı bilim adamları tarafından da kabul edilmiştir.
Ses olayının ilk mantıki açıklamasını yapmıştır. Havadaki titreşimlerin dalga uzunluklarına göre azalıp çoğaldığını, deneyler yapıp keşfetmiştir. Bu keşfiyle müzik aletlerinin yapımında gerekli olan kuralları da bulmuştur.
Tıp alanında da çalışmalar yapan Farabi, çeşitli ilaçlarla ilgili kitaplar yazmıştır. İdeal Kent Halkının Görüşleri adlı kitabında güçlü bir kişiliğin, sağlıklı bedenin, sağlıklı bir aklın, sağlıklı, güçlü bir ruhun ve sağlam bir ahlakın nasıl olacağını anlatmıştır. Tıp alanında yaptığı çalışmalarda sağlıklı bir bedene sahip olmak için neler yapılması gerektiğini araştırarak bu doğrultuda tıp ilmi için yedi esası tespit etmiştir. Özellikle insan bedenindeki tüm organların tanınması, hastalıkların çeşitlerinin bilinmesi, ilaçlarla ilgili detaylı bilgilere sahip olunması konularına öncelik vermiştir.
Farabi,musiki ile de uğraşmış, hatta”kanun” adı ile bilinen sazı kendi icat etmiş ve bu sazla birçok besteler yapmış ve söylemiştir. Bir sohbette orada hazır bulunanlara kanun çaldığı, önce dinleyenleri güldürdüğü, sonra ağlattığı ve daha sonra da uyutup, kalkıp gittiği söylenir. Vücuda getirdiği “Kitab-ül Musiki” müzik üzerinde ilk yazılmış bilim belgesidir.
Farabi, İslam uygarlığında siyaset felsefesinin kurucusudur. Siyaset felsefesi ile ilgili temel düşüncelerini “Fusul al-Madani”, “ Medine-i Fadıla”(Erdemli Şehir), “ Kitab es-Siyaset” ve "El-Medinetü'l Fazıla başlıklı eserlerinde ortaya koymuştur. Erdemli Şehir adlı yapıtında Eflatun’un ‘Cumhuriyet’inden yararlandığı anlaşılır. Doğu felsefesi ile eski Yunan felsefesini birleştirmeye ve uzlaştırmaya çalışmıştır.
Farabi'nin düşüncesi,kendisinin ölümünden yüzyıllarca sonra bile etkisini sürdürmüş, Avrupa Üniversitelerinde ve Osmanlı uleması tarafından da okunan ve sık sık anılan eserlerden biri olmuştur. Bu etkileme zincirinin en önemli halkalarını, Sasani devlet ilkelerini de Emevi döneminden itibaren özümleyen Arap devletleriyle, Selçuklu devleti teşkil etmiştir. 17. yy’da Katip Çelebi, Keşf-ül-Fünun’(Fenlerin Keşfi)u yazarken Osmanlı medreseleri “ilm-i siyaset” alanında onun kitaplarıyla doluydu.
Günümüzde Yükseköğretim Kurumu, öğrenci değişimi projesine "Farabi Değişim Programı" adını vermiştir.
Kısaca "Farabi Değişim Programı" olarak adlandırılan Yükseköğretim Kurumları Arasında Öğrenci ve Öğretim Üyesi Değişim Programı, üniversite ve yüksek teknoloji enstitüleri bünyesinde ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde eğitim-öğretim yapan yükseköğretim kurumları arasında öğrenci ve öğretim üyesi değişim programıdır. Farabi Değişim Programı, öğrenci veya öğretim üyelerinin bir veya iki yarıyıl süresince kendi kurumlarının dışında bir yükseköğretim kurumunda eğitim ve öğretim faaliyetlerine devam etmelerini amaçlamaktadır.