Sıra dışı ve etkileyici bir yaşam: Nelson Mandela

Güney Afrika'da ırkçılığın ayyuka çıkmasıyla deyim yerindeyse 'elini taşın altına sokan' lider Nelson Mandela, 5 Aralık 2013 yılında hayatını kaybetti.

İlk siyahi başkan oldu

Güney Afrika'nın seçimle iktidara gelen ilk siyahi başkanı olmadan önce 27 yılı demir parmaklıklar ardında geçti. Dünyanın çatışma yaşayan farklı bölgelerine de barış götürülmesine öncülük etti.

Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü

Mandela'nın çekici kişiliği, alçak gönüllüğünden gelen mizah gücü ve maruz kaldığı şiddete rağmen kin ve kırgınlık taşımaması, niçin tüm dünyanın hayranlık duyduğu bir lider olduğunu da açıklıyor şüphesiz. Mandela tüm bu özellikleriyle, 1993 yılında Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü.

Nelson Mandela kimdir?

• *1918 Doğu Cape eyaletinde doğdu
• *1944 Afrika Ulusal Kongresi'ne katıldı
• *1956 Vatana ihanetle suçlandı, daha sonra suçlamalar düşürüldü
• *1962 Gözaltına alındı, sabotajdan suçlu bulundu, beş yıl hapis cezasına çarptırıldı
• *1964 Ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı
• *1990 Serbest bırakıldı
• *1993 Nobel Barış Ödülü'nü kazandı
• *1994 Siyahların çoğunlukta olduğu Güney Afrika'nın ilk siyah cumhurbaşkanı seçildi
• *1999 Cumhurbaşkanlığından ayrıldı
• *1999 yılında başkanlık görevinden çekilen Mandela, o tarihten sonra Güney Afrika'nın en üst düzey elçisi olarak görev yaptı, HIV/Aids'e karşı kampanyalarda yer aldı, ayrıca ülkesinin 2010 Dünya Futbol Kupası'na ev sahipliği hakkını kazanması için de özel çaba sarf etti.
• *2001 yılında prostat kanseri teşhisi konulsa da faaliyetlerine ara vermedi, Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde, Burundi'de ve diğer Afrika ülkelerinde barış müzakerelerinde yer aldı.
• *Mandela, 2004'te 85 yaşındayken, ailesine ve dostlarına daha fazla zaman ayırabilmek için faal kamu yaşamından çekildiğini açıkladı.

"Madiba"nın yaşamı

Nelson Mandela, 1918 yılında, Güney Afrika'nın Doğu Cape eyaletinde küçük bir köyde doğdu. Dedesi Thembu aşiretinin kralı, babası ise kabile şefiydi. Güney Afrika'da aşirette çağrıldığı takma adla "Madiba" diye biliniyordu.

Rolihlahla Dalibhunga adıyla doğdu; ancak öğretmeni kendisine, İngilizce "Nelson" ismini verdi.

Siyahların 'eğitim' görebildiği tek kurum

Annesi Hristiyan Metodist mezhebine bağlı olduğundan, Metodist yatılı okullarda okuduktan sonra Güney Afrika'da siyahların öğrenim görebildiği tek üniversitede hukuk eğitimi gördü.

Yerli halkın beyazlara karşı hak mücadelesini savunan Afrika Ulusal Kongresi'ne (ANC) ilk kez 25 yaşındayken ve eylemci olarak 1943 senesinde katıldı. Daha sonra ANC Gençlik Kolu'nu kurdu ve başkanlığını üstlendi.

1944 yılında evlendi

İlk eşi Evelyn Mase ile 1944 yılında evlendi, üç çocuk sahibi olan çift 1957 yılında boşandı.

Öğrenimini tamamladıktan sonra ilk avukatlık bürosunu, ortağı Oliver Tambo ile beraber 1952 yılında Johannesburg'da açtı.

Defalarca tutuklandı

1950'li yıllara gelindiğinde ırk ayrımcılığı etkisini göstermeye başlamıştı. Nelson Mandela, Afrika Ulusal Kongresi'nde etkin rol almaya başladı. Daha militanca bir örgütlenmeyi savunan Mandela, defalarca tutuklandı, siyasi faaliyetlerde bulunması yasaklandı.

Beyazların ve siyahların beraber yaşadığı bir Güney Afrika hayalini paylaşan Güney Afrikalı komünist beyazlarla yakınlaştı.

Mandela ve Tambo, birlikte, siyah çoğunluğu baskı altında tutan, beyazların kurduğu Ulusal Parti'nin uygulamaya başladığı ırk ayrımcılığı (apartheid) sistemine karşı kampanya yürüttüler.

'Vatana ihanetle' suçlandı

Mandela, 1956 yılında 155 eylemciyle beraber en ağır düzeyde vatana ihanetle suçlandı ama hakkındaki suçlamalar, dört yıl süren duruşmaların ardından düşürüldü.

• Irk ayrımcılığına karşı direniş, her geçen gün büyüdü; özellikle de siyahların nerede yaşayıp nerede çalışacaklarını sınırlayan yasalara karşı tepkiler güçlendi.

Yasa dışı ilan edildi

Mandela, 1958 yılında Winnie Madikizela'yla evlendi, ancak ANC'nin 1960 senesinde yasa dışı ilan edilmesiyle, diğer parti üyeleriyle beraber saklanmak zorunda kaldı.

Irk ayrımcılığı giderek daha fazla hissedilmeye başlandı; 1960 senesinde 69 siyahın polis tarafından öldürüldüğü Sharpeville katliamı, bir dönüm noktası oldu.

Ömür boyu hapis cezası

Bu olay, barışçı direnişin de sonunu getirdi. O sırada ANC'nin başkan yardımcısı olan Mandela, ordu ve hükümet hedeflerine karşı silahlı mücadele başlattı, ANC'nin silahlı kanadını kurdu.

Bir süre sonra hükümeti devirmeye ve halkı kışkırtmaya çalışmakla suçlanarak tutuklandı ve hapse atıldı.

"Tüm insanlar için"

Mandela, Afrika Ulusal Konseyi'nin on üyesinin ırk ayrımı güden rejimi yıkmak amacıyla yaptıkları eylemlerden dolayı yargılandıkları meşhur Rivonia davası sırasında, kendi savunmasını yaparken, demokrasi, özgürlük ve eşitlik konusundaki görüşlerini şu sözlerle dile getirecekti:

"Ben, tüm insanların uyum ve eşit fırsatlara sahip şekilde beraberce yaşadığı, demokratik ve özgür bir toplum idealini benimsedim. Bu, uğrunda yaşamak ve ulaşmak istediğim bir idealdir. Ama gerektiğinde bunun uğrunda ölürüm de."

Nelson Mandela, 1964 yılının kışında, 46 yaşındayken ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı.

• "Eğer onları affetmezsek, kırgınlık ve intikam duyguları hep var olacaktır. Biz ise geçmişi unutalım, şimdiye ve geleceğe bakalım ama geçmişteki acımasızlıkların bir daha yaşanmasına asla izin vermeyelim, diyoruz."

1982 yılında Pollsmoor Hapishanesine nakledilinceye dek, Cape Town'ın açıklarındaki Robben (Fok) adasında tam 18 yıl yaşadı.

Hapiste olan lider: Mandela

Mandela ve diğer ANC liderleri ya hapiste ya da sürgündeyken, Güney Afrika'da direniş son bulmadı; yüzlerce insan öldürüldü, binlerce kişi yaralandı. Ancak Mandela, hapiste olmasına rağmen direnişin sembolü olarak öne çıktı.

• Hapsedildiği Robben Adası, adeta bir eğitim merkezi oldu. Mandela mahkumların oluşturduğu politik eğitim sınıflarının başında yer alıyordu. Bu arada sürgünde olan eski ortağı Tambo, 1980 yılında Mandela'nın serbest bırakılması için uluslararası bir kampanya başlatmıştı.
• Uluslararası toplum Güney Afrika'da ırk ayrımcılığı güden rejime karşı ilk kez 1967 yılında yaptırım uyguladı.
• Baskılar 1990 yılında sonuç verdi, Güney Afrika hükümeti, sonuçta işbirliği yapabileceği tek siyah liderin Nelson Mandela olduğunu idrak etti.

Silahlı mücadele askıya alındı

Dönemin Güney Afrika devlet başkanı FW de Klerk, ANC'ye konan siyaset yasağını kaldırdı, Mandela serbest bırakıldı ve Güney Afrika'da tüm ırkları temsil eden bir demokrasi kurulması için görüşmeler başladı.

• Mandela ve ANC liderleri, silahlı mücadeleyi askıya aldıklarını açıkladı. O dönemde Mandela, 1992 yılında adam kaçırma ve ikinci derece fiili saldırıda bulunmakla suçlanan ikinci eşi Winnie'den boşandı.

1993 yılının Aralık ayında Mandela ve de Klerk, Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü.

Bundan beş ay sonra Güney Afrika tarihinde ilk kez tüm ırklardan adayların katıldığı demokratik seçimler düzenlendi ve Mandela ezici çoğunlukla cumhurbaşkanlığına seçildi.

Nelson Mandela'yı özel kılan, birçoklarının kendisini ayrı bir yerde görmesine yol açan yanı, ırk ayrımı güden eski yönetime karşı kırgın, buruk ifadeler kullanmamasıydı.

Mandela'nın son yılları

Nelson Mandela'nın cumhurbaşkanlığı döneminde en büyük sorun, yoksullar için konut yetersizliği ve büyük şehirlerde yaygın olan gecekondu mahalleleriyle baş edilememesiydi.

• Mandela, 80. doğum gününde Graca Machel'le üçüncü evliliğini yaptı.

Hükümet işlerinde sorumluluğu yardımcısı Thabo Mbeki'ye bırakırken, kendisi daha sembolik roller üstlenmeye başladı; uluslararası ortamda Güney Afrika'nın yeni imajının inşasına ağırlık verdi.

• Bu bağlamda ülkedeki çok uluslu dev şirketleri, yatırımlarını sürdürmeye ikna etti.

89. doğum gününde dünyanın en zor sorunlarının çözümünde danışmanlık yapacak "Akil Adamlar" grubunu oluşturdu.

Son yıllardaki belki de en dikkate değer kampanyası, oğlu Makgatho'nun 1995'te ölümünden sonra oldu.

Mandela, AIDS salgını konusundaki tabuların hala hakim olduğu ülkede oğlunun AIDS'den öldüğünü açıkladı ve Güney Afrikalıları AIDS'in "normal bir hastalık olduğunu kabullenmeye, bu hastalığı konuşabilmeye" çağırdı.

Nelson Mandela son olarak 2010 Dünya Kupası'nın kapanışında halkıyla buluştu. 2011 Ocak ayında ciddi bir göğüs enfeksiyonu geçiren Mandela, bir yıl sonra da karın bölgesindeki rahatsızlıkla bağlantılı olarak kontrolden geçmişti.

2012'nin sonlarında yine hastaneye kaldırıldı Mandela'nın safra kesesi ameliyatı olduğu açıklandı.

Mandela, zamanının hemen tamamını doğduğu yerin yakınlarındaki Qunu köyünde geçiriyordu. Mandela'nın vücutça zayıf olmasına, belleğinin de zayıflamasına karşın, ziyaretçileri kendisini çok keyifli bir havada bulduklarını anlatıyorlardı.

Mandela 5 Aralık 2013'te, Houghton Estate'de hayatını kaybetti.