Çin ve İran arasındaki petrol ticaretinin arkasında ne var?

İran’ın Nisan ayında İsrail’e 300’den fazla füze ve insansız hava aracıyla saldırması, petrol sevkiyatı ve ödemelerini büyük riske attı. Buna karşılık İran petrol sevkiyatlarını dünyanın en büyük ham petrol ithalatçısı olan Çin'e yönlendirdi. Bir düşünce kuruluşundan Kimberly Donovan ve Maia Nikoladze'nin araştırmasına göre Çin, İran'dan aldığı petrolü 'Malezya' ya da 'Orta Doğu' petrolü olarak yeniden markalayarak ithal ediyor.

Çin yaptırım uygulanan İran petrolünü neden tercih ediyor?

Pekin ve Tahran yıllar içinde Batılı bankaları ve lojistik hizmetlerini bypass eden bir petrol ticaret sistemi geliştirdi. İran ve Çin, ödemelerin Çin para birimi cinsinden yapıldığı alternatif bir yaptırımlı petrol pazarı yarattı. Rusya, G7 müttefiklerinin Aralık 2022'de Rus ham petrolünün varil fiyatını 60 dolarla sınırlamasının ardından, yaptırım uygulanan petrolün ihracatı için İran'ın yöntemlerini benimsedi.

İran petrolünün hem ucuz hem kaliteli. 2023 yılında Çin, İran ve Rusya gibi yaptırım uygulanan ülkelerden ham petrol satın alarak on milyon dolar tasarruf etti.

Çin parasıyla petrol pazarı

Çin'den elde edilen petrol geliri İran ekonomisini desteklemekte ve Batı yaptırımlarını zayıflatmaktadır. Çin ve İran arasında ki bu ticaretin Çin para birimi ve Çin ödeme sistemleri kullanılması, Batılı yargı makamlarının finansal işlem verilerine erişimini kısıtlıyor ve yaptırım uygulama çabalarını zayıflatıyor.

Çin, Batı finans sistemini ve nakliye hizmetlerini atlayarak İran petrolünü ithal etmenin bir yolunu geliştirdi. İran petrolü denizcilik düzenlemelerinin dışında faaliyet gösteren ve operasyonları gizlemek için ‘karanlık filo’ tankerleri tarafından taşınmaktadır. İran, karanlık filo tankerlerini kullanarak Çin'e petrol sevk ediyor ve ödemeleri küçük Çin bankaları aracılığıyla Çin parası olarak alıyor. Karanlık filo tankerleri tespit edilmemek için cevap iletici bir verici olmadan çalışmaktadır.

İran petrolü Malezya ya da Orta Doğu petrolü olarak satılıyor

İran petrolü Çin'e ulaştığında 'Malezya' ya da 'Orta Doğu' petrolü olarak yeniden markalanıyor ve Çin'deki ‘çaydanlıklar'ı (küçük bağımsız rafineriler) tarafından satın alınıyor. ‘Çaydanlıklar’, Çin devletine ait rafinerilerin yaptırım korkusu nedeniyle İran'la işlem yapmayı durdurmasından bu yana İran'ın toplam petrol ihracatının yüzde 90'ını emen küçük bağımsız rafinerilerdir.

Çaydanlıklar’ın İran’a ödemelerini ‘Bank of Kunlun’ gibi küçük bankaları kullanarak Çin parası cinsinden yaptıklarına inanılıyor. Bu strateji Çin'in büyük uluslararası bankalarını ABD’nin yaptırım riskinden koruyor.

İran, Çin parasını nasıl kullanabilir?

İran ödemeleri Çin parası şeklinde aldıktan sonra Çin para birimini kullanmak için iki seçeneği var: Ya Çin malları satın alacak ya da varlıklarını Çin bankalarına emanet edecek.

İran, Çin para birimi ile istediği şekilde harcama yapamaz çünkü para birimi tamamen serbestçe alınıp satılabilir değil. Son yıllarda Çin’in kendi para birimi ile anlaşmalar yapması sebebiyle Çin para birimi değer kazanıyor.

Bu bağlamda, 2022 yılında İran Çin'den 2,12 milyar dolar değerinde makine ve 1,43 milyar dolar değerinde elektronik eşya satın aldı. İran ve Çin arasındaki finansal işlemlere ilişkin verilere erişilememekle birlikte, İran'ın Çin'den yaptığı teknoloji ithalatının Çin para birimi cinsinden olma ihtimali yüksek.

İran’ın ABD dolarından uzaklaşma isteği, Pekin’in para birimini Uluslararası hale getirme isteğiyle çakışıyor. Dolayısıyla Pekin’in İran’a Çin parası ile ödeme yapmak ve İran’ın Çin para birimi rezervlerini arttırmak gibi bir çıkarı da olabilir.

Rusya yaptırımların önüne geçmek için İran’ın yöntemlerini kopyalıyor

Rusya'nın Ukrayna'yı geniş çaplı işgali ve ardından Batı’nın uyguladığı yaptırımlar Rusya'yı İran ile benzer bir duruma sokmuştur. Rusya Çin'e petrol sevk etmek için bir ‘gölge filo’ kullanmaya başladı ve petrol fiyat sınırını aşmak için ticarette Çin parası kullanımına başvurdu.

Ancak Çin, Rusya'ya sadece kendi çıkarlarına zarar vermediği ölçüde yardım ediyor. Örneğin, ABD'nin Aralık 2023'te yeni bir ikincil yaptırım yetkisi oluşturmasının ardından, en büyük dört Çin bankasından üçü yaptırım uygulanan Rus şirketlerinden ödeme kabul etmeyi durdurdu.