Kırgızistan Batı’nın baskılarından şikâyetçi

Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov'un ülkesinde bir haber ajansına verdiği röportajda söyledikleri, Batı’nın Rusya’dan dolayı Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’ne nasıl baskı yaptığını gözler önüne serdi. Caparov, Batılı ülkelerin Kırgızistan'a Rusya ile işbirliğini durdurma yönünde sürekli talepleri olduğunu ama bu isteklerin adil olmadığını dile getirdi.

“Onlara açıkça şunu söylüyorum: Siz, bazı AB ülkeleri, yaptırımlara rağmen Rusya ile çalışıyorsunuz. Rusya ile ticaretiniz yılda 6 milyar dolar. İhtiyacınız olduğunda Rusya ile mükemmel işbirliği yapıyorsunuz ama bizden onunla çalışmamamızı talep ediyorsunuz. Bu talebiniz haksızlık'' diyen Kırgız Cumhurbaşkanı, ülkesinin Rusya ile işbirliğini kesmeyeceğini ifade etti.

“Coğrafi olarak çıkmaz bir noktadayız”

Kırgızistan’ın Rusya ile ticaret hacminin 4 milyar doları aştığını belirten Caparov, “Rusya'dan petrol, gaz, buğday ve diğer birçok ürün alıyoruz. Coğrafi olarak çıkmaz bir noktadayız. Dünyaya giden yollarımız, demiryollarımız Rusya'dan geçiyor. Bu ülkede bir milyona yakın göçmenimiz var. Rusya Federasyonu ile nasıl işbirliğini kesebiliriz?” diyerek adeta isyan etti.

Caparov, başkanlığı döneminde Kırgızistan'ın çok vektörlü bir politika izlediğini, dünyanın tüm ülkeleriyle karşılıklı çıkarların gözetilmesi temelinde işbirliği yaptığını vurguladı. “Örneğin geçtiğimiz günlerde Avrupa Birliği ile bir işbirliği anlaşması imzaladık. Bazı BDT üyeleriyle ticaret son dört yılda yedi kat arttı. Bazı konularda birbirimize bağımlıyız, dolayısıyla onlarla işbirliği yapmamak mümkün değil” diyen Kırgız Cumhurbaşkanı, ülkesinin Rusya’ya uygulanan yaptırımları deldikleri konusundaki suçlamaların da yersiz olduğunu ifade etti.

Batılı ülkeleri ikiyüzlülük yapıyor

BM üyesi olarak yaptırıma tâbi ürünlerle çalışmadıklarını ifade eden Caparov, bu konuda Kırgızistan’a yönelik suçlamaları yapanların “gözlerini Rusya nefreti bürüdüğünü” belirtti. Kırgızistan Cumhurbaşkanı, Batılı ülkelerin kendilerinden olmayan devletleri, Rusya ile işbirliğini reddetmeye ikna etme girişimlerini eleştirerek şöyle dedi: “Bu elbette yanlış, çünkü Avrupa'yı dolaşırken bir şey söylüyorlar ama başka bir şey yapıyorlar. NATO ya da Avrupa Birliği üyesi Avrupa ülkeleri var, onlar da Rusya ile iş birliği yapıyor. Ama bize gelince Rusya ya da BDT ile işbirliği yapmamamızı söylüyorlar."

Rusya’nın 2022'de Ukrayna’ya yönelik başlattığı savaş, Batı ve Rusya arasında büyük bir diplomatik ve ekonomik krize neden olurken, Rusya’ya karşı geniş çaplı ekonomik yaptırımlar, Orta Asya bölgesini de derinden etkiledi. Bu doğrultuda Batı, Kırgızistan gibi ülkelerin Rusya ile ilişkilerini sürdürmesinin yaptırım politikaları ile çeliştiğini dile getirerek bu ülkeleri tehdit etmeye başladı. Batılı devletler, Kırgızistan'ı Rusya ile ticari ve stratejik ilişkilerini azaltmaya teşvik ederek, bu yaptırımların etkinliğini artırmak istediler.

Rusya Kırgızistan’ın en büyük ticaret ortağı

Sadır Caparov’un Batılı ülkelerden gelen baskılarla ilgili verdiği demeç aslında kendisinin de ifade ettiği gibi Rusya-Kırgızistan ilişkilerinin koparılıp atılamayacak kadar derin ve iç içe olduğunu gösteriyor. İki ülke, Avrasya Ekonomik Birliği (AEB), Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ), Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) gibi çeşitli uluslararası örgütlerde ortak üyeliklere sahiptir.

Orta Asya ülkelerinin en önemli ekonomi paydaşları arasında yer alan Rusya, aynı zamanda Kırgızistan’ın da en büyük ticaret ortağıdır. 2023'te Rusya ile Kırgızistan arasındaki ticaret hacmi, bir önceki yıla kıyasla yaklaşık %15’lik bir artış göstererek 3.5 milyar dolar seviyesine ulaştı. Geçtiğimiz yıl Kırgızistan'ın Rusya’ya ihracatı 800 milyon dolar seviyesindeyken, ithalatı da 2.7 milyar doları buldu.

Kırgız göçmenler GSYİH'sinin %30’dan fazlasını oluşturuyor

Rusya aynı zamanda Kırgızistan'ın en büyük enerji tedarikçisidir. 2023 yılında iki ülke arasında yapılan enerji anlaşmaları çerçevesinde Kırgızistan, Rusya'dan yıllık 500 milyon metreküp doğal gaz ithalatı gerçekleştirdi. Kırgızistan’daki en büyük yabancı yatırımcılardan biri olan Rusya, sadece 2023’de başta madencilik, bankacılık ve enerji sektörleri olmakla birlikte çeşitli alanlarda 300 milyon doların üzerinde yatırım yaptı.

Tüm bunların dışında Kırgızistan’dan Rusya’ya çalışmak için giden göçmenlerin iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin en önemli temel taşlarından olduğunu belirtelim. 2023 yılı itibariyle Rusya'da yaşayan Kırgız göçmenlerin sayısı yaklaşık 1 milyon kişiye ulaşmış ve bu göçmenlerin Kırgızistan ekonomisine katkıları milyon dolarları bulmuştur.

Kırgızistan’ın gayri safi yurtiçi hasılasının (GSYİH) büyük bir kısmını göçmen işçiler tarafından gönderilen dövizler oluşturmaktadır. 2022 yılı verilerine göre Kırgız göçmenlerin ülkelerine gönderdikleri para miktarı yaklaşık 3.5 milyar ABD doları seviyesindeydi, bu da Kırgızistan’ın GSYİH'sinin %30’dan fazlasını oluşturmaktadır.

Türkistan’dan Kısa Kısa

• Kazakistan yakın gelecekte BRICS'e katılmayı düşünmüyor
• Kazakistan Cumhurbaşkanlığı basın sözcüsü Berik Uali yerel bir haber sitesine verdiği röportajda, Kazakistan’ın BRICS’e katılma niyetinin olmadığını açıkladı. Sözcü, örgüte katılım meselesinin değerlendirilme süresinin uzun olması ve bir takım konulardan dolayı şimdilik böyle bir düşüncelerinin olmadığını ifade etti.
• Sözcüye göre Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, gelişmekte olan ekonomilere sahip devletlerin oluşturduğu bir birlik olan BRICS'e katılma teklifleri aldığını, ancak şu anda ulusal çıkarları göz önünde bulundurarak BRICS üyeliğini düşünmediklerini belirtti. 2024 BRICS zirvesi, 22-24 Ekim 2024 tarihleri arasında Rusya'nın Kazan kentinde gerçekleştirildi ve örgütün isim babası beş ülke olan Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika'nın yanı sıra yeni üyeler olan Mısır, Etiyopya, İran ve Birleşik Arap Emirlikleri ilk toplantılarında iştirak ettiler.
• Rusya-Ukrayna savaşına katılan bir Özbek hapis cezasına çarptırıldı
• Özbekistan'da Rus vatandaşlığını aldıktan sonra Rus yetkililerin Ukrayna'ya karşı savaşa gönderdiği bir adam, paralı askerlik suçundan üç yıl hapis cezasına çarptırıldı. İsmi tam açıklanmayan 56 yaşındaki Ş.J’nin 28 Ağustos - 11 Ekim 2023 tarihleri arasında "Donetsk ve Lugansk bölgelerinde Ukrayna'ya karşı çatışmalarda yer aldığı" belirtiliyor.
• 2005 yılından beri Moskova ve St. Petersburg'daki inşaat ve onarım ekiplerinde elektrikçi olarak çalışan Özbek vatandaşın Nisan 2023'te Rusya vatandaşlığı aldığı ve akabinde aynı yılın Ağustos ayında Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetlerinde hizmet için bir sözleşme imzalatıldığı belirtiliyor.
• Özbekistan vatandaşı, mahkemede verdiği ifadede "içeriğini okumaya bile vakti olmadan" hemen askerî eğitim alanına götürüldüğünü, kendisine üniforma ve silah verildiğini ve bir aylık eğitime gönderildiğini belirtti.
• 2023’ün Ekim ayında Ukrayna’da yaralandığı belirtilen Ş.J’nin bir müddet St. Petersburg'daki bir askerî hastanede tedavi gördüğü ve Nisan 2024'te Özbekistan'a döndüğü ifade ediliyor. Bu yılın Eylül ayı başlarında, Wagner’de görev yapan başka bir Özbekistan vatandaşı B.Z.'nin de dört yıl hapis cezasına çarptırıldığını belirtelim.
• 14 Ekim’de Özbekistan'ın Kazan Başkonsolosluğu bir açıklama yayınlayarak, "yabancı bir devletin topraklarında silahlı çatışmalara veya askerî operasyonlara katılan Özbekistan vatandaşlarına istisnasız dava açılacağı ve bu eylemin 10 yıla kadar hapisle cezalandırılacağını" belirtti.
• Türkmenistan Irak’la gaz tedarik anlaşması imzaladı
• Irak, Türkmenistan’la elektrik tesislerini güçlendirmek amacıyla günlük 20 milyon metreküp gaz temini anlaşması imzaladı. Anlaşma, Irak Elektrik Bakanı Ziad Fadıl ile Türkmenistan Devlet Bakanı ve Türkmengaz Yönetim Kurulu Başkanı Maksat Babayev'in imzalarıyla Bağdat'ta tamamlandı.
• Türkmenistan-Irak gaz tedariki anlaşmasının, İran'a olan borçları ve ABD yaptırımlarının ödeme süreçlerini zorlaştırması nedeniyle aralıklı olarak gaz tedarik kesintileriyle karşı karşıya kalan petrol zengini Irak için oldukça önemli bir anlaşma olarak değerlendiriliyor.
• Irak Elektrik Bakanı Ziad Fadıl, yeni anlaşmanın öneminden bahsederek Türkmenistan'dan ithal edilecek gazın, elektrik santrallerin işletilmesinde ve ulusal elektrik şebekesinin güçlendirilmesinde kullanılacağını belirtti. Fadıl, Türkmen doğalgazının Dubai merkezli Loxstone Enerji Şirketi'nin kolaylaştırdığı bir "takas" işlem anlaşması kapsamında İran'ın boru hattı sistemi üzerinden taşınacağını belirtti.