Amerika'nın sembol heykellerinden olan Özgürlük Anıtı ve Osmanlı dönemine dayanan hikayesini derledik.
Özgürlük Anıtı, Amerika deyince akla ilk gelen sembol yapılardan biridir. Peki bizler bu yapı hakkında ne kadar bilgiye sahibiz?
Türkiye'nin ünlü tarihçilerinden Murat Bardakçı, Amerika'nın sembol heykellerinden biri olan Özgürlük Anıtı'nın hikayesini köşesine taşıdı. Bardakçı, tarihi Osmanlı'ya dayanan bu anıt hakkında bilmediğimiz noktaları köşesine taşıdı.
Bizde sizler için bu anıtın bilinmeyen öyküsünü derledik. İşte Amerika'nın sembol heykellerinden olan Özgürlük Anıtı ve Osmanlı dönemine dayanan hikayesi.
0.
Osmanlı İmparatorluğu’nun toprağı olan Mısır, 19. yüzyılın ilk senelerinden itibaren Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın soyundan gelen ve sonraları “Hıdiv” unvanını alan valiler tarafından idare ediliyordu ve zamanla içişlerinde bağımsız olmuştu. Mısır valileri padişaha sadece yabancı memleketlerle imzaladıkları anlaşmaları ve malî protokolleri tasdik ettirmekle mükelleftiler.
0.
Mısır Valisi Said Paşa, Fransız mühendis Ferdinand de Lesseps’e Akdeniz ile Kızıldeniz’i birbirine bağlayacak olan bir kanal projesi hazırlattı. Sonraları “Süveyş Kanalı” denecek olan bu proje onaylaması için Osmanlı hükümdarına sunuldu. İngilizler projenin arkasında Fransa olduğu için Akdeniz’deki ve Hindistan’daki hakimiyetlerini tehlikeye atacak olan bu hazırlığa karşı çıkıyor ve zamanın hükümdarı Sultan Abdülâziz’i projeyi reddetmesi için devamlı şekilde baskı altında tutuyorlardı.
0.
Said Paşa, İstanbul’un tasdikini beklemedi ve 30 Kasım 1854 tarihinde Fransız mühendise projenin hayata geçirilmesi için gerekli şirketin kurulması iznini verdi. İngiltere, Fransız sermayesiyle kurulan şirketin hisse senetlerinin tamamı satılınca Sultan Abdülâziz’e daha da fazla baskıya başladı ve hükümdar projeyi 12 yıl boyunca onaylamadı. Said Paşa kanalın açılışını göremedi, 1863’te dünyadan ayrıldı ve yerini İsmail Paşa aldı.
0.
Mısır’ın yeni hâkimi Fransız değil İngiliz taraftarıydı, bu yüzden iktidarının ilk yıllarında projeye gereken önemi vermedi fakat sonraki senelerde Kanal’ın Mısır’a nasıl bir hayatî değişiklik getireceğini fark edince işe o da dört elle sarıldı. Kazılar neredeyse tamamlanmak üzereyken Sultan Abdülâziz’e bu defa Fransız hükümeti baskı yapmaya başladı. Abdülâziz, 1866’nın 19 Mart’ında yayınladığı fermanla Kanal’a izin verdi, Kanal Şirketi ile Said ve İsmail Paşalar arasında varılan anlaşmaları onayladı, üstelik Mısır’ın kanal inşaatı için yaptığı dış borçları da devlet garantisi altına aldı ve kendisi de Kanal Şirketi’nin hisselerine oldukça yüksek bir meblâğ yatırdı.
0.
O günlerde, Auguste Bartholdi adında genç bir heykeltraş arkadaşları ile beraber Mısır’a gitmişti ve firavunlar zamanından kalma tarihî mekânları dolaşıyordu... Eserlerden fazla etkilenen Bartholdi, Mısır için bir heykel yapma hayaline girdi, 1867’de temaslarda bulunmak için Paris’e giden İsmail Paşa ile buluştu ve kanalın Akdeniz’e açıldığı yere, yani İskenderiye taraflarına dev bir heykel yapılması konusunda anlaştılar. Heykel firavunlar zamanının giysilerine bürünmüş Mısırlı bir kadın şeklinde olacak ve elinde “Asya’nın ışığının Mısır’dan geldiğini” sembolize eden bir meşale tutacaktı. Böylelikle “Dünyanın yedi harikası”ndan biri olan ama yüzlerce sene önce yıkılan İskenderiye Feneri’nin yerine daha mükemmel bir eser konacaktı!
0.
Bartholdi iki sene boyunca İsmail Paşa ile temasta bulundu, heykelin topraktan mâmul modellerini de hazırladı, hattâ parçalar halindeki eserinin Marsilya’dan bir gemi ile İskenderiye’ye naklinin çalışmalarını bile yaptı. Ama, ortaya büyük bir dert çıktı: Parasızlık...
0.
Süveyş Kanalı’nı inşa eden Fransız mühendis Ferdinand de Lesseps, Bartholdi’yi önceden uyarıp İsmail Paşa’nın maddî sıkıntı çekmeye başladığını söylemiş ama mimar uyarıyı dikkate almamıştı… Kanal 1869 Kasım’ında dünyanın dört bir tarafından gelen devlet büyüklerinin katıldığı büyük ama “heykelsiz” törenlerle açıldı, Bartholdi’nin tamamlanmamış eseri ise, Paris’te bir depoda tozlanmaya terk edildi.
0.
O yıllarda dünyanın bir başka tarafında, Fransa ile Amerika Birleşik Devletleri arasında büyük bir muhabbet yaşanıyor ve taraflar birbirlerine jest üstüne jest yapıyorlardı. Paris’te kurulan Fransız-Amerikan dostluk grubunun lideri olan Edouard Rene Lefebvre de Laboulaye, Fransız Hükümeti’ni Amerikalılar’ın Fransa’nın dostluğunu daima hatırlamaları için bir hediye gönderilmesi konusunda ikna etti ve hediyenin devâsâ bir heykel olması kararlaştırıldı. Heykel bir elinde hukuku simgeleyen bir kitap tutacak, diğer elinde de “Dünyayı aydınlatan özgürlüğün sembolü” olan bir meşale taşıyacaktı.
0.
Sipariş yine aynı heykeltraşa, Frederic Auguste Bartholdi’ye verildi. Bartholdi’nin eseri zaten hazır gibiydi, senelerden beri depoda duruyordu ve tek eksiği üst kısmında yani ellerinde, kollarında yüzünde bazı değişiklikler yapılmasıydı. Kısaca Mısırlı kadının Romalı bir hanıma dönüştürülmesiydi.
0.
Amerikalılar heykelin New York’un hemen girişindeki ufak adalardan birine yerleştirilmesine karar verdiler. Bartholdi kaidenin yerini görmek için New York’a gitti ve Paris’e dönüşünde işe yeniden başladı. Bakır ve çelikten yaptığı heykelin mühendisliği ilgilendiren taraflarını Paris’e kendi adıyla anılan bir kule dikmiş olan Gustave Eiffel ile beraberce çalışarak tamamladı, söylentiye göre heykele annesinin çehresini yerleştirdi ve 1884 Haziran’ın ilk günlerinde eserini Fransız hükümetine teslim etti. 350 parçadan oluşan heykel “İsere” adındaki bir Fransız gemisine yüklendi ve 4 Kasım 1885 günü New York’a ulaştı.
0.
New York’ta, bu arada heykelin kaidesinin yapımı için bir bağış kampanyası başlamış, ilk bağışı Macar göçmeni olan, New York’ta “World” adında bir gazete çıkartan Joseph Pulitzer yapmış ve kaide için 100 bin dolar vermişti. Macar göçmeni gazeteci, daha sonra gazetecilikte dünyanın en büyük ödülü sayılan “Pulitzer”in de isim babası olacaktı. Kaidenin inşasından sonra sıra heykelin dikilmesine ve resmi açılışa geldi. Bartholdi, New York’a yanına bu defa Süveyş Kanalı’nın mühendisi ve heykelin fikir babası olan Ferdinand de Lesseps’i de alarak gitti ve 1886’nın 25 Ekim’inde yapılan törende eserinin açılışını bizzat yaptı.