Bir Rus ve Ermeni klasiği:Ateşkes yalanı

27 Eylül 2020’de başlayan çatışmalar işte bu ‘aldatmacanın’ 9 Kasım’daki imza töreniyle son erdi. Anlaşma 9 maddeden oluşuyor, bazı ‘kilit konuların’ çözümü ise daha sonraki muallak bir zamana bırakılıyordu.

Fakat bu anlaşmanın da Suriye’de verdiği sözler ve imzaladığı anlaşmalar gibi bir ‘aldatmacadan’ ibaret olduğunun anlaşılması uzun sürmedi.

İşte anlaşmanın maddeleri ve nasıl bir aldatmacadan ibaret olduğunu gösteren uygulama yöntemleri.

1- 10 Kasım 2020 tarihi Moskova saatiyle 00:00'den itibaren Karabağ ihtilafındaki tüm çatışmalara tam bir ateşkes ile son verilecektir. Bundan böyle taraflar olarak anılacak olan Azerbaycan ve Ermenistan bulundukları mevzilerde duracaklardır.

Anlaşmanın ilk maddesi, 50 gün süren çatışmaların derhal sona erdirilmesi ve iki tarafın da derhal ateşkes durumuna geçmesini içeriyordu. Fakat bu ilk delinen madde oldu. Ermeni teröristler, anlaşmanın üzerinden 24 saat bile geçmeden Azerbaycan mevzilerine havan ve top atışına başladı. Ermeniler ayrıda Azerbaycan’a teslim etmeleri gereken Köhne Tağlar ve Çaylaggala köylerinden de saldırılar düzenledi. Rusya ise, Ermenileri durdurup anlaşma gereği bu iki köyü Azerbaycan’a vereceğine, İki köye de kendisi yerleşti ve böylece Ermeni teröristlere kalkan oldu.

Ermeniler, bu kalkandan cesaret alarak, devam eden günlerde defalarca ateşkesi bozdu ve Karabağ’daki sivillere saldırılar düzenledi.

• 2- Ağdam bölgesi ile hâlen Ermenistan’ın elinde bulunan Azerbaycan’a ait Kazah bölgesindeki topraklar, 20 Kasım’a kadar Azerbaycan tarafına verilecek.

Ermenistan güya bu maddeye uydu, ama bakın nasıl? Azerbaycan güçleri 21 Kasım’da Ağdam şehrine girdi. Ve girdiklerinde, Ermenilerin geride bir şehir bırakmadığını gördü. İşgal öncesi 25 bin Azerbaycanlının yaşadığı şehirde taş üstünde taş bırakılmamıştı. Tüm binalar yıkılmış, hatta bölgedeki ağaçlar bile kesilmişti. Azerbaycan askeri, şehirde bayrak dikilebilecek tek bir sağlam idari bina bile bulamadı. Azerbaycan bayrağı ancak bir bölümü sağlam kalan Cuma Camii'ne çekilebildi.

• 3- Dağlık Karabağ'daki temas hattı ve Lâçin Koridoru boyunca, hafif silahlı 1,960 askeri personel, 90 zırhlı personel taşıyıcı, 380 otomotiv birimi ve özel teçhizatlı Rus barış gücü bulunacaktır.

Anlaşmanın en hızlı hayata geçirilen maddesi bu oldu. Rus askerleri, Daha anlaşmanın mürekkebi bile kurumadan, 12 saat içinde Azerbaycan toprağı olan Karabağ’a yerleşti. Fakat ilerleyen günler, Rusya ve Ermenistan’ın bu konuda da yalan söylediğini ortaya koydu. Rus tarafı resmi üniformalı askerler dışında ‘doktor, sağlık çalışanı, memur, uzman ve işçi’ kimliği altında yaklaşık 5 bin ek askerî bölgeye yerleştirdi. Ayrıca her birinde 300 asker bulunan yaklaşık 32 ‘karakol’ için de harekete geçti. Sadece bu karakollarda 10 bin kadar asker bulunacak. Böylece Rusya ‘Ermenilerden kurtarılan’ işgal bölgesini en az 15 bin askerle bizzat işgal etmeyi planlıyor.

• 4- Rusya Barış Güçleri, Ermenistan ordusunun çekilmesiyle birlikte bölgeye konuşlandırılacak. Rusya Barış Güçleri, bölgede 5 yıl bulunacak. Tarafların, söz konusu sürenin sona ermesine 6 ay kala bunun uygulanmayacağını bildirmemesi halinde, süre otomatik olarak 5 seneliğine yenilenecek.

Bu madde de hiçbir zaman yürürlüğe girmedi. Rus askerleri, Ermeni teröristler çekildikten sonra değil, Azerbaycan ordusu yetişmeden önce bölgeye konuşlandı. Ermeniler, Karabağ’ın hâlen işgal altındaki bölgelerinde askerî varlığını güçlü bir şekilde sürdürüyor.

5- Anlaşmaların taraflarca uygulanması üzerindeki kontrolün etkililiğini artırmak için, ateşkesi kontrol edecek bir barış gücü merkezi konuşlandırılacaktır.

Bu maddedeki ‘Barış gücü’nden kasıt Rus askeri birlikleriydi. Ve Ruslar, anlaşmanın ilk dakikalarından itibaren ateşkesi ihlal eden Ermenilere hiçbir müdahalede bulunmadı. Hatta Azerbaycan’a verilmesi gereken bazı bölgeler, yeniden çatışma bölgesi ilan edilerek bu ‘barış gücü’ tarafından işgal edildi.

6- Ermenistan 15 Kasım’a kadar Azerbaycan’a Kelbecer bölgesini, 1 Aralık’a kadar Lâçin bölgesini geri verecek. Ermenistan, 5 km. genişliğinde Lâçin bölgesindeki koridoru kendisine bırakacak. Bu koridor, Şuşa’ya dokunmayacak. Taraflar 3 sene içinde Hankendi ve Ermenistan arasında bağlantı yapan Lâçin koridorunda rotanın oluşturulmasıyla ilgili plan hazırlayacak. Rusya Barış Güçleri, oluşturulacak rotanın korunması amacıyla yeniden konuşlandırılacak. Azerbaycan, Lâçin koridorunda vatandaşların, araçların ve yük araçlarının iki yönde hareketini, güvenliğini sağlayacak.

Ermeniler Kelbecer’in kontrolünü 15 Kasım’da değil, 25 Kasımda teslim etti. Aradaki bu sürede ise önce yıllardır işgal ettikleri evlerin tüm işe yarar parçalarını söküp çaldı daha sonra ise evleri ateşe verdi. Ermeniler sadece evleri değil, etraftaki ağaçları da yaktı. 1 Aralık’ta boşattıkları Lâçin’in de kaderi farklı olmadı. Anlaşmada ‘ticaret yolu’ olarak öngörülen Lâçin koridoru ise Karabağ’da kalan işgalci Ermeniler için can damarı oldu. Ermenistan, bu koridoru anlaşmanın ilk gününden beri Karabağ’a asker yığmak ve nüfus yapısını değiştirmek için kullanıyor. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı’nın mart ayında yaptığı bu uyarıya rağmen, Rus güçlerin gözetiminde asker geçişleri hiç kesilmedi.

7- Yerinden edilmişler ve mülteciler Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserinin kontrolünde Dağlık Karabağ'a ve etrafındaki bölgelere dönecek.

Bu madde 30 yıl önceki işgal nedeniyle topraklarından edilen Azerbaycanlıları işaret ediyor gibi görünse de, asıl olarak Ermenilerin işine yaradı. Azerbaycanlılar işgalden kurtarılan evlerine dönerken, binlerce Ermeni de Hankendi’ne girdi. Lâçin koridorundan şehre giren Ermeniler, sanki buranın asıl unsuru gibi topraklara yerleşti. Hankendi, kısa sürede Azerbaycan içinde küçük bir Ermenistan oldu.

8- Esirlerin, tutsakların ve cenazelerin değişimi yapılacak.

Anlaşmadan 4 gün sonra ilk cenaze takası, 5 gün sonra ise ilk esir takası yapıldı. Barış anlaşmasından önce Karabağ’da yakalanan iki Ermeni askerin itirafı ise, Ermenilerin esir askerlere ve hatta cenazelere işkence ettiğini gösterdi.

• 9- Bölgenin ekonomik ve ulaşım bağlantılarında engeller kaldırılacak. Ermenistan, vatandaşların, araçların ve yük araçlarının iki yönde hareketini organize etmek amacıyla Azerbaycan’ın batısındaki bölgeler ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında ulaşım iletişimini sağlayacak. Ulaşım, iletişimin kontrolü, Rusya Sınır Güvenlik Servisi kurumları tarafından da sağlanacak. Tarafların anlaşmaya varması durumda, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve Azerbaycan'ın batı bölgeleri arasında ulaşım iletişimlerinin ağları inşa edilecek.

Anlaşmanın uzun vadede en etkili ve bölgede dengeleri değiştirecek maddesi bu son maddeydi. Türkiye ve Türk dünyasını karadan bağlayacak olan yol, Ermenistan’ın ekonomisine de büyük katkı sağlayacak bir projeydi. Fakat Rusya hariç tüm tarafların menfaatine olan son madde, bir türlü hayata geçirilemedi.