Dünü, bugünü ve umarız geleceğiyle kültür köprüleri sahaflar ve sahaflık

İlk örneklerine 14. ve 15. yüzyıllarda Bursa ve Edirne'de rastladığımız eski kitap alıp satma mesleği matbaanın, dolayısıyla matbu eserin bulunmadığı bir toplumda medrese öğrencilerinin kitap ihtiyacını karşılamak için tesis edilmiş bir ticarî faaliyet olarak gelişmiştir.

Diğer esnaf teşekküllerinde olduğu gibi kendine özgü lonca teşkilatı ve ahlakî kuralları bulunan sahaflık mesleğinin esas merkezi, özellikle Fatih döneminde Semâniye Medreselerinin kurulması ile birlikte, İstanbul'a kaymıştır.

Bugün bir dernekle temsil edilen, yazma eserle birlikte matbu eser de alıp satan sahaflık eski canlılığını ve ilgisini yitirmekle beraber farklı merkezlerde (Beyazıt Sahaflar Çarşısı, Beyoğlu Aslıhan Çarşısı, Kadıköy Akmar) varlığını sürdürmeye çalışıyor.

Sahaflık tarihi açısından önemli bir diğer konu da matbaanın Osmanlı'ya gelişidir. Matbaanın yenileşme hareketleri üzerindeki etkisi kadar kitapçılık ve dolayısıyla sahaflar üzerindeki etkisi de oldukça önemlidir.

Sahafların pirlerinden biri olan Müteferrika tarafından kurulan matbaada basılan ilk kitap Vankulu Lügatidir. Daha sonra arkası gelir ve Tarih-i Seyyah, Tuhfetü'l-Kibarbasılır. 17. kitap olarak Hasan Şûrî'nin eseri yayınlanır. Müteferrikanın Usûlü'l-hikem fî Nizâmi'l-umem ve Risale-i İslamiyesi basılır.

Bu gelişmelerden sonra sahaflarda artık yavaş yavaş yazma eserlerin yanında matbu eserler de satılmaya başlanır. Günümüzde, adına çeşitli etkinliklerin düzenlendiği İbrahim Müteferrika'nın Sahaflar Çarşısı'nda bir de büstü bulunmaktadır.

Evet, kabul etmek gerekirse eski şaşalı ve kıymetli günlerinden eser kalmasa da, ülkemizde birçok şehirde sahaf çarşıları bulunmaktadır. Bunların en bilineni Beyazıt Sahaflar Çarşısı'dır. İzmir, Ankara ve Bursa'da tarihi sahaflar çarşıları bulunmaktadır. Buralar genellikle kitapseverlerin en gözde mekanları arasındadır.

Sahafların yaşatılması ve geleneğin bozulmaması için çeşitli etkinlikler ve festival yapılmaktadır. Beyoğlu Sahaf Festivali yurt çapında en bilinen festivaldir. Festival boyunca, kitapların yanı sıra tarihe tanıklık eden dergiler, eskiye ait yazılar, eski fotoğraflar, film, tiyatro afişleri, nadide levhalar, mektuplar, kartpostallar ve özel koleksiyonlar da stantlarda meraklılarının ilgisine sunulmaktadır.

Sahaflar Çarşısı'nın asırlık sahafı İbrahim Manav'a göre; sahaf esnafı çoğunlukla yazma ve değerli kitap satan, derin kitap bilgisi ve ilmi olan, müşterisinin ihtiyacını gideren, ehline ehliyetle deva bulan bir ticaret erbabıdır. Sahafın esas vazifesi ehline yol göstermektir. Sahaf kitabın en iyisinin hangisi olduğunu bilendir. Kitap hakkında rey ve ehliyet sahibidir. Daha iyiyi iyi olandan ayırır; yani hangi kitabın birinci, hangisinin ikinci kaynak olduğunu bilir. Sahaflık ise birinci ile ikinci kaynak arasında ayrım yapabilme sanatıdır. Sahaflık okuyup yazma ile değil, alıp satma ile öğrenilir. İyi sahaf olmak için kitapla dost olmak gerekir.

Bu alana ilgi duyanların merakla sorduğu fakat cevabı bilinmeyen veya bilinmek istemeyen soru: Sahaflık ölecek mi?

Sahaflar için günümüzde çok fazla emek harcanmasa da, kitap okumayan kişilerin bile derin bir saygı duyduğu bu alanın kaybolmasını elbette kimse arzu etmiyor.

Teknolojinin gelişimi, dijital çağın çıkmazları bizi nereye sürükler bilinmese de bir yerlerde kitaplara gömülü insanların olması gelecek için umut duymaya yeterdir.