Kanser nedir? Kanser hastalarının ve yakınlarının yaşadığı zorluklar
Kanser, günümüzde birçok insanın yakalandığı bir hastalık haline geldi. İşte kanser hastaları ve hasta yakınları için pratik bilgiler, günlük zorlukları ve psikolojik etkileri
Tıp dünyasında kanser tedavisiyle ilgili yaşanan gelişmeler, her geçen gün kanser hastalarının tedavilerini evlerinde sürdürebilmelerine olanak veren yeni tedavi yöntemlerinin ortaya çıkmasına da olanak sağlıyor. Bunun sonucunda da tıp eğitimi almamış olan hasta yakınları da, sevdikleri kişilere eğitimli doktorlar ve sağlık uzmanları kadar etkili bakım hizmetleri sunabiliyorlar. Uplifers’ın yazısının hasta ve hasta yakınlarına kişisel bakımları hakkında verdiği bilgiler, herkese ışık tutacak nitelikte.
Kanser vücudun herhangi bir yerinde gelişebilir. Hastalık, hücrelerin kontrolsüz çoğalması ve normal hücrelere yer bırakmaması ile başlar. Bu, vücudun olması gerektiği gibi çalışmasını zorlaştırır. Kanser, birçok kişide oldukça iyi tedavi edilebilen bir rahatsızlıktır. Gerçekte, artık hiç olmadığı kadar çok hasta kanser tedavisinden sonra hayatına devam etmektedir.
Gerginlik, korku, belirsizlik, öfke ve üzüntü kanser hastalarının ve hasta yakınlarının en çok yaşadıkları duygu durumları. Özellikle ilk tanı konulduğunda, hem hastada hem de hasta yakınında ani duygusal değişimler yaşanabiliyor. Aileyle ve evle ilgili görevlerin yerine getirilmemeye başlaması, günlük olaylarda kontrolün kaybedilmesi, kişinin dış görünüşündeki ani değişimler ya da kişinin hiç beklemediği bir anda ölüm gerçeğiyle yüzleşmesinin yarattığı şok etkisi, kanser hastalarında ve hasta yakınlarında korku ve gerginlik yaratabilir. Hasta birey, gelecekle ilgili belirsizlik hissine kapılabilir ve hastalıkla başa çıkma, acı ve bilinmezlik konusunda tedirgin olabilir. Bazı hastalar, bedenindeki ani değişimleri kolay kabullenemeyerek kendisine yabancılaşabilir. Sürekli birilerine bağımlı olarak yaşama fikri, sevdikleriyle kurduğu ilişkideki değişimler, çevresindeki diğer insanların hastaya normalden fazla ilgi gösteriyor oluşu hastayı bunaltabilir ve aile ilişkilerinde değişim yaratabilir. Aynı şekilde aile yakınları da ellerinden geleni yapıp yapmadıkları konusunda kendilerini suçlayabilir ve hastayla aynı duyguları yaşayabilir. İş yaşamlarını, çocuk bakımını, öz bakımlarını ve yaşamla ilgili diğer sorumluluklarını kanser hastası kişiye göre dengelemek durumunda kaldıkları için özellikle hastalığın ilk zamanlarında bocalama ve karmaşa yaşarlar. Bazen kanser hastası olan kişiler gereğinden fazla sinirli ya da depresif olabilirler ve günlük yaşamdaki sorumluluklarıyla başa çıkmakta zorlanabilirler. Hastanın ve hasta yakınlarının anlamakta ve kontrol etmekte zorlandığı durumlarda profesyonel yardım almak çok daha kısa sürede daha etkili ve uzun süreli sonuçların alınmasını sağlayacaktır.
*Panik sonucu ortaya çıkan gerginlik ve bunalmışlık hissi
*Düşünmede, problem çözümünde ve karar almada problem yaşama
*Sinirli ve huzursuz olma
*Duyguların yoğun yaşanması
*Kontrolü kaybetme korkusu
*Olaylara olumsuz tarafından yaklaşma
*Titreme
*Baş ağrıları
*Diğer insanlara karşı öfkeli olma
*Yorgunluk, acı, mide bulantısı gibi fiziksel semptomlarla başa çıkamama durumu
*Uyku problemleri
Hastanın yapabilecekleri:
*Kendinizin ve ailenizin korkuları ve duygularıyla ilgili çevrenizdekilerle konuşmayı deneyin.
*Üzgün ve karmaşık hissetmeniz çok normal olduğunu unutmayın.
*Ailenizle ya da bakımınıza yardımcı olacak kişiyle birbirinize nasıl destek olabileceğinizi konuşun.
*Gerginlik ve korku hissettiğinizde kendinizi ya da başkalarını suçlamayın.
*Bunun yerine düşüncelerinize, endişelerinize ve inançlarınıza odaklanarak bu duyguları yaşamanıza sebep olan şeyi bulmaya çalışın.
*Grup çalışmalarına katılın ya da bireysel olarak psikolojik destek alın.
*Kendinizin ve ailenizin psikolojik destek alabileceği bir uzmana yönlendirmesi için doktorunuzla konuşun.
*Dua, meditasyon gibi manevi yönden sizi besleyebilecek aktiviteler yapın.
*Nefes ve rahatlama egzersizleri yapın.
*Gerginlik semptomlarını artıran kafeinden uzak durun.
Hasta yakınlarının yapabilecekleri:
*Hastanın korkularını ve endişelerini sizinle paylaşabileceği sohbet ortamları yaratın.
*Hastayı hazır olmadan konuşmaya zorlamayın.
*Ciddi boyuta ulaşan endişe durumunda, hastayı mantıklı açıklamalar yaparak rahatlatamazsınız.
*Bu nedenle gözlemlediğiniz semptomları doktorla paylaşmayı deneyin.
*Başa çıkamadığınızı hissettiğiniz durumlarda psikolojik destek almayı deneyin.
Kanser hastası olan kişilerde iştahın azalması sıklıkla görülen bir durum. Yeme isteğindeki bu azalma yutkunmada zorluk yaşanması, depresyon, acı, baş dönmesi ya da kusmaya bağlı olabiliyor. Aynı şekilde koku ya da tat duyusundaki değişimler, tok hissetme, tümör büyümesi, vücuttaki su kaybı, kemoterapi ve radyoterapinin yan etkileri de kanser hastalarında iştahın azalmasına sebep olabiliyor.
Belirtileri
*Yiyeceklere duyulan ilginin azalması
*Sürekli yediği ve sevdiği yiyecekleri yememe isteği
*Kilo kaybı
Hastanın yapabilecekleri
*İştahınızın azalmasının sebebinin ne olabileceğini doktorunuzla konuşarak bulmaya çalışın.
*Yiyebildiğiniz kadar yemeye çalışın ancak çok yemek için kendinizi zorlamayın.
*Kahvaltıyı asla atlamayın.
*Sevdiğiniz yiyecekleri az ve sık yemeye çalışın.
*Yemesi kolay ve besin değeri yüksek yiyecekler tercih edin (puding, dondurma, yoğurt, milkshake gibi).
*Etleri küçük parçalar halinde tüketin ve sos kullanın.
*Yediğiniz yiyeceklerin kalorisini artırmak için tereyağı, bitkisel yağlar, şeker ve süt gibi eklemeler yapın.
*Yemeklerin tadını güçlendirmek için bol baharat kullanın.
*Tek başınıza yemek yerine diğer aile üyeleriyle birlikte masaya oturun.
*Yemeklerde değil, öğün aralarında sıvı alın.
*Yemekten bir saat kadar önce hafif fiziksel aktiviteler yapın.
*Yatmadan önce bir şeyler atıştırın.
Hasta yakınlarının yapabilecekleri
*Hastaya günlük olarak 6-8 öğünlük bir beslenme programı yapın.
*Yemeklerde ekmek, makarna, patates gibi yüksek karbonhidratlı besinler, balık, tavuk, et, hindi, yumurta, peynir, süt, yoğurt, kuruyemiş, baklagiller gibi protein yönünden güçlü besinler kullanın.
*Soğuk içecekleri ve meyve sularını hastanın her zaman erişebileceği noktalarda bulundurun.
*Yemek saatlerini hasta için eğlenceli hale getirmeye çalışın.
*Mümkün olabildiğince kalabalık ve ilgi çekici sofralar hazırlayın.
*Hasta yemek yemek istemediği zamanlarda meyvelerden smoothieler, milkshake ya da puding gibi kolay yiyebileceği aperatifler hazırlayın.
*Hastanın yemek yememe isteğinin sizin suçunuz olduğunu düşünmeyin.
Kanser hastalarının ve hasta yakınlarının, zorlu tedavi sürecinde depresyon belirtileri göstermeleri oldukça normal bir durum. Duygulardaki ani değişim, üzüntü ve belirsizlik kanser hastalarındaki depresyonun en önemli sebeplerinden. Depresyon belirtileri uzun süreli devam ettiğinde ve günlük hayatı etkilemeye başladığında, hastaya ve hasta yakınlarına zarar verebilecek seviyelere ulaşabiliyor. Ancak klinik depresyon, her 4 kanser hastasının birinde görülen ve tedavi edilebilecek bir hastalık. Özellikle ilk teşhisten sonra hastalarda ve hasta yakınlarında depresyon belirtileri yoğun olarak görülmeye başlayabiliyor. Depresyon tedavisinde ilaç kullanımı, psikolojik yardım ya da her ikisi birden kullanılabiliyor. Bu tedavide hastanın hayat kalitesini artırmaya ve hastanın kendisini daha iyi hissetmesine yönelik çalışmalar yapılıyor.
*Günün büyük çoğunluğunda üzgün ya da boşlukta hissetme
*Daha önce zevk alarak yapılan aktivitelerden uzaklaşma
*Yeme bozuklukları (kilo kaybı ya da artışı)
*Uyku düzeninde değişimler (uykusuzluk ya da aşırı uyuma)
*Hiç bitmeyen yorgunluk hissi
*Enerji düşüklüğü Hastanın kendisini suçlu, değersiz ve çaresiz hissetmesi
*Odaklanmada, hafızada ve karar vermede zorluk yaşama
*Ölüm düşüncesi ve intihara yatkınlık, intihar girişimleri
Yukarıdaki semptomlardan 5’ine ya da daha fazlasına 2 haftadan daha fazla süredir sahipseniz klinik depresyon yaşıyor olabilme ihtimaline karşı mutlaka bir uzmana danışmalısınız.
Hastanın yapabilecekleri
*Endişeli ve korkuyor olmanızın oldukça normal olduğunun farkında olun.
*Korkularınızı ve endişelerinizi size yakın olan ve güvenebileceğiniz kişilerle konuşarak paylaşmaya çalışın.
*Psikolojik destek gruplarına katılın ya da bireysel olarak psikolojik danışmanlık hizmetlerinden yararlanın.
*Her gün düzenli olarak nefes ve rahatlama egzersizleri yapın.
*Doktorunuzla görüşerek olası depresyon tedavileriyle ilgili bilgi edinin.
*Tedavi için gerekli olan ilaçları aksatmadan kullanın.
*Doktorunuzdan antidepresan kullanımının yan etkileriyle ilgili bilgi alın.
*Alkol tüketimini mümkün olabildiğince azaltın.
Hasta yakınlarının yapabilecekleri
*Hastanın sizinle paylaştığı duyguları özenle ve yargılamadan dinleyin.
*Hastayı kendisini hazır hissetmeden konuşmaya zorlamayın.
*Birbirinize nasıl destek olabileceğiniz konusunda fikir alışverişi yapın.
*Gerekli olduğu durumlarda birlikte, bir uzmandan psikolojik destek almaya çalışın.
*Hasta ilaç tedavisine başladıysa, ilaçlarını düzenli olarak almasına yardımcı olun.
*Kendi ruh sağlığınıza da özen göstermeyi ve gerektiğinde psikolojik destek almayı ihmal etmeyin.
*Sizi mutlu eden ve yapmaktan zevk aldığınız aktiviteleri yapmak için kendinize zaman ayırın.
Kasların ve bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi için tedavi sürecinde fiziksel egzersiz ve spor oldukça önemli. Tedavi sürecinde uzun süre yataktan çıkamama durumu eklemlerde, kaslarda, solunum sisteminde, iştahta ve hastanın ruh halinde önemli değişimler yaratabiliyor. Bu problemleri önleyebilmek için, tedavinin başladığı günden itibaren her gün düzenli olarak egzersiz yapılması gerekiyor. Hastanın güvenliği için, egzersizlerin mutlaka doktor kontrolünde yapılması gerekiyor.
Hastanın yapabilecekleri
*Kişisel bakımınızı aksatmayın.
*Her gün açık havada, en az 20 dakika yürümeye çalışın.
*Yorgunluk hissini azaltmak ve kendinizi daha enerjik hissetmek için yapabileceğiniz egzersizler hakkında bir uzmandan destek alın.
*Size acı veren ve mutsuz hissettiren aktiviteleri yapmaktan kaçının.
Hasta yakınlarının yapabilecekleri
*Hastanın yaptığı egzersizlerde ona eşlik edin.
*Her gün düzenli olarak birlikte yürüyüşe çıkın.
*Eğer hasta yataktan çıkamayacak durumdaysa, ona pasif olarak yaptırabileceğiniz egzersizler hakkında bir fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanından destek alın.
*Kanser, erken tanı ve tedaviyle önlenebilecek bir hastalık.
*Bu nedenle kanser belirtilerini iyi analiz etmek ve mümkün olabildiğince erken tanı alabilmek hayat kurtarıcı.
*Aynı şekilde, yaşam tarzımızda yapacağımız küçük değişikliklerle kanser riskini en aza indirebilmek mümkün.