ABD ve Çin arasındaki 'ticaret savaşlarının' bir diğer boyutu: Nadir toprak elementleri

Dünyanın en büyük iki ekonomisine sahip iki ülkenin bir uzlaşmaya varamaması ve karşılıklı ekonomik yaptırımların hayata geçirilmesi iki ülke arasında tedirginliği en üst düzeye çıkarmış durumda.

Çinli telefon üreticisi Huawei üzerinden Çin'in sinir uçlarına dokunan ABD'ye Çin'den açıklama geldi. Buna göre, ABD'nin ticaret savaşlarını tırmandırmaya devam etmesi halinde bazı emtia türlerinin koz olarak kullanılabileceği iddia edildi. Bu emtiaları ise nadir toprak elementleri oluşturuyor.

Pentagon 'önlem' almak istiyor

ABD Savunma Bakanlığının (Pentagon), Çin'e bağımlılığı azaltmak için doğada nadir bulunan ve savunma teknolojilerinde kullanılan elementlerin yerli üretimi için federal bütçe talep ettiği bildirildi.

• Pentagon, nadir bulunan elementlerle ilişkili raporunu Beyaz Saray ve Kongre’ye sundu.

Çin'den ithal edilmesi 'risk' olarak değerlendiriliyor

Rapora ilişkin detaylar henüz ortaya çıkmazken ABD basınına raporda, doğada nadir bulunan elementlerin çoğunlukla Çin’den ithal edilmesinin önemli bir risk teşkil ettiğinin vurgulandığı yansıdı.

Çin-ABD ticaret ilişkilerinde tansiyonun yükselmesinin, Pentagon’da nadir bulunan elementler konusundaki kaygıyı artırdığı; Pentagon'un bu konuda yerli üretime geçmek için fon talep ettiğine dikkat çekildi.

Bir Pentagon yetkilisi, rapora ilişkin yaptığı açıklamada, Beyaz Saray'la rapor üzerine çalışma yapıldığı gerekçesiyle raporun diğer detayları ve talep edilen miktar konusunda bilgi vermekten kaçındı ancak raporun, Pentagon’un geçen yıl hazırladığı başka bir raporda tespit edilen zafiyetler üzerine hazırlandığını kaydetti.

"ABD Çin'i hafife almasın"

Çin Komünist Partisi'nin resmi yayın organı olan 'Halkın Günlüğü' gazetesi mayıs ayında nadir toprak elementlerinin ticaret savaşında ABD'ye karşı bir koz olarak kullanılabileceğinin sinyalini vermiş ve "ABD Çin'i hafife almasın" demişti.

ABD Ticaret Bakanlığının yayımladığı bir raporda ABD içindeki nadir toprak elementi üretiminin artırılması ve dışa bağımlılığın azaltılması için acil tedbirler alınması gerektiğini vurgu yapıldı. "Rusya'nın ya da Çin'in nadir toprak elementi ihracını durdurması ekonomi üzerinde ciddi bir şok etkisi yaratabilir" uyarısında bulunuldu.

17 nadir element bulunuyor

Pentagon Sözcüsü Yarbay Mike Andrews, “Bakanlık olarak, ABD’nin ham madde pazarındaki rekabet gücünü iyileştirmek için başkan, Kongre ve ABD sanayisi ile yakından çalışıyoruz.” dedi.

Tülyum, Terbiyum, Praseodimiyum, Seriyum ve Skandiyum'un da aralarında yer aldığı, 17 nadir bulunan element bulunuyor.

Elementler nerelerde kullanılıyor

Bu elementler, ticari malzeme ve cihazların yanı sıra jet motoru, uydu ve lazerler başta olmak üzere çok sayıda kritik askeri araç ve malzemede kullanılıyor.

ABD’nin 2004- 2017 yıllarında bu elementlerin yüzde 80’nini Çin’den ithal ettiği, Çin’in bu konuda bir kısıtlamaya gideceğini açıklamadığı ancak konunun, Çin medyasında önemli ölçüde tartışıldığı ifade ediliyor.

İşleme maliyetleri çok yüksek

Genelde toprak altında düşük küçük rezervler halinde bulunan nadir toprak elementlerini 'nadir' yapan şey, rezervlerin azlığı değil bu elementleri işlemenin maliyetinin çok yüksek olması.

Bu elementler, akıllı telefonlardan bilgisayarlara, elektrikli arabalardan yüksek teknolojili savaş uçaklarına ve uydulara kadar çok geniş bir alanda imalat süreçlerinin önemli bir parçası haline gelmiş durumda.

Nadir toprak elementlerinin rezerv durumu nasıl şekilleniyor?

Küresel nadir toprak elementi rezervlerinin yüzde 36'sı 22 milyon ton ile Çin'de bulunuyor. ABD'nin küresel rezervler içerisindeki payı ise yüzde 1,2 ile sınırlı.

Çin'in ardından en büyük rezerve sahip ülkeler Brezilya ve Vietnam.

Rezerv açısından büyük bir bölümü elinde bulunduran Çin, piyasanın en büyük üreticisi olmasının yanı sıra elementlerin işlenmesi açısından en büyük tesisleri de elinde bulunduruyor. Öyle ki; ABD dahil dünya genelinde çıkarılan nadir toprak elementleri işlenmek üzere Çin'e gönderiliyor.

ABD'nin 'yumuşak karnı'

Çin'in işlenmiş element ihracatını durdurması durumunda ABD'de birçok sektörün üretim yapamaz hale gelmesi riskinin olduğunu vurgulayan Reuters haber ajansı, bu nedenle nadir toprak elementlerini ticaret savaşlarında ABD'nin 'yumuşak karnı' olarak değerlendiriyor.

ABD 2018'de gerçekleştirdiği işlenmiş nadir toprak elementi ithalatı yıllık bazda yüzde 17'lik artışla 160 milyon dolara çıkmıştı. Bu ithalatın yüzde 60'ı petrol rafinerilerinde katalizör ya da otomotiv imalatında kullanılmıştı.

Patriot'lar ve F-35'ler de etkilenebilir

ABD'nin önemli kalemlerinden savunma sanayi ürünlerini üreten firmaları nadir toprak elementlerini üretim süreçlerinde yoğun miktarda kullanıyor.

Patriot füzelerinin imalatçısı olan Rytheon ile F-35 gibi savaş uçaklarını üreten Lockheed Martin nadir toprak elementlerine füze güdüm sistemlerinin ve sensörlerin üretiminde ihtiyaç duyuyor.

Dünyanın en değerli şirketlerinden Apple ise bu elementleri iPhoneların kameralarında ve hoparlörlerinde kullanıyor.

Çin'in 'en büyük kozu' nadir toprak elementleri

Çin'in daha önce de bu elementleri bir koz olarak kullandığı biliniyor.

2010 yılında Çinli bir balıkçı gemisinin kaptanının Japonya tarafından gözaltına alınmasıyla iki ülke arasındaki ilişkiler gerilmiş, Pekin yönetimi Japonya'ya nadir toprak elementi satışını tamamen durdurmuştu.

• Japonya gözaltına alınan Çin'li gemi kaptanını kısa bir süre içerisinde serbest bırakmış ve nadir toprak elementi ihracatı da yeniden başlamıştı.

Eski bir ABD Savunma Bakanlığı yetkilisi olan Eugene Gholz, Reuters'a yaptığı açıklamalarda 2010'da yaşanan gelişmelerin ardından ABD'de hem şirketlerin hem de devletin nadir toprak elementleri stoklarını artırdığını ve olası ambargolara karşı tampon oluşturmaya çalıştığını ifade ediyor.