Rusya içindeki çok bilinmeyen özerk Türk Cumhuriyetleri

Başkanlık sistemiyle idare edilen, kendi anayasaları ile yasama ve yürütme organlarına sahip 21 cumhuriyet, 9 eyalet, 46 bölge , 2 federal statüye sahip şehir 5 özerk bölgeden oluşan, 83 idari birimli bir federasyon olan Rusya’daki özerk Türk Cumhuriyetlerini sizler için derledik…

Başkurdistan Özerk Cumhuriyeti

Başkurdistan Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu'na bağlı federe bir Türk cumhuriyetidir. 11 Ekim 1991 tarihinde özerkliğine kavuşmuştur. Güney Urallardan batıya doğru Belaya ve Kama nehirlerine kadar uzanan bölgede bulunmaktadır. Başkurtlar veya Başkortlar veya Başkırtlar, Türk halklarından biridir. Çoğunluğu Rusya Federasyonu içindeki Başkurdistan’da yaşar.

Asırlar boyunca çeşitli baskılara ve asimilasyon çalışmalarına maruz kalan Başkurtlar, her şeye rağmen millî kimliklerini ve İslam inançlarını korumaya çalışmışlar. Özellikle 90’lı yıllarda Sovyetler Birliğinin yıkılmasıyla birlikte, dinî değerlere ve geleneksel milli kültüre olan ilgi de önemli ölçüde artmıştır.

Çuvaşistan Özerk Cumhuriyeti

Cumhuriyetin adını aldığı Çuvaşlar, Türk halkları'ndan biridir. Çuvaşistan, Rusya’nın orta kesiminde yer alır ve Haziran 1920’de kurulmuştur.

Çuvaşların yaşadığı bölge 16. yy'da Rusların eline geçmiş, bölgede 1920'de özerk yönetim birimi oluşmuş, Nisan 1925'te de özerk Cumhuriyet haline gelmiştir. SSCB'nin dağılmasından sonra da (1991) Çuvaşistan Özerk Cumhuriyeti adını almıştır.

Çuvaşça, Rusya’nın orta kesiminde, Ural Dağlarının batısında konuşulur ve Türk dillerinden biridir. Türk dillerinin Ogur-/Bolgar grubu öbeğinden varlığını korumuş tek dilidir. Çuvaşça, Çuvaşların anadili ve Çuvaşistan’ın resmi dilidir. Yaklaşık iki milyon kişi tarafından(Rusya geneli ile birlikte) konuşulur. 2002 verilerine göre Çuvaşya’da bu dili konuşan nüfusun % 92 etnik olarak Çuvaş, % 8’i ise başka etnik kökenlidir.

Çuvaş Türkleri'nin dinleri çoğunlukla Hıristiyan (Ortodoks) tur. Çuvaşistan'ın toplam nüfusunun 6'da biri Müslüman (50.000)dir.

Bazı Çuvaşça Kelimeler ve Türkçesi:

Amak = Emek

Ala = Elek

Haşpa = Şapka

Ças = Kaş

Çhol = Kol

Kibe = Giyecek

Tora = Tanrı

Tatla = Tatlı

Kümül = Gümüş

İltin = Altın

Gon = Gün

Con = Can

Pereget = Bereket

Anne = Anne

Atte = Ata, Baba

Hakasya Özerk Cumhuriyeti

Hakasya, Sibirya'da Rusya Federasyonu'na bağlı bir cumhuriyet. Orta Sibirya'nın güneyinde yer alır. Güney ve doğusunda Türk kökenli Tuva Cumhuriyeti, batısında Türk kökenli Altay Cumhuriyeti ve eski adı bir Türk topluluğu olan Şor Türklerinin yeri anlamında Şorya olan sonradan adı Kemerova olarak değiştirilmiş oblast (bölge), kuzeydoğusunda Krasnoyarsk oblası ile çevrilidir.

Hakaslar, Türk boyu olup Güney Doğu Sibirya da yaşamaktadırlar. Hakaslar 1800'lü yıllarda Rus İmparatorluğu'na katılmış, 1930 da özerk bölge statüsüne kavuşmuşlardır. Hakaslar eski "şamanizm" inancına sahiptirler.

Hakasça, Uygurcaya yakındır. Bugün bir yazı diline sahip olan Hakasların dil ve edebiyat enstitüleri mevcuttur. Hakaslar Çarlık döneminde zorla kabul ettirilen Kiril alfabesini Sovyet Devriminden sonra bırakıp Latin alfabesine geçmişler, ama 1939'dan sonra yeniden Rus alfabesini kullanmak zorunda kalmışlardır. Moğolca ve Çince öğelerin de rastlandığı Hakasça'nın sözcük dağarcığı daha çok ortak Türkçenin sözcüklerinden oluşur.

Saha (Yakut) Özerk Cumhuriyeti

Saha Türkleri, 13. ve 14. yüzyıllarda Moğol kökenli Buryatların akınlarından sonra Sibirya'nın Baykal Gölü bölgesinden kuzeye göçen ve Türkçe konuşan insanların torunlarıdır. Bölgenin yerlisi olan daha küçük sayıdaki Moğol, Even(Lamut), Tunguz ve Eski Asya halkları da Yakutlarla kaynaşmıştır.

Yakutların nüfusu 1926 ile 1959 arasında kolektivizasyonun ve Sovyet baskısının sonucunda hızla düşmüştür. Bugün Rusya Federasyonu topraklarının beşte birini oluşturan Yakutistan'ın toplam nüfusu 958.528'dir. Yakutların bu nüfus içindeki oranı % 46’dır ve cumhuriyetin nüfusunun çoğunluğunu oluştururlar.

Yakutça ya da Saha Türkçesi, Yakutların (Saha Türklerinin) konuştuğu lehçedir. Türk lehçelerinin Sibirya grubuna bağlıdır. Bu lehçeyi konuşanların çoğunluğu Rusya Federasyonu'na bağlı Saha Cumhuriyeti'nde yaşar.

Tataristan

6. yüzyılda Hazar Türkleri tarafından kurulmuş Hazar İmparatorluğu'nun yıkılmasıyla batıya ve kuzeye göç eden Kıpçak boyuna dahil bir Türk kavmi olan Bulgarlar "Kağan Asparuk" komutasında batıya giderek bugünkü Bulgaristan'ın temelini atarak Tuna Nehri havzasında Birinci Bulgar İmparatorluğu'nu, kuzeye giden Bulgarlar ise Volga Bulgarya devletini kurmuşlardır. Bu iki devleti kuran Türklerin ataları bugünkü Tatarlar ve Çuvaşlar sayılmaktadır. Tataristan bölgesi 1922 yılına kadar Bulgaristan olarak anılmaktaydı.

Tataristan devletinin adına kaynaklık eden “Tatar” adını, tarihte asıl meşhur eden "Altın Orda Devleti" olmasına rağmen, bu ad, komşuları (bilhassa Ruslar) tarafından ve eski, batılı yazarlar tarafından, bazen Asya’daki bütün Türkleri adlandırmak üzere kullanılmıştır.

Bazı Tatarca kelimeler ve Türkçeleri

Güzal = Güzel

Yamsiz = Çirkin

Yahşı = İyi

Alama = Kötü

Zur = Büyük

Kiçkine = Küçük

İrkek = Erkek

Hatın = Kadın

Öy yort = Ev

Bala, Sabıy = Çocuk

Ana = Anne

Ata = Baba

Abıy = Ağabey

Apa = Abla

Sinil = Kardeş

Dust = Dost

Doşman = Düşman

Tuva Cumhuriyeti

Rusya Federasyonunun özerk bölgelerinden ayrılan Tuva, Bolşevik Devrimi’ni takip eden iç savaştan hemen sonra Sovyetler Birliği’ne dahil olmamış, 1944 yılına kadar ayrı bir devlet olarak varlığını sürdürmüştür. Buna ek olarak, Tuva’nın dış sınırı bulunmaktadır ve Tuva, Sibirya içinde yerli halkın çoğunlukta olduğu tek idari birimdir.

Tuva Türkleri, Eski Türklerin dini olan Şamanizmin Gök Tanrı veya Tengrijilig inancına mensuptur. Aynı zamanda Budizm de kabul edilmiştir. Çok az sayıda Tuvalı ise Rusya'nın ve başka Hıristiyanların yaptığı misyoner faaliyetler sonucu Hıristiyanlık dinine geçmiştir.

Tuvaca Şahıs Zamirleri:

Men = ben

Sen = sen

Ol = o

Bis = Biz

Siler = Siz

Olar = Onlar

Altay Özerk Cumhuriyeti

Altay Özerk Cumhuriyeti, Rusya’nın en güneyinde Rusya Federasyonuna bağlı bir özerk cumhuriyettir.

İklim bakımından karasal iklime sahip olan Altay’da yazlar sıcak ve kurak geçer. Bol yağış alan bölgede Türkiye’nin Karadeniz kıyılarıyla benzerlik gösterir.

Dağlık olan ve sıra dağlarla çevrili olan bu eyalette önemli miktarda doğal su kaynakları bulunmaktadır. Sayısı yirmi binden fazla olan nehir ve derelerin uzunluğu 60.000 km’ den fazladır. 7.000 civarındaki gölün kapsadığı alan ise 700 km’yi aşmaktadır.

Dağlık Altay’ın zengin mineral kaynakları, Sovyet döneminde bölgenin büyük ölçüde Ruslaşmasına yol açmıştır.

Bazı Altayca kelimeler ve Türkçeleri

Ene = Anne

Ada = Baba, Ata

Aka = Kardeş

Agaş = Ağaç

Ak-Jarık = Dünya

Akça = Para

Kabardino-Balkar Özerk Cumhuriyeti

Balkarlar, Kırım Tatarları ve Kumıklara yakın bir halktır. Hunların 4. yüzyıldaki Batı’ya göçünün ardından Kafkasya’da kalan Bulgar kabilesinden geriye kalan bir halk olduğu ve Kafkasya’da hayli eski tarihten bu yana yaşadığı da ileri sürülür.

"Kabardeyler" veya "Kabartaylar", Kuzey Kafkas halklarından biridir. Rusya Federasyonu içindeki özerk Kabardey-Balkarya Cumhuriyeti'ne adını veren halklardan biridir (diğeri Balkarlar). Kabardeyler Çerkezlerin (Adigelerin) en büyük koludur.

Balkarların konuştuğu Balkarca, Türk dillerinin Kıpçak grubuna bağlı bir dildir. Karaçayların konuştuğu Karaçayca’ya oldukça yakın bir dildir ve bundan dolayı iki dil Karaçay-Balkarca olarak da adlandırılır. 1926'ya değin Arap harflerini kullanan Balkarlar, sonra Latin alfabesini, 1940'ta da Kiril alfabesini benimsediler. Gelişmiş bir yazılı edebiyatları olmamasına karşın, zengin bir sözlü edebiyatları vardır.

Kabardey-Balkarca Sayılar:

0 nol

1 bir

2 eki

3 üç

4 tört

5 beş

6 altı

7 çeti

8 segiz

9 toğuz

10 on