Kazakistan’da Latin alfabesi güncellendi: Kesme işaretleri alfabeden çıkartıldı
ÇAĞRI SAÇARALP
Abone Ol
Geçtiğimiz yıl ekim ayında Kazakistan'da onaylanan ve kesme işaretlerinin kullanıldığı Latin alfabesi, toplumda tartışmalara neden olmuş, uzmanlar, alfabenin değişebileceğini ileri sürmüştü. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Kazak alfabesinin yeni sürümünün güncellenmesini öngören kararnameyi imzaladı, Latin alfabesi güncellendi. Kazakistan’ın Latin alfabesine geçiş sürecini birlikte hatırlayalım.
Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Birliği’nin (SSCB) dağılması neticesinde bağımsızlıklarını kazanan devletlerden Kazakistan, dünyayla daha fazla entegre olmak amacıyla, Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan’ın ardından Latin alfabesine geçerek dikkatleri üzerine çekmişti.
Geçtiğimiz yıl Kazakistan Cumhurbaşkanlığı resmi internet sayfasında yayımlanan kararnamede, Nazarbayev'in alfabe değişimi için komisyon kurulması talimatı verdiği belirtilmişti. Latin alfabesine geçişin 2025 yılına kadar kademeli olarak sağlanacağı, Bu yıldan itibaren ders kitaplarının 32 harften oluşan yeni Kazak alfabesiyle basılması planlandığı ifade edilmişti.
Geçen yıl ekim ayında onaylanan ve kesme işaretlerinin kullanıldığı Latin alfabesi, toplumda tartışmalara neden olmuş, uzmanlar, alfabenin değişebileceğini ileri sürmüştü, Latin alfabesi yeniden güncellendi.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Kazak alfabesinin yeni sürümünün güncellenmesini öngören kararnameyi imzaladı. Cumhurbaşkanlığı internet sitesinde yayımlanan kararnamede, 32 harften oluşan kesme işaretlerinin çıkarıldığı alfabenin yeni sürümü sunuldu.
Latin alfabesine geçiş sürecinde Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan kadar hızlı davranmayan Kazakistan’da alfabe değişikliği şu şekilde işledi…
0. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bağımsızlıklarını kazanan Türk cumhuriyetlerinin bazıları Türkiye’nin de destek ve teklifiyle Kiril alfabesinden Latin alfabesine geçiş yapmıştı. İlk olarak Azerbaycan, Şubat 1992’de Latin alfabesine geçerken, Azerbaycan’ın ardından Türkmenistan da 12 Nisan 1993’te 2000 yılına kadar kademeli olarak Latin alfabesine geçme kararı almış ve bunu gerçekleştirmişti. Özbekistan ise Eylül 1993’te Latin alfabesine geçme kararı almıştı.
0. Siyasi ve ekonomik yapısı diğer Türk Cumhuriyetlerine göre zayıf ve kırılgan olan Kırgızistan ise Rusya ile ilişkilerini bozmamak adına Kiril alfabesini kullanmaya devam ediyor. Kırgızistan aynı zamanda 2001 yılında gerçekleştirdiği anayasa değişikliğiyle Kırgızca ile birlikte Rusçayı da resmî devlet dili olarak kabul ederek iyiden iyiye Rusya’nın etkisine girmişti.
0. Kazakistan Latin alfabesine geçiş konusunda diğer üç cumhuriyet kadar acele edemedi. 1989 nüfus sayımına göre Kazakistan'da yaşayan nüfusun sadece %39,7'sinin Kazak olması, dış etkiler ve sosyal ortamın alfabe değişikliğinin gecikmesinde etkisi olduğu belirtiliyor.
0. 2006 yılının Ekim ayında Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev, başkent Astana'da Kazakistan Halkları Asamblesi'nin 12. oturumunda yaptığı konuşmada Kazakistan'da Latin alfabesine geçilmesi meselesinin ele alınmasının zamanı geldiğini ifade ederek şunları kaydetmişti:"Kazak alfabesinin değiştirilme meselesini tekrar gözden geçirme zamanının geldiğini düşünüyorum. Latin alfabesi telekomünikasyon alanında ağırlıklı olarak kullanılıyor. Bu nedenle eski Sovyet Cumhuriyetleri'nin çoğunun Latin alfabesine geçişi tesadüf değil. Uzmanlar bu konuyu inceleyip, somut teklifler sunmalı.”
0. Nazarbayev'in alfabe açıklamasının ardından Türk Dil Kurumunda 11-15 Haziran 2007 tarihleri arasında Kazakistan’ın Latin alfabesine geçişi ile ilgili Kazak ve Türk bilim adamları arasında bir toplantı yapılmış, Türkiye’nin Latin esaslı Türk alfabesi üzerinde yaklaşık seksen yıllık birikim ve deneyimleri paylaşılarak Kazakistan’da son dönemde sıkça konuşulmaya başlanan ve hazırlıkları yapılan alfabe reformu hakkındaki gelişmeler değerlendirilmiştir.
0. Alfabe konusunda oldukça titiz davranan Kazakistan, Latin alfabesine geçen Türkiye, Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan tecrübelerinin incelenmesi için komisyon kurdu, Bilim Akademisi Dil Enstitüsü'nün çalışmaları için 60 bin dolar ödenek ayrıldı.
0. Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev, 15 Aralık 2012’de yaptığı geleneksel ulusa sesleniş konuşmasında, Latin alfabesine geçme konusunda kesin kararlı olduklarını bir kez daha ifade etti, Kazakistan için hazırlanan "2050 Stratejisi" hedefleri arasında ülkenin Latin alfabesine geçirilmesi maddesi de eklendi.
0. 2015 yılı başlarında yapılan resmî açıklamalarda da Latin alfabesine geçiş için uyum programı hazırlandığı, bir takvim dâhilinde bunun uygulanacağı belirtildi.
0. Kazakların ve ülkedeki aydınların büyük çoğunluğu bu süreçte Kiril alfabesinden Latin alfabesine geçmeye sıcak bakarken, ünlü yazar Muhtar Şahadov gibi Rus kökenli Kiril alfabesinin devamından yana tavır koyanlar da oldu.
0. Kazakistan hükümetine 2017 sonuna kadar Kazak Kiril alfabesinin Latin alfabesine geçiş grafiğini hazırlama talimatı verdi. Bu geçişin “siyasi nedenlere” bağlı olduğunu belirten Nazarbayev makalesinde, günümüz Kazakistan’ında farklı alfabelerin kullanımıyla ilgili tarihi bilgiye de yer verdi. 10. Yüzyıldan 20. Yüzyıla kadar ülkede Arap alfabesinin kullanıldığını belirten Nazarbayev, makalesinde 1929'da Latin alfabesine geçiş kararı alındığını, Kiril alfabesine ise 1940 yılında geçildiğini anımsattı. 2017 yılının sonuna kadar bilim insanları ve toplum temsilcileri ile yapılan görüşmelerden sonra Latin alfabesi esasında yeni Kazak alfabesinde tek standardın hazırlanması gerektiğini ifade eden Nazarbayev, 2018’den başlayarak ortaokul için Latin alfabesinde kitapların yayınlanması ve yeni alfabede eğitim için uzmanların hazırlanması gerektiğini kaydetti.
0. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev, Kiril alfabesinden Latin alfabesine geçişle ilgili kararnameyi imzaladı. Kazakistan Cumhurbaşkanlığı resmi internet sayfasında yayımlanan kararnamede, Nazarbayev'in alfabe değişimi için komisyon kurulması talimatı verdiği belirtilerek Latin alfabesine geçişin 2025 yılına kadar kademeli olarak sağlanacağı bildirildi.