Akademik haçlı seferleri̇: Ayasofya'yı sindiremeyen Bizantinistler Venedik'te toplandı

‘Akademik haçlı seferi’ olarak görülen Uluslararası Bizans Kongresi’nin 24’üncüsü, İtalya’nın Venedik ve Padova şehirlerinde yapıldı. 2021’de İstanbul’da yapılması planlanan kongre, Ayasofya açılınca merkez komite tarafından İtalya’ya alınmıştı. Türkiye’den 61 akademisyenin tebliğ sunduğu kongre bildirilerinin yarısını İstanbul konulu araştırmalar oluşturdu. 22-27 Ağustos arası yapılan kongrenin açılış oturumu La Fenice Tiyatro’sunda yapıldı. Açılış konuşmalarında Türkiye’nin Ayasofya’yı aslî hüviyetine kavuşturması, politik skandal olarak yorumlandı.

Magdeli̇no: En son haçlı seferi̇ için toplanmıştık

Koç Üniversitesi’nden Bizans Tarihi Profesörü Paul Magdelino yaptığı açılış konuşmasında, “Bizans ile ilgili bu kadar çok insan Venedik’te en son 800 yıl önce toplanmıştı. O da 4. Haçlı Seferi için…” ifadesini kullandı. Magdelino’nun bu sözleri salonda sevince neden oldu.

Toplantının 4. Haçlı Seferleri ile bir çok ortak özelliği bulunduğunu söyleyen Magdelino, ‘Onlar sefere giderken çoğunluğu Venedik’te değildi ve doğrudan İstanbul’a gidiyordu. Bizim de çoğunluğumuz şu an burada değil. Aslında bu toplantıyı şu an İstanbul boğazına bakarak yapmayı planlıyorduk ama politik sebeplerden dolayı şu an Batı Roma’dayız. Kongre temamızda da bahsettiğimiz gibi Bizans, dünyalar arası bir köprüdür diyoruz ve siz bu toplantıda bunun nasıl güçlü bir bağla birbirine bağlandığını daha yakından göreceksiniz.’ dedi.

Ayasofya si̇ndi̇ri̇lemi̇yor

Geç Bizans Manastırları hakkında bilgi veren Nevra Necipoğlu, 1455’teki İstanbul mahallelerindeki hâne sayıları ile kilise ve manastır sayılarını paylaştı. Haritalar üzerinde Fatih mahallelerindeki kiliseleri gösteren Necipoğlu, restoresi biten Molla Fenârî Câmii gibi Bizans yapılarını örnek gösterdi. Ayasofya’nın müzeden çıkartılmasından dolayı üzüntülerini ve endişelerini belirten Necipoğlu, ilerleyen zamanlarda İstanbul’da bir kongre düzenleme temennisinde bulundu.

John Haldon: Bi̇zans’ın i̇hyâsı için buradayız

Uluslararası Bizans Vakfı Başkanı John Haldon ise yaptığı açılış konuşmasında, Ayasofya’nın câmi olarak açılmasını tehlikeli ve endişe verici olarak yorumladı. Bizans çalışmalarını, dünyada yeni bir köprü ve Bizans medeniyetinin tekrar ihyâsı için büyük bir adım olarak gördüğünü söyledi. ‘Biz bu toplantılarla tarihî olduğu kadar şimdiki zamanın sorunlarına da çözüm arıyoruz’ diyen Haldon, ‘Biz kendi hükümetlerimize tavsiyelerde bulunup önderlik eden bir topluluk olarak, Bizans uygarlığından kendi toplumumuzun faydalanmasını sağlamalıyız.

Bizans öyle bir devlettir ki etkisi Atlantik’ten İskandinav tarlalarına kadar hissedilir. Bu uluslararası köprüyü tekrar kuracağız…Bizans kongresinin esas yapılacağı yer biliyorsunuz 2021’de İstanbul’du. Ancak hem Covid-19 hem de Türkiye’deki siyâsî faktörler kongreye engel oldu. Bu kongrede temamız: ‘Dünyalar arası bir köprü Bizans!’ Bu kongreyi köprüler şehri Venedik’te düzenlemekten mutluluk duyuyoruz.’ dedi.

Bizans'ı çizimlerle diriltiyorlar

Açılış konuşmacılarından Prof. Dr. Albert Berger ise 2. Bizans olarak adlandırılan Venedik’te olmaktan sevinç duyduğunu belirterek, İstanbul’da yaptığı yeni Bizans çizimlerini gösterdi. Çemberlitaş’ın 13. yy. öncesi mimarisi hakkında bilgi veren Berger’in, Fatih üzerine hazırladığı Bizans haritalamaları dikkat çekti. byzantium1200.com’un mimarı olan Berger, benzer çalışmaların Balkanlar’da ve Kudüs’te de devam ettiğini söyledi.

Ri̇go: Amacımız kültürle Bizans şehi̇rleri̇ni̇ birbirine bağlamak

Venedik’teki kongrenin İtalya’nın düzenlemiş olduğu 3. Bizans Kongresi olduğunu söyleyen Bizans Çalışmaları Komitesi İtalya Başkanı Antonio Rigo, ‘Sizi burada görmekten mutluluk duyuyoruz ancak yine de kongreyi İstanbul’da gerçekleştirmek isterdik. Bu kongreyi Bizans Çalışmaları Türk Komitesi ile birlikte yürütüyoruz. İnanıyorum ki, Türk ekibi İstanbul’da bir kongre düzenlemek için tüm gayretlerini sarfedecektir. Kongremizin teması ‘Dünya ile Bizans arasında köprüler kurmak.’ Amacımız ise sanatla, kültürle, mimariyle Bizans şerlerini birbirine bağlamak’ dedi.

Bi̇zans mirasını koruma sunumu

Türk akademisyenler Ayşe Ercan ve Barış Altan, ‘Bizans Konstantinopolisini Keşfetmek ve Korumak: İstanbul›da Arkeoloji ve Miras Politikaları’ başlıklı tebliğlerinde, Zeyrek Câmii (Pantokrator Manastırı), Saraçhane’deki yeraltı kilisesi, Küçükyalı ve Aydos arkeolojik kazı bölgeleri hakkında bilgi verdiler. Arkeolojik kazıların Bizans çalışmalarına yaptığı katkılara dikkat çektiler. Ayrıca Barış Altan, Yerebatan Sarnıcı ve Bizans’ın Bukaleon Sarayı ile ilgili İBB’nin yaptığı restorasyonu da örnek gösterdi.

Dijital işgal si̇stemi̇ tabula

Prof. Dr. Andreas Külzer de ‘Bizans Coğrafyası Dijital Haritalama Sistemi Tabula’ hakkında önemli bilgiler verdi. Google Earth ve Zoom Earth üzerinden sunulan hizmetle gerçeğe uygun şekilde Bizans mimarisini aslına uygun olarak tekrar oluşturduklarını söyleyen Külzer, ‘Uydu araçlarıyla yeni arazilerin, gizli kalıntıların ve kalelerin keşfini sağlıyoruz. Ancak bir peyzajın yeniden inşâsı bir modeldir. Yüzde yüz gerçeği yansıtmayabilir. Maliyetler de arazinin eğimine bağlıdır. Zor bölgede maliyet artar çünkü arazinin topoğrafyası da sisteme giriliyor. Ağaçlar ve nehirler çizimlerde gözardı edilir. Arkeolojik kazılarda dijital haritalamalar büyük fayda sağlıyor. Yine de coğrafya şartları teyit edilmeli. Antik yolların gözlemlenmesi için de ‘Bizans Coğrafyası Dijital Haritalama Sistemi Tabula’ büyük önem taşıyor.

Anadolu’da şimdiye kadar 950 bölgenin haritalaması yapıldı. Şu an yoğunlaştığımız yer ise Çeşme bölgesi. İşte bu bizim masalımızın öyküsü.’ diyerek dijital bir işgalin hazırlığına işaret etti. Külzer ayrıca Yunanistan’da 2014- 2020 yılları arasında Tabula ile engtegre ‘ANAVATHMIS’ projesinin AB tarafından fonlandığını da vurguladı.

Bitmeyen kin 1453

DePaul Üniversitesi’nden Elena Boeck, ‘Gelişmekte olan sorunlu bir sınır olarak 1453’ başlıklı sunumunda, Rus kaynaklarından şu alıntıyı yaptı: “Ortodoks dünyası İstanbul için ağlıyor. Çargrad’ımıza ne oldu? Gün gelecek tekrar tanrısal azizler yetiştireceğiz. Çünkü biz gücümüzü Bilgelik Kilisesi Ayasofya’dan ve Ortodoksluktan alıyoruz...” Daha sonra da Bulgar arşivinden örnekler gösteren Boeck, İstanbul’un fethinde Bizans’ın zafiyetlerinden bahsetti. Metropolitlere gönderecek kimse olmadığını söyleyen Boeck, Bizans imparatorunun felsefe yaparak halkı oyaladığını ve neticede şehrin düştüğünü dile getirdi.

Anadolu’da demografi̇ manipülasyonu

Yunan akademisyen Konstantinos Moustakas, ‘Küçük Asya (Anadolu) Bizans Nüfusunun Kalıntıları’ başlıklı sunumunda, tablolarla 16. yüzyıldaki Hristiyan nüfusun Anadolu’daki yerleşimini gösterdi. Sık sık Ord. Prof. Dr. Ömer Lütfi Barkan’dan veriler aktaran Maoustakas’ın sunumuna göre, 1520-1535 yılları arasında Anadolu’da 517 bin 813 Müslüman hâne bulunurken, 8 bin 511 Hristiyan hâne bulunuyordu. Karaman’da ise 134 bin 452 Müslüman hâne varken, Hristiyan hâne sayısı sadece 3 bin 127 imiş. Maoustakas ‘Rum Eyaleti’ diye tanımladığı Tokat, Amasya ve Sivas dolayında ise 116 bin 772 Müslümana karşılık, 51 bin 662 Hristiyan olduğunu iddia etti. Maoustakas, bazı insanların da kendi dinlerini açıklamaktan çekindiğini bu yüzden net rakamların bilinemediği de ileri sürdü.

Yerli̇ Bi̇zanti̇ni̇stler

Türkiye’deki Bizans faaliyetlerinin online duyurusunun yapıldığı bizantolog.org da kongrede tanıtılan oluşumlardan biriydi. Bizantolog ekibi adına konuşan Görkem Günay,

- Yapılan Yunanca yaz kursları,

- Bizans tarihi üzerine kitap okuma kampları,

- Online konferanslar gibi bir çok faaliyeti paylaştı.

27 Kasım 2019 tarihinde bir grup lisansüstü öğrencinin inisiyatifiyle kurulan Bizantolog’un destekçileri ise şu üç merkez:

- Koç Üniversitesi,

- Vehbi Koç Vakfı ve

- Stavros Niarchos Vakfı Geç Antik Çağ ve Bizans Araştırmaları Merkezi (GABAM).

25. Bizans kongresi̇ nerede olacak

Haberimizi hazırladığımız sırada Venedik’te bizatihi başından sonuna dek izlediğimiz Bizans’ı ihyâ kongresinin 24’üncüsü henüz devam ediyordu. 25. Kongre’nin İstanbul’da yapılmasına yönelik pek çok çağrı yapıldı, ancak henüz yer konusunda karar verilmedi. Nihâî karar, diğer sunumlar ve Türkiye’den katılanlarla ilgili gelişmeleri ise Gerçek Hayat’ın Ekim sayısında inşâallah ele alacağız.