Çocuk kitaplarında da mı sınıfta kaldık?

Bir zamanlar çocuklar, yetişkin dünyasının bir parçası, minyatürü kabul edildiği gibi, çocuk kitapları da yetişkin kitaplarının bir parçası olarak üretilirdi. Çocuğun dünyasının farklılığı keşfedildikten sonra çocuk kitapları da çocuk eğitimi gibi özel bir alana ayrıldı. Çocuk edebiyatını yetişkin edebiyatından ayırırken, çocuğun gözünden dünyayı tanımlamak böylece ön plana çıkmış oldu. En basit anlamıyla hayallerle hayatın iç içe geçtiği, birini diğerinden ayırmanın zor olduğu çocukluk döneminin kitapları öncelikle bu hassasiyeti barındırmalıydı. Çocuk edebiyatı en temel anlamıyla 0-16 yaş arasındaki çocukluk dönemine hitap eden, çocuklara özel hazırlanmış edebî eserlerdir. Çocukların algılarının son derece açık olduğu bu dönemlerde çocuklara sunulan eserlerin içeriğinin, sunuşunun ve kalitesinin ne kadar önemli olduğu yadsınamaz bir gerçek. Zira kitap, herkes tarafından ‘faydalı’ ve ‘gerekli’ olarak benimsendiği için, çocuk nazarında kitaptaki bütün bilgiler ‘doğru’ kabul edilir. Bu sebepten dolayı olumsuz örneklerle dolu bir kitap, izlediği bir filmden daha fazla zarar verir çocukların dünyasına. Bu açıdan çocuk kitabı yazmak ve yayınlamak çok hassas bir çizgidir.

RAKİPLERİNİ ALT EDEN BİR KİTAP

Konunun bir diğer önemli yanı da, internet dünyasıyla büyüyen bugünün çocuklarını cezbedecek kitap bulmaktaki güçlük. Popüler kültürün çok kısa sürede değişmesi, hiç zahmet etmeden eğlenceli bir dünyayı doğar doğmaz kucaklarında bulmaları şimdiki çocukluğun handikapı. Kitabın çok güçlü rakipleri var. Yetişkin bakış açısıyla yazılan sıkıcı kitaplarla bu rakipleri alt etmek mümkün değil. Hele de tüm ortamlarında nasihat dinleyen çocuk, eğlence ve tâtil ortamına nasihat dinleyeceği bir kitabı büyük oranda sokmayacaktır. Bunların karşısına ya hiçbir ahlâkî değer içermeyen, hatta bizim değer yargılarımıza, İslam inancı ve Türk kültürüne uygun olmayan çok sayıda görsel ve yazılı içerik barındıran tercüme kitaplara yönelecek ya da daha zahmetsiz olan internet dünyasına.

Çocuk kitabında görsellik de en az metin kadar önemli.

Günümüz çocukları sürekli tv, bilgisayar, cep telefonu gibi göze, dolayısıyla da şuur altına hitap eden âletlere mâruz kaldıkları için görsel farkındalıkları son derece gelişmiştir. Bu nedenle onlara alelade bir çizim ve tasarımla hitap etmek de beklentiyi karşılamaz. Öte yandan erken ergenlikle birlikte, tıpkı tv programları gibi kitaplar açısından da ortaokul döneminde bir boşluk oluştu. 4. sınıftan itibaren ne çocuk, ne ergen, ne yetişkin olan çocuk, okuyacak kitap bulmakta da zorluk çekiyor. Bu dönemdeki bir çocuğa hitap etmek kolay değilse de imkansız da değil.

POPÜLER KÜLTÜR MÜ EĞİTİCİ BİR DİL Mİ?

Çocuk kitaplarındaki sorunları birkaç başlık altında toplayacak olursak: - Eğitici ve faydacı dili çok fazla kullanmak - Kullanılan dil ve kelimelere îtina gösterilmemesi - Tercüme eserlerdeki kültürümüze uymayan görsel ve yazılı içerik - Ortaokul dönemine hitap eden kitapların azlığı - Alelâde çizim ve tasarımlar - Kitapları çocukların yerine ebeveyn veya öğretmenlerin seçmesi ve yazarların da seçicilerin hoşuna gidecek kitaplar hazırlamaları - Çocuklara hitap eden inanç ve kültür kitaplarının azlığı olarak sayabiliriz.

ÇOCUK KİTABI ZOR İŞ

Çocuklara hem nitelikli eser vermek, hem de eğlenmelerini sağlamak elbette kolay değil, üzerinde uzunca çalışmak, kafa yormak ve en önemlisi çocuk dünyasından anlamayı gerektirir. Bu konuda yayıncılara, editörlere, yazarlara, mütercimlere, çizerlere, tasarımcılara çok büyük sorumluluk düşüyor. Kitap almak konusunda çocukları yönlendiren eğitimci ve ebeveynler de çocuk dilinden anlayan kitapları tercih ederek çocukların okuma alışkanlığını kazanmalarına yardımcı olabilirler. Böylece yabancı ürünlere ihtiyaç duyulmadan, kendi kültürümüze ait eserler meydana getirme, çocuklara metin ve görsel olarak olumlu ve kaliteli içerik sunma imkanı artar. Ebeveynler de çocuklarının okuduğu kitapları belli bir yaşa kadar takip edip, ergenlik öncesi ve sonrası dönemde takibi bırakıyor. Çocuğun en savunmasız ve dış etkilere en çok açık olduğu dönemdeki takipsizlik, kitap içeriklerinin önemini artırıyor. Yayıncılara düşen sorumluluğun yanı sıra, ebeveyne düşen sorumluluk da çocuklarının nasıl kitaplar okuduğunu takip etmek. Odasına kapanıp saatlerce kitap okuduğundan gurur duyduğu çocuğu, yeraltı edebiyatıyla tanışmış da olabilir. Okuma zevki kazanmak veya başka faydalar için okuduğu kitap, zararlı bir içeriğe dönüşmüşse, burada suçu sadece yayıncıda veya çocukta aramamak gerekir.

Türkiye’de okul öncesi eğitim, ilköğretim ve ortaöğretim düzeyinde 18 milyon öğrenci var.

Türkiye Yayıncılar Birliği’nin 2018 yılı raporunda çocuk ve ilk gençlik kitaplarının pazar piyasası toptanda 330 milyon lira, pazar payı ise yüzde 4.74. On sekiz milyon öğrencinin olduğu bir piyasanın düşüklüğü, çocuk kitaplarında geldiğimiz noktayı da ortaya koyar nitelikte. Son yıllarda epeyce yol katetsek de, istenilen seviyeye gelemediğimiz çocuk kitapları konusunda neler yapılması gerektiğini bu işe gönül vermiş kişilerle konuştuk.

MUSTAFA RUHI ŞIRIN / ÇOCUK EDEBIYATÇISI, ŞAIR, YAZAR - Klasik çocuk kitapları artık okunmuyor

“Çocuk kitapları nasıl yazılmalı” sorusunun aslında birçok bileşeni var: Kitap için belirlenecek pedagojik, görsel ve estetik kabul ölçütleri yanında hangi yaş için yazılacağı; biçim, eğiticilik, eleştiri ve sanat açısından gerçekçi vs. yazarlık tutumuna göre de bu sorunun cevabı farklıdır.

Çocuk edebiyatında çocuk algısı belirleyicidir. Çocuk algısı’nı çocuk ve yetişkin boyutuyla anlamaya çalışmadan, çocuk edebiyatı algısını değerlendirmek de imkânsız gibidir. Çünkü çocuk edebiyatı algısı çocuk algısı’ndan kaynaklanır. Değişen çocuk ve çocuklukla birlikte çocuk kültürü, edebiyatı ve sanatı yanında okul da değişiyor. Çocuk okuldan öğrendiğinin çok daha fazlasını medya ve sosyal medyadan öğrendiği için öğretici-didaktik kitaplara ihtiyacın daha az olması gerekirdi. Buna rağmen Türkiye’de 100 sınıf ve okul kitaplığı araştırılsa çocuk kitaplarının ağırlıklı olarak öğretici-didaktik kitaplar olduğu kolayca anlaşılabilir. Bunun temel nedeni kalıplayıcı eğitimden geliştirici ve beceri kazandırıcı eğitime geçilememiş olmasıdır.

YAZILI ÇOCUK EDEBIYATI DÖNÜŞÜYOR

İçinde bulunduğumuz yüzyılda modern kültürün an’anevî kültürleri kuşattığı bir evre içindedir dünya. Popüler çocuk kültürü bebeklikten başlayarak her 5 yılda kendini güncellediği için hayat çemberi içinde çocukla ilgili ne varsa hızla dönüşüyor. Popüler çocuk kültürü ağırlıklı olarak görselliğe dayandığı için yazı kültürüne dayalı çocuk edebiyatını da dönüştürmektedir. Bu dönüşüm 1970’li yıllardan bu yana çocuk edebiyatının pedagojik, görsel ve estetik kabul ölçütlerinin hızla değişmesine neden olduğu gibi, çocuk edebiyatının yaşının giderek küçülmesine de neden olmaktadır. Bu değişim aynı zamanda çocuk edebiyatının işlev ve içerik değişimi anlamına da gelmektedir. Sonuç olarak, çocukların görsel-dijital kitaplara yönelmesi nedeniyle önceki dönemlerde okunan “iyi çocuk kitapları” yanında çoğu dünya çocuk klasiği de okunmuyor artık.

Modern çocuk edebiyatı popüler Batı çocuk kültürü gibi seküler bir gelenektir. Her medeniyet alanı modern ve seküler kültür kuşatmasıyla -buna Batı da dâhildir- karşı karşıyadır. Çıkış yolu bütün medeniyetlerin kültürel bir savunma hattı kurmasıyla mümkün olabilir.

Çocuk edebiyatı ise medeniyetlerin geliştirdiği değerler ve cihanşümul çocuk grameri ile gerçekleşebilir.

Çocuk, din ve edebiyat boyutunun çocuk gerçekliği ve ‘çocuğa göre’lik ilkesi çerçevesinde çocuk edebiyatına yansıması konusunu ideolojik takıntılar dışında anlamaktan yanayım... İnsanlık medeniyetinin başat değeri dindir. Türk çocuk edebiyatının en cılız iki alanı kültürel değerler ve din boyutu eksikliğidir. Modern Türk çocuk edebiyatında biçimsel gerçekçi-kalıplayıcı ve eğitsel gerçekçi yazarlar vaizci tutumla din ve değerlere dayalı çok sayıda çocuk kitabı yazmışlardır. Kanaatimce bu yayınlar didaktik çocuk kitaplarıdır ve edebiyat dışında yayınlardır.

H. SALİH ZENGİN / ÇOCUK KITABI YAZARI, GAZETECI - Romantik yazarlara ihtiyacımız yok

Yerli ve nitelikli kitapların tercüme kitaplardan daha az sattığı bir gerçek. Ama bestseller kitabımız yok diyemeyiz; o rakamları yakalayamasa da çok okunan yerli çocuk kitaplarımız var. Burada asıl sorun hangi kitabın çok sattığından ziyade, özellikle tercüme kitaplar yoluyla pazarlanan zihin sorunudur. ‘Çok satıyor’ diye yayınevlerimizin tercih ettiği bu kitapların çoğunda çocuğun zihnini bulandıracak derecede genel ahlak ve aile yapısı açısından sorunlu taraflar var ve bunlar nedense pek dillendirilmiyor. Çocuklara edebiyatla fıtrat suikastlığı yapılıyor.

MASALA VEYA ÇIZGIYE GIZLENEN SAPKINLIKLAR VAR

Zaman ayarlı bir bomba niteliği taşıyan kitaplar hiçbir editörlük sürecinden geçmeden ya da kasıtlı olarak rafa çıkarılıyor. Bazen bir masala bazen kahramanın kılık kıyafeti, mimikleri ya da sembollerinin içine gizlenen cinsel sapkınlıkların farkında olmak lazım. Ama tabii bunu bütün kitaplar böyle diye kıyaslamak yersiz olur. Çocukların bu kitaplara yoğun ilgisini iyi gözlemlemesi lazım yazar ve yayınevlerimizin. Yani bugünün çocukluk gerçeğini ıskalayan bir yayıncılık yapılıyor bizde hâlâ.

MIZAH EKSIKLIĞI EN TEMEL SIKINTI

Günümüz dijital çocuğunun hayatı anlamlandırma ve yorumlama bilgisi çok değişti. Bu paradigmayı iyi okumak lazım. Geçmişle bugünün çocuğu çok farklı ve yazılacak eserlerin de bu gerçekliğe ulaşabilmesi lazım. Eğer çocuğun bugünkü dünyasını ıskalarsan okunmazsın. Sonra da “çocuklar niye okumuyor ya da niye çeviri kitapları tercih ediyor” diye dert yanarsın. Çocuklar onların güncel ilgilerine ve çağına uygun kitaplar bulursa okur; yerli-yabancı ayrımı da yapmaz. Bizdeki temel sıkıntı metinlerdeki üslup ve mizah eksikliğidir. Bir de kitabı çocuğu eğitmek için bir araca dönüştürdüğünüzde çocuk bundan sıkılır. Bunu aşmanın tek yolu mizah dili, akıcı, üslubu olan bir edebiyat dilini yakalamaktır.

Ortaokul dönemi çocuklarına hitap eden kitapların yeterince olmaması sadece bizim değil bütün dünyanın ortak sorunu aslında. İlkokul döneminde daha çok aile ve okul ile kuşatılan ve okuma açlığı çeken bir kitle var ve onlara yönelik çok fazla yayın da yapılıyor zaten. Ama ortaokul dönemiyle birlikte çocuklar hem ergenliğe geçişin sancılarını yaşıyor, hem de ilgi alanları dijital dünyaya çevriliyor. Ve bu döneme seslenen metinler kaleme almak da gerçekten zor bir şey.

ORTAOKUL ÇOCUKLARI BOŞLUKTA YÜZÜYOR

Çünkü bu dönem çocukları hipermetin beyne sahipler ve öğrenme zekâları daldan dala atlıyor, yerinde durmuyor. Bir de buna bu dünyanın sunduğu dijital büfeyi ekleyin. Hâliyle çocuklar hızlıca daha kolay ve daha çok seçenek sunan bir dünyaya kaçma eğilimi gösteriyorlar. Ama bu demek değil ki, onları yakalamak zor. Elbette mümkün ama onun bu dijital oburluk yaşadığı dünyanın kapısını aralayabilirsen.

Bu yüzden ilgi alanlarını iyi tespit edip, dil seviyesini ve üslubu doğru tayin ederek muzip bir şekilde seslenebilirseniz ona yakalanabilirsiniz. Ancak bu dönem çocuklarına seslenen kitaplar ve yazarlarımız az. Bu yüzden de ortaokul çağı çocukları bir boşlukta yüzüyor ve karşısına çıkan teknolojinin ilk mavi ışığına kolaylıkla yakalanıyor.

• Çocuk edebiyatında romantik takılmanın anlamı yok. Bugünün çocuğunu anlayacak yazarlara ihtiyacımız var.

MELIH TUĞTAĞ / ÇOCUK KITABI YAZARI, YAYINCI - Parmak sallayan kitap okunmaz

Çocuk edebiyatı sektör olarak dünyada çok iyi örnekleri olan, görselliği ile kurduğu dünya ile hatta baskı kalitesi ile insanları kendine hayran bırakan çok acayip bir alan. İş bize geldiğinde kalitenin biraz düştüğünü üzülerek görüyoruz, daha doğrusu görüyorDUK! Çünkü şu an genele yaygın olmasa da müthiş kitaplar da hazırlanıyor. Özellikle mütedeyyin olan yayınevlerinde daha fazla sorun olduğunu, düzelmenin de onlarla başladığını önce itiraf, sonra da müjdelemeli.

17-25 Aralık sürecinden önce FETÖ’nün toplu satışlarından dolayı çocuk kitapları alanında çok rahat hareket edemiyordunuz.

Okullar ve kurumlar onların hazırladığı, çoğunlukla emrivaki ile satılan, bazen de tembellerin işini gören niteliksiz ürünlerle piyasayı domine ediyorlardı. Piyasanın yarısından çoğunu niteliksiz ürünler kaplayınca, kaliteli yayıncılar ayakta kalamadı, kalanlar da o seviyeye inmek zorunda kaldı. Onların bu toplu satışları bitince, artık insanlar başka yerlerden de kitap satın alabileceklerini fark ettiler ve kalite aramaya başladılar. Bu da son yıllarda özellikle bizim camianın kitaplarındaki kaliteyi artırdı. Ve bununla beraber farklı tarzda ve popüler kitaplar ortaya çıkmaya başladı.

MÜSLÜMANCA KITAP YAZMAK GEREK

Biz uzun yıllar Müslümanca kitap yazmak için, çocuklarımızın çok ahlaklı olması için sürekli öğüt veren, direkt emri bil mağruf yapan kitaplar yazmaya çalıştık. Ben çocuk mizahı yapmaya başladığımda, bunun için çok karşı çıkan olmuştu. Oysa bunları mizahın arkasına gizleyerek yapabilirdik. Popülerin gücünü kullanmak burada işe yarayabilir. Çünkü şu anda öz gücümüz açısından yeterli güce sahip değiliz.

Didaktik/öğretici hikâye, bir kitabın okunmaması için yapılacak işlerin başında gelir. Bir kitabın okunmasını istemiyorsak şayet, dikte eden ve parmak sallayan üslupla kaleme alabiliriz. Bir çocuk, çevresindeki herkesin ona parmak sallamasına alışkındır. Annesi bir şey anlatır, babası aynı şekilde, öğretmenin zaten görevi budur, mahallenin büyükleri, gençleri böyledir. Çocuk sürekli kendisine bir şey anlatılırken bulur kendini. Ve sonra bunlardan kaçacağı bir alana ihtiyaç duyar. Ders gibi olmayan, ona ders vermeye çalışmayan bir şey. Bu akıllı telefondur, televizyondur, internettir, kitaptır.

KITABIN RAKIPLERI ÇOK EĞLENCELI

Kaçma alanında o sallanan parmağı kitaba soktuğumuz anda, dışarıda çocuğun kaçarak geldiği şeylerin aynısını sunmuş oluyoruz, o yüzden direkt olarak kitabı reddediyor. Zaten rakipleri çok daha güçlü, didaktik öğretiyle daha da güçsüz bırakmış oluruz. Güçsüz derken çocuk her zaman elbette ki kolaya, daha eğlenceli olana meyillidir. İyi kitapla karşılaşırsa ondan da zevk alacaktır, ama ondan zevk alıp onu bilmesi için onu okuması gerekiyor.

Çocukların ortaokul dönemine hitap eden kitapların az olması bir piyasa gerçeği.

4. sınıf ve yukarısında (9-14 yaş grubu) artık ergenliğin eşiğinde çocuklar vardır karşımızda ve belki de bir kısmı ergenliğe girmiştir. Arada kalmış bir dönem ortaokul dönemi. Bu dönemin dinamiklerini yakalamak, bu dinamiklere göre muhteva üretmek, düşünülenden çok daha zor. Bu zorluğundan dolayı da kimsenin çok rağbet etmediği, ticari olarak ilk başlarda sakıncalı görünen bir alandı.

Birkaç tercüme yabancı kitaptan sonra oranın bereketi fark edildi ve daha yeni yeni son beş altı senedir, siyasi dönüşümün de etkisiyle o alan bir anda bereketlendi. İlkokul grubunun yıllardır birikimi olduğu için, orası çok daha fazlaymış gibi gözüküyor. Ama yeni üretime baktığımızda aslında 9-14 yaş grubuna içerik üreten yayınevi sayısı da, yazar sayısı da hatırı sayılır seviyede arttı.

FATIH ERDOĞAN /ÇOCUK KITABI YAZARI, YAYINCI - Her ne yapılıyorsa tam tersini yapmak lazım

Ülkemizde çocuk edebiyatı alanında yapılanlar 20-30 yıl öncesine göre çok iyi. Talihsizliğimiz, internetin (tıpkı zamanında televizyonun girişi gibi) bizleri okuma kültürünü yeterince içselleştirmeden yakalamış olması. Şimdi genç bakıyor, sosyal medyada tadımlık güzel birkaç satır okuyor, etkileniyor. Oysa ki o okuduğu satırların geldiği kitapta ziyafetin kendisi var. Ama bunu bilmiyor, çünkü okuma alışkanlığımız yetersiz. Çözüm nedir? Çözüm gerçekten çocukların ilgisini çekecek kitaplar yazmak. “Bizim onların okumasını istediğimiz” kitapları değil “onların okumak istedikleri” kitapları onlara sunmak.

Öğretici bir dil kullanmak çocukların kitaplardan uzaklaşmasına sebep olabiliyor. Nasıl bir yol izlenmeli konusuna gelince, her kesim için geçerli bu. Her ne yapılıyorsa tam tersini yapmak gerekiyor. Çünkü zaten baskıyla gelinen sonuç ortada. Okumak bir zevk midir, değil midir? Yetişkinler buna karar vermeli. Eğer zevkse çocuğun zevkli şeyleri özgürce okuma/okumama kararını kendisi vermesi lazım.

DENETIM MESELESI ÇIKMAZ YOL

Çocuk kitaplarının denetimi ince bir konu. Herkesin hemen satın aldığı ve önünü ardını düşünmeksizin heveslendiği bir yaklaşım “denetlensin” yaklaşımı. Bu çıkmaz yoldur. Çünkü bir sürü soru çıkıyor ortaya. Kitaplar yayımlanmadan önce mi denetlenecek, sonra mı? Önce denetlenecekse bunun adı sansürdür. Bununla ilgili ek sorular: Kim denetleyecek? Bu denetleyenleri kim belirleyecek? Bu denetleyenlerin nitelikleri ne olacak? Hangi özellikleriyle bir edebi metni değerlendirip karar verecekler? Siyasi iktidarlar belirleyecekse iktidarlar değiştikçe çocuklara sunulan kitaplar da değiştirilecek mi?

Sonrasına gelelim: Esasen ortaya çıkmış tek tük kötü örnekler üzerinden çıkıyor bu denetim sevdası. Kötü örnekleri satın almazsınız olur biter. Piyasadaki başka alanlarda kötü ürün yok mu? Hepsini önceden denetleme şansınız var mı? Yapılması gereken, iyi öğretmenlerin, iyi kütüphanecilerin, bu alanda yazıp çizen eleştirmenlerin vb bilgilendirmeleri ve yönlendirmeleriyle çocuğa doğru kitabı seçmek. Denetim hiçbir işe yaramaz, umulan faydayı sağlamaz ve niteliği ortadan kaldırır.

Kitaplarda bize ait olmayan kültürlerin izlerinin olmasının hiçbir sakıncası yok. Tersine, bize ait olmayan kültürler hakkında daha çok bilgili olmamız gerekiyor. Eğer yersiz yurtsuz özentilikleri kastediyorsanız, bunun kaynağını çocuk kitaplarında değil televizyonda, magazinde vb aramamız lazım.

AYŞE SEVIM / ÇOCUK KITABI YAZARI - Edebiyatın görevi bilgi aktarımı değil

Çocuklar kadim değerlerimizi öğrenmek için değil, eğlenmek ve keyif almak için kitap okuyorlar. Edebiyat, sosyal hayatınızda, yaşamınızda doldurulamayan bir boşluğu doldurmak için vardır. ‘Çocuklarımıza bir şeyler öğretelim, çocuklar da bunun için kitap okusun’ yaklaşımından dolayı çocuklar kitaptan nefret eder hale geldi. Çocuk edebiyatının asıl amacı da bu değildir.

Eğitim öncelikle ailede, sosyal hayatta verilmesi gerekiyor. Anne sürekli AVM’de alışverişle ilgilenirken, kadim değer olarak tutumluluğu çocuğun bir kitaptan öğrenmesi mümkün değil. Sosyal hayattaki davranışlarımızı, konuştuğumuz şeyleri değiştirmeden kadim değerlerimizi çocuklara kitap veremez. Ya da dikte ederek de bunu yapamayız. Kitabın böyle bir misyonu yok. Senin hayat tarzın bu şekilde olacak, çocuk da bunu görecek.

‘Peki siz bunları neden yazıyorsunuz’ diyecek olursanız, ben bizim değerlerimizin batı değerlerine oranla fantastik edebiyatta da bilim kurguda da çok daha ilgi çekici olduğunu düşünüyorum bir yazar olarak. İlgi çekici bir şekilde yazılamıyorsa, batının değerlerinin yanında sönük olmasıyla değil, bizim yazarlarımızın yazamamasıyla ilgisi var. Bunu doğrudan bilgi aktarımı şeklinde yaparsanız dünyanın en muhteşem şeyini de yazsanız ilgi çekmez. Çünkü edebiyatın görevi bilgi aktarımı değildir. Düz bilgiyi Google’dan da öğrenebilirsiniz.

ÖĞRETMEN VE VELILERE KITAP YAPILIYOR

Yazar bunu bilgi aktarımı değil de bir kurgu içinde, karakterleri yalap şap değil de edebiyatta bir karakter oluşturmayı bilerek yazmalı. Bizim kendi geçmişimiz bir edebiyatçı gözüyle dışarıdan bakıldığında çok verimli. Sahanın içine girerseniz yazacak çok fazla şey var. Ben de bunlardan istifade ediyorum. Şatoya dair bir geçmişim olmadığı için, şatoları yazmam çok yapay olacağından, sarayları anlatıyorum. Perilerden bahsedemeyeceğim için, eski Türk masallarında geçen cadılardan bahsediyorum. Bu topraklara ait bir yazarın Yüzüklerin Efendisi ve Harry Potter izleyip, ‘ben de böyle bir şey yazacağım’ diyerek tüm verileri oradan alıp yola çıkması baştan sakat. Taklit hiçbir zaman aslından değerli değildir.

Türkiye’de yazarlar öğretmenlerin ve velilerin gönlünü yapmaya yönelik yazıyor. Çocuk bilgisayar oyununu seçtiği gibi kendi kitabını kendi seçmiyor. Öğretmenler de özellikle bilgi veren kitapları tercih ediyor ve öğrencilerine zorunlu tutuyor. Veli de aynı şekilde. Çocuk bunları zorunluluktan okuyor ama sonra bir daha bu kitaplara dönüp bakmıyor. Keyif aldığı metinlere dönüyor. Çocuk kitabı yazarları direkt okura ulaşamıyor yani. Ama yine de gittikçe daha iyiye doğru gidiyoruz. Çok iyi editörler, ilgili öğretmen ve veliler var.

MELIKE GÜNYÜZ/YAYINCI - Sakıncalı içerik konusunu tartışmalıyız

Çocuk edebiyatı yazılırken dikkat edilecek hususların cevabı net bir soru değil benim için. Zira eser üretenlerin farklı motivasyonları vardır. Bir sanatçı satış kaygısı gütmeden klasikleşmesini ümit ederek edebi bir eser üretebilir, bir başkası ise öğretmenlerin ihtiyacını karşılayacak çok satan bir kitap yapmayı isteyebilir. Her birinin dinamikleri ayrıdır. Çok satan bir kitap için mizahi bir dil, biraz macera, biraz gündemin ihtiyacına göre akıcı bir metin kaleme almak, sonra bunu komik çizgilerle resimlemek ve doğru mecrada satışa sunmak yeterlidir. Edebi bir metin kaleme almak istiyorsanız tabiki beslendiğiniz kaynaklar, kullandığınız dil, seçtiğiniz kelimeler vb birçok edebi unsurlar da devreye girer. Fakat bence her ne üretiliyor olursa olsun bir yazarın Türkçe’yi doğru kullanmak ve çocuğu yaşadığı topluma adapte etmek gibi sorumluluğu olduğunu unutmaması gerekiyor.

Yazarın her türlü kitap yazma özgürlüğü, okurun her türlü kitabı beğenme, tercih etme özgürlüğü vardır.

Yayınevleri kendi müşteri portföylerine, satış kanallarına, yayın politikalarına bağlı olarak farklı türlerde farklı metinleri tercih eder ve yayımlar. Dolayısıyla bu işin doğrusu budur diyerek yargı belirtemeyiz. Çocuk kitaplarında eleştirilen sakıncalı içerik konusu çok geniş ve muğlak bir konu. Kime göre, neye göre sakıncalı? Hangi konular sakıncalı? Çocuk edebiyatı metinlerinin çocuğu içinde bulunduğu topluma adapte etme gibi bir işlevi söz konusudur. Kötülükle mücadele etme konusunda bazen çocuğun karşısına bir dev bazen de komşu teyze çıkabilir. Kötülüğü, kötüleri ve kötülükle mücadele etme yöntemlerini öğretmek için hem klasik masallar hem modern metinler iyi birer araçtır. Bu metinleri nasıl kullanmak gerektiğini öncelikle yetişkinlerin öğrenmesi gerekiyor. Her kitap her çocuk için değildir. Toplum olarak kitabın işlevi, kitabın nasıl kullanılacağı gibi konularda ne yazık ki yeteri kadar farkındalığımız gelişmiş değil.

• Bu sebeple bu sakıncalı içerik konusunu toplum olarak epeyce bir tartışmamız gerektiğini düşünüyorum.

TUĞBA COŞKUNER / ÇOCUK KITABI YAZARI - Çocuk edebiyatı çocukların mı?

Çocukluk; astronotların geceleyin evinizin damına düşmesinden korktuğunuz, yaratıcıya, “İnsanların ölmelerine izin verip yenilerini yapmak yerine neden elindekileri tutmuyorsun?” diye sorduğunuz, yiyeceklerle evlenip evlenemeyeceğinizi merak ettiğiniz, eğer hiç kimse bilmeyecekse iyi olmanın ne yararı olduğuna dair kafa yorduğunuz, ülkeler arasındaki çizgileri ilk kimin ve neye göre çizdiğini bulmaya çalıştığınız, göğe bulutları kimin ektiğini düşünürken cevabının Allah olduğunu öğrendiğinizde, “Bu işte birisinin parmağı olduğunu biliyordum” diye bilmişçe cevapladığınız dönemin ta kendisidir.

Çocuk edebiyatı, başlarının üzerinde tuvaletteyken veya uykudayken bile hiç durmadan sorular yumurtlayarak dolanıp duran ateş böcekleri olan minikler için eserler üretir. Ancak ne yazık ki bizde çocuklar için yazılmış çocuk edebiyatı eserlerini, çocuklar kendileri seçemez. Çocukların neyi, ne zaman ve nasıl okuyacaklarına -sanki kendi irademizin ya da tercihimizin meyvesiymiş gibi- çocuklardan daha önce doğmuş olmanın verdiği yetkiye dayanarak genellikle ebeveynler ve öğretmenler olarak biz karar veririz.

Bu da yayıncılarımızı çocukların seveceği değil de yetişkinlerin seveceği çocuk edebiyatı eserleri yazmaya ve basmaya yönlendirmiştir. O yüzden çocukların aileden biri gibi gördüğü, çocuklar gibi düşünebilen, çocuk dostu yazarlar hakkında nadiren konuşur, onları nadiren çok satanlar listelerine sokarız. Sosyal medyanın yanıltıcı etkisi de çocuk edebiyatı eseri olmayı hak etmeyen birçok yanlış örneği çocuk kütüphanelerinin ya da okul kitaplıklarının raflarına kadar sokar. Bu da çocuklarla kitapları birbirine küstürür, yaşanan durum dolaylı olarak yetişkinlerin meseleye daha fazla müdahil olmasına sebep olur ve nihayetinde mevzu kısır bir döngüye girer. Klasik hâline gelebilecek, yıllar sonra kült eserler arasında anılacak bir çocuk edebiyatı kitabı elbette yetişkinler tarafından da tutulacaktır.

• Ancak bu çocukların eliyle, beğenisiyle ve önderliğiyle olmadıkça güvenilir bir karar olarak nitelendirilemez.