1. Dünya savaşında Osmanlı Devleti'nde uçak var mıydı?
Osmanlı devletinde hava kuvvetleri oluşturma çabası 1911 yılında Harbiye Nazırı ve Genelkurmay Başkanı Mahmut Şevket Paşa’nın önderliğinde başlamıştı. 1. Dünya savaşı döneminde Osmanlı devletinde 20'den fazla modelde uçak bulunuyordu. Bu uçaklardan bazıları 1. Dünya savaşında aktif olarak kullanılmıştı.
Wright kardeşlerden Orville Wright tarafından 1903 yılının sonlarında gerçekleştirilen 12 saniyelik ilk motorlu uçuştan sonra havacılık hızlı bir gelişme içerisine girmişti.1910’lu yıllara gelindiğinde Avrupa ülkelerinin bir çoğu uçağı harp sahasında kullanmak üzere hava gücü oluşturma çabasına girmişlerdi.
- Osmanlı ülkesinde ise ilk uçak İstanbul semalarında 2 Aralık 1909 tarihinde Fransız pilot Baron de Catters tarafından uçuruldu.
Büyük ilgi gören bu uçuşun arkasından zamanın Harbiye Nazırı ve Genelkurmay Başkanı Mahmut Şevket Paşa’nın, pilot yetiştirme ve hava kuvvetlerini oluşturma çalışmalarını başlattığında yıl 1911’di.
Bu yıllarda itibaren Osmanlı Devleti de hava gücü oluşturmak için uçak edinmeye başlamıştı. Bazıları 1. Dünya savaşına katılmasa da Osmanlı devletin bir çok farklı özelliğe sahip uçaklar bulunmaktaydı.
İşte 1. Dünya savaşı döneminde Osmanlının hava filosunda bulunan uçaklar:
Osmanlı devleti döneminin sonlarında çıkan uçak teknolojisi tüm devletlerin ilgisini çekiyordu. Osmanlı askeri ve ekonomik olarak zor bir dönem geçirmesine rağmen bu teknolojiden yararlanmak için elindeki tüm imkanları kullanmış 20'den fazla uçak edinerek diğer devletleri yakalamaya çalışmıştır.
www.tayyareci.com'un Osmanlı devletinin sahip olduğu uçaklar hakkındaki kapsamlı çalışmasındaki uçak modellerini haberimizde bulabilirsiniz.
1910’lu yıllarda ABD’li Glenn Curtiss Airplane and Motor Company deniz uçakları konusunda lider durumundaydı.
Model “F” de bu serinin ilklerinden olup ilk uçuşunu 1911’de yapmıştır.
Bunu takip eden MF-2 modeli ise Dünya tanıtım turuna çıkmış ve bu arada 1944 yılında İstanbul’a da gelmiştir.
John Dale Cooper tarafından kullanılan uçak bir hava gösterisi yapmış ve bu gösteriden etkilenen askeri liderler 2000 altın lira karşılığı uçağı satın almışlardır.
Curtiss MF-2 Türk Hava Kuvvetleri’ne katılan ilk deniz uçağıdır.
1915 yılında Çanakkale Savaşları sırasında keşif görevi için Çanakkale’ye giderken kaza geçirmiş, yapılan onarımlara rağmen randıman alınamayınca 1916 yılında hizmet dışı bırakılmıştır.
Türk Hava Kuvvetleri’nde tek örneği olan bu uçak bir Türk hayranının hediyesidir.
Alfred Durand isimli Fransız gazeteci, Fethi Bey’in İstanbul-İskenderiye seferini yaparken şehit olması üzerine bir adet Ponnier D-III satın almış ve Türk Hava Kuvvetleri’ne hediye etmiştir.
1914 Mayıs’ında İstanbul’a getirilen uçak 1915’e kadar hizmette kalmıştır.
İlk uçuşunu 1913’de yapmıştır.
1914 Temmuz ayında Fransız pilot Levavassuer tarafından gösteri uçuşları yapmak üzere İstanbul’a getirilen uçak satın alınarak silahlı kuvvetlerimize katılmıştır.
Her birinden birer adet olmak üzere bir kişilik ve iki kişilik modelleri vardır.
İki kişilik olanına “Mahmut Şevket paşa” adı verilmiştir. 1916’ya kadar hizmette kalmıştır.
Luftverkhers GmbH firması tasarımı tamamen kendine ait ilk orijinal “B” modeli uçağı 1912 yılında tasarlamış ve ertesi yıl üretmeye başlamıştır.
Eğitim ve keşif amaçlı iki kişilik, çift satıhlı, üst ve alt kanat açıklıkları farklı olan bu uçak L.V.G. B-1 olarak adlandırıldı.
Başlarda 100Hp gücünde Mercedes D.I motoru ile donatılmış uçağa daha sonraları 120HP gücünde Mercedes D.II motoru takıldı. 1915 yılında B-2 modeli geliştirildi.
Bu model LVG’ye ilaveten lisans altında Otto-Werke GmbH ve Luftfahrtzeugbau tarafından da üretildi.
Alman Albatros Werke GmbH tarafından tasarlanmış, Albatros ve Bayerische Flugzeugwerke-München firmaları tarafından üretilmiştir.
1914’de üretimine başlanan uçak 1915’den itibaren öncephede görev almaya başlamıştır.
Aynı yıl Osmanlı Ordusu’nda görev almaya başlamıştır. C-I modelinden 7 adet gönderilmiş, bunu 1916 yılında 8 adet C-II(*) modeli takip etmiştir.
Bu uçaklar 1922 yılına kadar kullanılmış, İstiklal Savaşı’mızda da görev yapmış uçaklardandır.
Alman Albatros Werke GmbH tarafından tasarlanmış, Albatros ve Bayerische Flugzeugwerke-München firmaları tarafından üretilmiştir.
1915’de üretimine başlanan C-1 modelinin geliştirilmiş biri modelidir.
1916’den itibaren öncephede görev almaya başlamıştır.
Aynı yıl Osmanlı Ordusu’nda da göreve girmiştir. C-3 modelinden toplam 66 adet silahlı kuvvetlerimizde yer almış, 1922 yılına kadar kullanılmıştır.
İstiklal Savaşı’mızda görev yapmış uçaklardandır.
MF-7 Fransız Societe Henri et Maurice Farman firmasının 1913 yapımı keşif uçağıdır. Aynı uçak lisans altında İngiltere’de de üretilmiştir.
1. Dünya Savaşı’nın ilk yıllarında görev yapmış ancak ilerleyen havacılık teknolojisinin gerisinde kalınca geri çekilmiştir.
Osmanlı silahlı kuvvetlerindeki iki örnek de düşmandan ele geçirilmiştir.
İlk uçak 14 Kasım 1915’de topçu ateşi neticesi inişe zorlanmıştır.
Diğeri ise 9 Mayıs 1916’da hava muharebesi neticesi ele geçirilmiştir.
Her iki uçak ta İngiliz silahlı kuvvetlerine aitti ve İngiliz yapımıydı.
Pfalz Flugzeugwerke uçaklarının yapımı 1913’e kadar dayanmaktadır.
Bu yıllarda Bavyera Hükümeti kendi uçucu birliklerinde kullanılabilecek bir uçağın tasarım ve yapımı için bu kuruluşa maddi destek sağlıyordu.
İlk tasarımı itici tip pervaneye sahip bir uçaktı. 1913 yılında Fransız Morane-Saulnier firmasından “L” tipi “Parasol” ve “H” tipi omuzdan kanatlı uçakların lisansını aldı.
İlk modele 80HP’lik Oberursel döner motor takıldı ve bu uçağa A.1 modeli dendi. Bunu 100HP’lik döner motorla donatılmış A.2 modeli takip etti.
Bu modeli de savaşın ilk yıllarında ürettiği, aslında Morane-Saulnier “L” modelinin ufak tadilatlara uğramış bir kopyası olan E.1 takip etti.
Bu uçaklar Batı Cephesi’nde çok az kullanıldı.
Mevcut olanlar 1916 yılında Osmanlı İmparatorluğu’na gönderildi.
E.1 modelleri Alman Birlikleri’ne, özellikle FA-300, daha eski A.2 modelleri ise Türk Birlikleri’ne verildi.
Sevkedilen A.2 sayısı 10 adettir.
LD.2 Alman Gothaer Waggonfabrik AG tarafından 1. Dünya Savaşı öncesi tasarlanan ve üretimine 1914 yılında geçilen eğitim ve keşif amaçlı çift satıhlı bir deniz uçağıdır.
LD.2’ler Alman Donanması’nda görev dışı kalınca askeri yardım olarak Türkiye’ye gönderildiler ve Ocak 1916 tarihinden itibaren Osmanlı silahlı kuvvetlerinde görev yapmaya başladılar.
6. Tayyare Bölüğü-İzmir’de görev yapan bu uçakların tamamı bir yıl içinde kırıma uğramıştır.
LD tipi uçaklardan sonra Alman Gothaer Waggonfabrik AG 1.Dünya Savaşı’nın ilk yıllarında “WD” olarak adlandırılacak yeni bir seriye başladı.
Bu serinin ilk modeli iki kişilik, çift kanatlı, ahşap gövdeli bir uçaktı.
Bu uçak 100HP’lik Gnome döner motoru ile tahrik edilmekteydi.
Bu uçak Alman silahlı kuvvetleri tarafından beğenildi ve kullanılmaya başlandı. Bunu takip eden model ise WD-2 modeliydi. Bir önceki modele benzemekle beraber ölçülerde bazı değişiklikler içermekteydi.
Daha güçlü bir motor olan 150HP’lik Mercedes Bz.III sıra motor ile donatılmıştı.
Bu model Alman ve Türk silahlı kuvvetleri için üretildi. Silahsız bir keşif ve eğitim uçağı olan ilk modelden bir diğer farklılığı da ihraç modelinde arka kokpite monte edilmiş bir makinalı tüfekti.
Bu modelleri sırasıyla WD.3, WD.5 ve WD.9 takip etti. WD-9’un geliştirilmiş bir modeli olan WD.12 Alman ve Türk silahlı kuvvetleri için üretildi.
Bu modeli WD.13 takip etti. WD-13’lerden Türkiye'ye yalnız 1917 Mart ayında 2 adet gelmiştir.
Savaş öncesi tasarıma dayanan Bristol Scout British & Colonial Aeroplane Co. tarafından üretilmiştir.
Britanya için yüksek sayılarda üretilen ilk uçaktır.
Servise girdiği savaşın ilk yıllarında yüksek manevra yetenekli ve hızlı olarak kabul edilmişti. “Scout”lar Kraliyet Uçar Birlikleri’nin hakiki manadaki av uçağı için ilk gayretlerini teşkil etmiştir.
Başlarda silahsız olan uçağa daha sonraları yan tarafa bir makinalı monte edebilmek için bir metod geliştirilmiştir. 1916 Mart ayında da senkronize makinalısı olan İngiliz av uçağı olmuştur.
Daha üstün tasarımların çıkması neticesi 1916 Yaz’ında ileri hat görevlerinden alınmış ve eğitim uçağı olarak kullanılmaya başlamıştır.
Osmanlı silahlı kuvvetlerinin elindeki 3 adet Bristol Scout düşmandan ele geçirilmiştir.
İlk uçak 17 Şubat 1917’de Çanakkale’de yerden açılan ateş sonu, diğer iki uçak ise 11 ve 23 Ocak 1917 tarihlerinde Irak Cephesi’nde keza yerden açılan ateş sonu inmeye mecbur edilmişlerdir.
Halberstadter Flugzeugwerke tarafından yapılan ilk tek kişilik av uçağı 100 HP Mercedes motoru olan D.1 modeliydi.
Bu model 1915 sonlarında hizmete girdi. Ancak bu model 120HP Argus As.II motoru takılarak revize edildi.
1916’da ise motor 120HP Mercedes D.II ile değiştirildi ve D.II modeli olarak seri üretime girdi.
D.II’ler, Fokker D modeli çift satıhlı uçaklarla birlikte, demode olmaya yüz tutmuş olan Fokker E.I/III’leri değiştirmek için planlanmıştı. Halberstadt D.III’ün D.II’den radikal farklılıkları yoktu.
120HP’lik Argus As.II motoru ile tahrik edilmekteydi. İleriki günlerde bu uçağa 150HP Benz Bz III motoru ile iki adet makinalı tüfek takıldı ve bu model D.IV olarak adlandırıldı.
Ancak D.IV’lerden çok az sayıda üretildi. 1916 sonunda D.II ve D.III modelleri teknolojik üstünlüklerini yitirdiklerinden Batı Cephesi’nden alınıp daha sakin cephelere sevk edildiler.
D.V gövde yapısı olarak D.II’ün aynıdır.
Aileronları revize edilmiş olup Mercedes veya Argus motoru tahriklidir.
1917 yılından itibaren 33 adedi Osmanlı Silahlı Kuvvetleri’ne sevk edilmiştir.
Bu uçaklar I.Dünya Savaşı sonuna kadar hizmette kalmıştır.
Türkiye’ye sevk edilen Halberstadt D.V’ler lisans altında Hannoversche Wagonfabrik tarafından üretilmiştir.
1916 senesinde Albatros’un yeni modeli olan D-I sahneye çıktı.
Bu uçak Müttefikler’in elindeki Nieuport ve DH-2’lerden hava üstünlüğünü alan Fokker E-3’lerin bir devamı gibiydi.
1916 Sonbaharı’ndan itibaren “Jasta”larda görev almaya başladılar.
Eskimiş olan Halberstadt D-II ve D-III’lerin, Fokker D-II ve D-III’lerin yerlerini almaya başladılar. Ancak Albatros D-I modelleri aşırı kanat yükü nedeniyle rakipleri kadar bir manevra yeteneğine sahip değildi.
Bu modeli D-II takip etti. 1916 ve 1917’de D-II ve D-III’ler çift makinalı tüfekleri ile göklerin hakimi olmuşlardı.
Albatros D-II’ler 1917 Temmuz’undan itibaren Osmanlı Silahlı Kuvvetleri’nde hizmete girmeye başladılar.
Ancak D-III modelinin çıkmasıyla teslimat 3 adet ile sınırlandırıldı ve bunu 1918 Mart’ından itibaren D-III modelleri takip etti.
Albatros D-I ve D-II modelleri servise girdikleri yıllarda Müttefik uçaklarından üstün olduklarını ispatlamışlardı.
Ocak 1917’de daha gelişmiş üçüncü bir model cepheye sevk edildi.
Bu model D-III’dü. İlk sevkiyatlar Baron Manfred von Richthofen’in komuta ettiği Jasta 11’e yapıldı. 24 Ocak 1917’de Richthofen bie F.E 2B’ye saldırırken uçağının alt kanadında tehlikeli bir çatlak meydana geldi.
Uçağı indirebilmesine rağmen Albatros tasarımlarına güveni sarsıldı ve bir süre Halberstadt D-II ile uçtu. Aynı gün Jasta Boelcke’nin iki pilotu da benzeri arıza nedeniyle hayatlarını kaybettiler.
Ancak bu aksaklık diğer modellerde giderildi.
Albatros D-III’ler Mart 1918’den itibaren Türk Silahlı Kuvvetleri’ne katılmaya başladılar.
Mart-Ekim 1918 tarihleri arasında 10 adedi motorsuz olmak üzere toplam 29 adet D-III katılmıştır.
Albatros D-III’ler 1922 yılına kadar görevde kalmış, İstiklal Şavaşı’nda da görev almışlardır.
Albatros D-V, Albatros Flugzeugwerke GmbH’ın 1. Dünya Savaşı’nda ürettiği “D” modellerinin devamıdır.
Bu model THvKv’nin 1984’de yayınladığı kitapta ve bazı havacılık sitelerimizde “D-IV” olarak belirtilmektedir. Halbuki D-IV hiçbir zaman seri üretime girmemiş bir modeldir.
Geliştirilmiş Mercedes motorunu denemek için üretilmiş bir prototiptir. Gövde olarak D-V aynen uygulanmıştır; kanatlar ise D-II’ye benzemektedir. Başlangıçta 3 adet sipariş edilen bu uçaktan yalnız bir adet üretilmiştir.
Yukarıda fotoğrafta görülen de bir D-V’dir.
Bu uçakların 1922’de görev dışı kaldığı aynı kaynak tarafından belirtilirken yukarıdaki fotoğrafın “Şapka Devrimi”nden sonra (1926 sonrası) çekildiği anlaşılmaktadır.
D-5’lerden yalnız iki adet 1.Dünya savaşı sonlarına doğru Türk Silahlı Kuvvetleri’ne teslim edilmiştir.
Rumpler Flugzeug-Werke tarafından 1915 yılında sunulmaya başlanan C serisi silah donanımlı iki kişilik uçakların en başarılısı C.1 modelidir.
Başlangıçta yanlız gözlemci için bir Parabellum MG’si olan uçağa sonraları pilot için Spandau makinalı eklenmiştir.
1916 Ekim’inden itibaren 250 civarında C.I ve C.Ia hizmete girmiş bulunuyordu. Genel maksat uçağı olarak kullanıldılar.
1917 yılında Müttefik uçakları üstünlük sağladığında da Selanik, Makedonya, Filistin gibi cephelere sevk edildiler.
1918 yılının sonuna kadar Almanya’da eğitim amaçlı da kullanıldılar.
1918 yılında, Bayerische Rumpler-Werke tarafından çift kumandalı bir modeli de üretildi.
150 HP Mercedes motor ile tahrikli bu uçağın arka kokpitinde makinalı ringi bulunmuyordu.
1917 İlkbaharı’nda 8 adet yeni C.I Şam’a nakledildiler. Bu uçaklar Gazze Savaşları’nda çok önemli rol oynadılar.
Bütün düşman birliklerinin harekatları izleniyor ve ordu kurmay başkanlığına rapor ediliyordu.
Yukarıdaki 8 adet te dahil olmak üzere toplam 10 adet C.I Osmanlı Silahlı Kuvvetleri’nde savaş sonuna kadar kullanılmıştır
Rumpler Werke C.I’leri değiştirmek için 220HP Mercedes motoru ile donatılmış, C.III diye isimlendirilen bir modeli planlamaktaydı.
Ancak daha güçlü motorların çıkışı 1917 yılında firmayı daha güçlü olan C.IV modelinin üretimine yöneltti.
Bu model 260 HP gücünde bir Mercedes motor ile donatılmıştı. Rumpler C.IV’ler genelde uzun menzilli foto-keşif görevleri için kullanılmışlardır.
Yüksek irtifa yetenekleri nedeniyle Müttefik hatlarının derinliklerine girebilmekteydiler.
Elde kesin kanıt olmamakla beraber Osmanlı Silahlı Kuvvetleri’ndeki tek örneğin 1918 yılında katıldığı tahmin edilmektedir.
SPAD XIII, kendi sınıfının Fokker D.VII ve Sopwith Camel ile birlikte 1.Dünya Savaşı’nın en başarılı uçaklarından biridir.
SPAD firması için Louis Béchereau tarafından dizayn edilmiştir. SPAD XIII 1. Dünya Savaşı yıllarında çok büyük sayılarda üretilen ve kullanılan bir uçak olmuştur.
1918 sonunda ana firma ile birlikte sekiz diğer Fransız üreticisi tarafından 8,472 adet üretilmiştir.
Fransızlara ilaveten İngilizler, Belçikalılar, Ruslar ve Amerikalılar tarafından da kullanılmıştır.
1.Dünya Savaşı sırasında SPAD XIII Türk Hava Kuvvetleri’nin standart savaş uçağı olmamıştır. Eldeki üç örnek düşmandan ele geçirilmiştir.
İlk uçak Serme-Irak’a mecburi iniş yapan ve pilotu Araplar tarafından katledilen bir İngiliz uçağıdır.
Diğer iki ise Arabistan’da mürettebatıyla birlikte ele geçirilmiştir.
İstiklal Savaşı’mız sırasında 20 adet SPAD XIII, İtalyan tüccarı Parakini’den satın alınıp Milli Kuvvetler’imizin standart uçaklarına katılmıştır.
Gemi ile Mersin’e getirilen uçaklar Konya’ya nakledilmiş ve orada makinalı tüfek takılmıştır.
İstiklal Savaşı esnasında getiririlen SPAD’lar Bleriot Aeronautique yapımıdır.
SPAD XIII’ler 1926’ya kadar hizmette kalmıştır.
Nieuport 17 1.Dünya Savaşı’nın en başarılı av uçaklarından biridir ve diğer birçok uçaktan daha uzun bir ömüre sahip olmuştur.
İmalatçısı 1910 yılında Fransa’da Edouard de Nieuport tarafından kurulan Societe Anonyme des Etablissements Nieuport firmasıdır.
Nieuport 17, Nieuport 11 ve 16’nın birleşiminden oluşmaktadır. Motoru 110Hp gücündeki döner LeRhone’dur. Diğer bir modeline de 130HP’lik Clerget döner motor takılmıştır. Bu model Nieuport 17bis olarak bilinmektedir.
Orijinal uçak üst kanada monte edilmiş ve pervane yayına teğet ateş eden bir Lewis makinalıya sahiptir.
Bu silahı tektrar doldurmak için pilot lövyeyi bacakları arasına sıkıştırarak ayağa kalkmak 47 mermilik makarayı değiştirmek zorundaydı.
Daha sonraki 17’lerde pilotun ön tarafına yerleştirilmiş senkronizasyon donanımlı bir Vickers makinalı bulunmaktaydı. Makara yerine şerit doldurma tertibatı olan bu silah pervane kanatları arasından ateş ediyor, pilota daha iyi nişan alma olanağı sağlıyordu.
Nieuport 17’ler ilk olarak 1916 yılının başlarında Batı Cephesi’nde görülmeye başladılar.
Rusya, Britanya, Belçika, İtalya ve Yunanistan tarafından da kullanılan bu uçak 1917 sonlarında demode olunca SPAD VII ile değiştirildiler.
Osmanlı silahlı kuvvetleri elindeki 2 örnek İstanbul Boğazı dışında bir Rus şatının üzerinde yakalanmıştır.
Bunun haricinde 3 adet Yunan Nieuport 17’si, 9 Eylül 1922’de İzmir’in kurtarılmasını takiben Seydiköy’de Milli Kuvvetler tarafından ele geçirilmiştir.
Hansa und Brandenburgische Flugzeugwerke GmbH firmasında, 1916 senesinde Ernst Heinkel Avusturya Ordusu için tek kişilik avcı uçağı projelendirdi.
Brandenburg KD olarak isimlendirilen bu uçak Avusturya’daki Phonix ve Ufag firmaları tarafından lisans altında üretildi.
Bu aralar denizde konuşlandırılmış av uçağı talebi gelince aynı firma KD modelinin deniz tipi olan KDW modelini geliştirdi.
Ancak bu uçak uçurulması son derece zor olan, düzeysel stabilitesi çok düşük bir uçaktı. Prototipe ve ilk üretim modellerine 150HP’lik Mercedes motor takıldı.
Ancak sonraki modellerde 160 Hp gücündeki Maybach tercih edildi.
İlk üretim modellerinde bir adet Spandau makinalı tüfek bulunmasına mukabil son 20 uçağa iki adet Spandau takıldı. Toplam üretilen KDW modeli sayısı 582dir.
Osmanlı Ordusu’nda yalnız bir adet KDW görev almıştır ve bu uçak deniz keşif görevlerinde kullanılmıştır.
Sabit silah donanımı olmayan Mercedes motorlu bu uçağın katılım tarihi 1918’dir.
25 Temmuz 1909’da Louis Bleriot, kendi uçağı olan Bleriot-XI ile Fransa’dan İngiltere’ye tarihi Manş uçuşunu gerçekleştirdi.
Son derece dikkati çeken bu gösteri sonrasında uçağı Fransa ve İtalya silahlı Kuvvetleri’nde hizmete girdi.
1912 yılında Britanya ve Osmanlı İmparatorlukları da aynı uçağı kullanmaya başladılar.
İki kişilik Bleriot XI-b uçağından Osmanlı Ordusu’nda iki adet kullanılmış, birincisini Serasker Rıza Paşa hediye etmiş ve 1912’de hizmete girmiştir.
Aynı uçağın değişik modeli olan, yine iki kişilik XI-2 modelinden de üç adet ve tek kişilik modeli olan “Penqouin” modelinden de üç adet hizmete girmiştir.