MİT ve iktisâdî istihbaratın ehemmiyeti

İstihbarat kelimesi duyulunca insanın aklına doğrudan eli silahlı gizli operasyonlar yapan insanlar ve bunların birbirleriyle çatışmaları geliyor. Tarihin derinliklerinde bile yerini bulan bu kavram aslında her devletin ve hatta kurumun kendi ihtiyaçları doğrultusunda yapması gereken bir faaliyeti ve teşkilatı da onun kurumlaşmış yapısını hatırlatır.

Büyük devletler tarih boyunca istihbarat teşkilatları kurmuşlardır. İslam tarihinde istihbarata en çok ehemmiyet veren bizatihi Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’dir. Âdeta kendinden sonraki nesillere örnek olacak şekilde bilgi toplamadan, istişare etmeden hiçbir işe fevri ve bilgisizce girişmemiştir. Kendisini takip edenler de bu yoldan gitmiş, Osmanlı’nın gelişme döneminde kurulan teşkilatlar Fatih Sultan Mehmet Han ile zirveye çıkmış ve hatta Roma'da (Papalık) kardinal seviyesinde istihbarat elemanları olduğu söylenmiştir. Gerileme döneminde devletin içindeki fitne merkezlerini tespit ve gerektiğinde imha için 2. Abdülhamit Han'ın kurduğu hafiye teşkilatı ve sonradan gelen İttihatçıların kurduğu Teşkilat-ı Mahsusa önemli işler yapmış, bazı uygulamaları da tartışma konusu olmuştur.

1945 sonrası soğuk savaş dönemi, ABD istihbaratı CIA ve Sovyetler Birliği teşkilatı KGB filmlere konu olmuş, İngiliz istihbaratını temsil eden 007 James Bond ile istihbarat, dizi film halinde efsaneler oluşturup büyük gelirler üretmiştir. 20. yüzyılda oluşan en önemli gelişme ise geçmişte devletlerin istihbarat örgütleri varken, 1948’de ilân edilen İsrail devletinin tarihte ilk kez bir istihbarat teşkilatının kurduğu devlet olarak tarihe geçmesi olmuştur.

Yapay zeka belirleyecek

Günümüzde istihbarat teşkilatı yapılanmaları uzay teknolojileri başta olmak üzere teknolojik gelişmelerle beslenerek yeniden hızla yapılanırken, ortaya çıkan yapay zekâ uygulamaları ile çok farklı bir boyuta geçmektedir. Yakın gelecekte yapay zekâlar arasındaki mücadele gücü, istihbarat başarısının ana belirleyici omurgası olacaktır.

Bizim burada anlatmak istediğimiz ise istihbaratın iktisâdî boyutu ve ehemmiyeti ile alâkalı. İstihbaratın siyâsî ve askerî nihai amacı, ülkenin iktisâdî güç elde etmesi, geliştirmesi veya muhafaza etmesi amacına yöneliktir. Genellikle birçok ülkede siyâsî ve askerî istihbaratın gerisinde kalan iktisâdî istihbarat aslında tüm siyasi oluşumların temelini oluşturmakla ana hedef olmaktadır. Sanayi casusluğu kavramıyla başlayan bu istihbarat şekli, uyduların izlemeleriyle ve dünya para hareketlerinin kontrolüyle çok farklı noktalara geldi.

1950’lerde nükleer teknolojinin ABD topraklarından Sovyetlere geçişi bu istihbaratın bir neticesidir ve dünya tarihini derinden etkilemiştir. Günümüz dünyasında bankada parası olan herkes takip edilmekte, belirli miktarın üzerinde parası olanlar yakından izlenmektedir. Ülkelerin teknolojik kapasiteleri ve bunları besleyen kişi ve kurumlar takip altındadır.

Gıda güvenliği ana istihbarat konusudur

Dünyadaki su kaynakları, yağışlar ve yıllık tarım rekolteleri, başta ABD olmak üzere izlenmekte ve bu bilgilerin oluşturduğu muhtemel sonuçlar analiz edilerek ülke politikaları oluşturulmaktadır. Dünyada yeni duyulmaya başlayan gıda güvenliği kavramı, yıllardır uydulardan dünyayı izleyen büyük devletlerin ana istihbarat konusudur.

Su kaynakları, ekim rekolteleri, bunların ulaşım kanalları yakından takip edilmekte, hükümetlere ve uluslararası şirketlere rapor edilmektedir. Ukrayna-Rusya savaşı; dünya tahıl dengesi, gıda güvenliği ve tahıl fiyatları açısından bölgesel olayların tüm dünyayı nasıl etkilediğini gözler önüne sermiştir.

Turist modunda gezen uzmanlar

Belirli bölgelerde turist olarak gezen uzmanlar, endemik bitki tohumları dâhil her türlü doğal kaynağın raporlarını ülkelerine bildirmekte, bazı ülke ve şirketlere servis edilen bu bilgiler, yatırım veya yaptırıma konu olmaktadır. Her devlet kendi menfaati için gücü oranında iktisadi istihbarat toplayarak bunların muhtemel sonuçlarını değerlendirir. Bilhassa büyük devletler bunu kendi politikalarını yönlendirici olarak kullanır.

Çeşitli ülkeler, ekonomik istihbarat, pazar analizi ve ilgili faaliyetlere odaklanmış hükümet ajansları veya kuruluşları kurmuştur.

1. Amerika Birleşik Devletleri:

- Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA): Temel olarak ulusal güvenlik istihbaratına odaklanmış olsa da CIA, aynı zamanda küresel ekonomik trendler, ticaret ve potansiyel ekonomik tehditlerle ilgili ekonomik istihbarat toplamaktadır.

- Ekonomik Analiz Bürosu (BEA): Amerika Birleşik Devletleri Ticaret Bakanlığı'nın bir parçası olarak BEA, ekonomik veriler ve analiz sağlar, bunlar arasında GSYİH ve diğer ekonomik göstergeler yer alır.

- ABD Uluslararası Ticaret Komisyonu (USITC): Bu ajans, uluslararası ticaret konuları, özellikle de ithalatın yerli endüstrilere etkisi hakkında soruşturmalar yapar ve analiz sunar.

2. Birleşik Krallık:

- HM Hazine: Birleşik Krallık'ın ekonomi ve finans bakanlığı, ekonomi politikalarının oluşturulmasında ve uygulanmasında merkezi bir rol oynar. Ekonomik verileri ve trendleri yakından izler.

- Bank of England: Birleşik Krallık'ın merkez bankası, para politikası ve finansal istikrarla ilgilenir. Görevlerini desteklemek için ekonomik analiz ve araştırma yapar.

3. Almanya:

- Federal İstatistik Ofisi (Destatis): Almanya'nın ulusal istatistik ofisi, ekonominin çeşitli yönleriyle ilgili ekonomik veri ve analiz sağlar.

- Federal Finansal Denetim Otoritesi (BaFin): BaFin, Almanya'da finansal piyasaları denetler ve düzenler, ekonomik istikrarı izler.

4. Çin:

- İstatistik Bürosu (NBS): NBS, Çin'de ekonomik ve demografik verileri toplama ve yayınlama sorumluluğuna sahiptir.

- Ticaret Bakanlığı (MOFCOM): MOFCOM, ticaret politikalarını denetler ve uluslararası ticaret konularında araştırma yapar.

5. Fransa:

- İstatistik ve Ekonomik Çalışmalar Enstitüsü (INSEE): INSEE, Fransa'nın ulusal istatistik ajansıdır ve ekonomik veri ve analiz sunar.

- Fransız Hazinesi: Ekonomi ve Maliye Bakanlığı'nın bir parçası olan bu kurum, ekonomik ve mâlî politikaları oluşturur ve ekonomik göstergeleri izler.

Bunlar sadece bazı örneklerdir ve birçok diğer ülke, ekonomik politikalarını ve kararlarını desteklemek için ekonomik istihbarat, veri toplama ve analizine adanmış benzer ajanslar ve kuruluşlara sahiptir. Bu ajansların adları ve işlevleri ülkeden ülkeye büyük ölçüde değişebilir.

Ekonomik istihbarat mühimdir

Uluslararası ekonomik istihbarat kavramı, sıkça ekonomik casusluk veya rekabet istihbaratı olarak adlandırılan bir süreçtir. İşletmeler, hükümetler veya stratejik sektörlerdeki kararları desteklemek amacıyla ekonomik ve iş faaliyetleri hakkında bilgi toplama, analiz etme ve yayma sürecidir.

Genellikle pazar trendleri, rakipler, endüstri gelişmeleri ve ekonomik koşullarla ilgili verilerin toplanması ve analizi içerir. Ekonomik istihbaratın amacı; bilinçli kararlar almak, stratejiler oluşturmak ve pazar yerinde rekabet avantajını sürdürmek veya ekonomik ve politika hedeflerine ulaşmak için kullanılabilecek bilgileri elde etmektir. Bu, pazar araştırması ve rekabet analizinden finansal göstergelerin izlenmesine ve çeşitli faktörlerin ekonomik etkisinin değerlendirilmesine kadar geniş bir yelpazedir.

Gelişmiş ülke hükümetleri, ekonomi politikalarını, millî güvenliği ve stratejik hedeflerini desteklemek için ekonomik istihbarat faaliyetlerine katılırlar. Hükümetlerin ekonomik istihbarat yapma şekilleri belirli başlıklarda özetlenebilir.

1. Hükümet ajansları:

Birçok hükümet, ekonomik istihbarat için sorumlu olan özel ajanslar veya departmanlar kurmuştur. Bu ajanslar genellikle veri toplama ve analizine odaklanan birimlere sahip olabilirler, bu da istatistik birimleri, finansal düzenleyici kurumlar veya istihbarat ajansları olabilir.

2. Veri toplama:

Hükümetler; anketler, finansal raporlar, vergi kayıtları, ticaret verileri ve daha fazlası gibi çeşitli yollarla geniş miktarda ekonomik veri toplarlar. Bu veriler genellikle toplanır ve ekonomik trendler ve koşullar hakkında içgörü elde etmek için analiz edilir.

3. Pazarları izleme:

Hükümet ajansları finansal piyasaları, döviz kurlarını, emtia fiyatlarını ve diğer ekonomik göstergeleri izlerler ve bunların ulusal ekonomiye etkisini değerlendirirler. Bu bilgi, bilinçli para ve mali politikalar oluşturmada önemlidir.

4. Ticaret ve endüstri analizi:

Hükümetler uluslararası ticaret desenlerini ve endüstri gelişmelerini analiz ederek fırsatları ve tehditleri belirlerler. Bu bilgi, ticaret politikalarını, ihracat teşvikini ve yerel endüstri desteğini bilgilendirir.

5. Rakip analizi:

Hükümetler yabancı şirketler ve endüstriler hakkında rekabet istihbaratı yapabilirler. Bu, ticaret müzakereleri ve ulusal güvenlik için önemlidir.

6. Ulusal güvenlik:

Ekonomik istihbarat, ulusal güvenlik için de önemlidir. Hükümetler ekonomik casusluk veya ekonomik altyapıyı hedef alan siber saldırıları inceler.

7. Politika oluşturma:

Ekonomik istihbaratla elde edilen içgörüler, ekonomik politikaların (vergi ve hükümet harcamaları gibi), para politikalarının (faiz oranları ve para arzı gibi) ve ticaret politikalarının (tarifeler ve ticaret anlaşmaları gibi) oluşturulmasını etkiler.

8. Uluslararası ilişkiler:

Ekonomik istihbarat, uluslararası diplomasi ve müzakerelerde (ticaret anlaşmaları ve yaptırımlar gibi) etkin bir rol oynar.

9. Karşı istihbarat:

Hükümetler aynı zamanda kendi ekonomik istihbaratlarını yabancı varlıklardan korumak için karşı istihbarat faaliyetlerine katılır.

Ekonomik istihbaratın kapsamı ve yöntemleri ülkeden ülkeye büyük ölçüde değişebilir ve belirli uygulamalar yasalara ve ulusal ve uluslararası anlaşmalara tabidir.

Lobicilik faaliyetleri de bir istihbarat faaliyetidir

Başta ABD olmak üzere gelişmiş ülkeler, iktisadi istihbaratını kendi gücünü ve etkisini arttırmak maksadıyla yapar. İktisadi güç olmadan diğer siyasi ve askeri güçlerin sürekliliğini sağlamak mümkün değildir. Teknolojik üstünlük temelli iktisat politikaları, ülke içinde iktisadi gelişimi sağlayacak rekabetçi ve milli olanı koruma amaçlı yapılanırken, yurtdışında milli menfaatleri koruyucu politikaların oluşturulmasına yönelik faaliyetler yapar.

Uluslararası şirketler bu istihbaratın en temel veri kaynağı ve aynı zamanda etkin uygulayıcısı olur. Her uluslararası şirket önemli başkentlerde lobi faaliyeti adı altında istihbarat çalışması yapar ve ilgili bakanlık ve parlementolarda yasama faaliyetlerine doğrudan aracıları eliyle müdahalede bulunur. Komisyon adı altında veya diğer yollarla bedeli ödenerek ülke iktisat politikaları etki altına alınır.

Ülke tarihimizde 1976 yılında dünyaca meşhur savaş uçağı üreticisi Lockheed-Martin şirketinin yeminli denetçisi, ABD Senatosu’nda ifade verir. İfade, şirketinin 1971-1975 yılları arasında uçak satabilmek maksadıyla Hollanda, Japonya, İtalya ve Türkiye’de bazı yetkililere toplam 24 milyon dolar rüşvet verdiği şeklindedir. Lockheed skandalı adı altında uç veren bu ilişkiler günümüzde tüm hızıyla devam etmektedir.

Güçlü millî iktisâdî yapı, ancak güçlü bir iktisâdî istihbarat sistemi ve o sistemle birlikte hareket edecek millî işadamları ve sanayicilerle oluşturulabilir. Ve bu surette istikrarlı bir şekilde gelişebilir.

Vesselam…