Osmanlı tarihçilerinin “kutbu” Halil İnalcık, Mart 2012 ayında kaybettiğimiz yakın dostu Halil Sahillioğlu’nu Derin Tarih’e değerlendirdi.
Rahmetli Halil Sahillioğlu yakın dostumdu. Kendisi Ömer Lütfi Barkan'ın en güvendiği ve takdir ettiği bir ilim adamıydı. Menşei dolayısıyla Arapçaya tam anlamıyla hâkim bulunan Sahillioğlu'nun Osmanlı para tarihinin en büyük araştırıcısı olduğuna kuşku yoktur.
Fransız tarihçisi Fernand Braudel İstanbul'da Ömer Lütfi Barkan'ı ziyaret ettiği zaman ona, kendisiyle çalışmak üzere bir asistanın Paris'e gönderilmesini önerir. Bunun üzerine Barkan asistanı Sahillioğlu'nu Braudel'in yanına gönderir. Paris'te araştırmalarını “Osmanlı Para Tarihi" üzerinde yapan Sahillioğlu'nun doktora tezi, hâlâ aşılamayan temel bir çalışmadır. Daha sonra birçok yazar bu tezi kaynak olarak kullanmıştır.
Sahillioğlu, Osmanlı maliyesinin en çetin sorunları üzerinde çalışarak bu konuları aydınlığa kavuşturmuştur. Biz tarihçiler, Osmanlı para ve maliye tarihinde daima onun eserlerine başvurmaktayız
Osmanlı Arşivi Araştırma Salonu. 1960'lı yıllara ait bu fotoğrafta merhum Halil Hoca görülmektedir.
Tam bir arşiv müdavimiydi!
Kendisi adeta Başbakanlık Osmanlı Arşivi'ne seccadesini sermiş, gece-gündüz çalışan bir araştırıcıydı. Bana arşivde tetkik edeceği belge ve defterlerin uzun bir listesini gösterdiğini hatırlıyorum. Bu araştırmalar bütün çalışma hayatını doldurmuştur. Fakat araştırmalarına kıyasla yayınladığı makale ve eserler çok az sayıdadır.
Osmanlı Arşivi'nin müdavimlerinden olan Sahillioğlu'nun ilginç yanlarından biri de, arşive ve arşiv belgelerine bağımlılığı sebebiyle ikinci el literatüre değer vermemesi ve bunları okumamasıydı.
Rahmetli Halil Sahillioğlu'nun başka bir önemli eseri de Koca Sinan Paşa'nın Telhisleri'dir. Bu döneme ait Osmanlı tarihinin ana kaynaklarından biri olan Telhisler'i tam bir vukufla yayınlamıştır.
Dr. Sahillioğlu (Arapça makalelerinde tercihan kullandığı adıyla “Sâhilî"), “Osmanlı Para Tarihinde Dünya Para ve Maden Hareketlerinin Yeri (1300-1750)" başlıklı makalesinde önceki araştırmalarını özetledi. Kamerî ve Şemsî tarihler arasındaki zaman farkı ve bunun Kapıkulu'na yapılan ödemelerde yarattığı sorunlar hakkındaki araştırmayı kendisine borçluyuz.
Ekonomi, muhasebe, ticaret…
Halil Sahillioğlu, Osmanlı İmparatorluğu'nda kredi uygulamalarıyla da ilgilenmiş, bir nevi çek yerine geçen “Kitâbu'l-kadı ve süfteceler" üzerine ilginç bir inceleme yapmıştı. Para tarihi uzmanlık alanı olmakla beraber genel ekonomi tarihine ait konularda da esaslı araştırmalar yayınlamıştı. Ticaret tarihi, muhasebe ve bütçeler, nümizmatik, fiyatlar, imalat ve esnaf bu incelemeler arasında yer alır. İstanbul tarihi için ana kaynak olan İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953 (1546) adlı eserin büyük emek isteyen transkripsiyon ve mükemmel dizinini de ona borçluyuz.
Hataylı bir aileden gelen Sahillioğlu, çeşitli Arapça dergilerde 20'nin üzerinde makale yayınlamıştı. Barkan'ın izinden yürüyerek genellikle Osmanlı ekonomik ve sosyal tarihi üzerine ilginç konularda “yarı-mamûl" malzeme üreten bir araştırmacıydı. Bu ön mesai, kuşkusuz sağlam bir tarih ortaya çıkarmanın ilk yoludur.
Bu vesileyle kendisiyle ilgili bir hatıramı açıklamak isterim. An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914 (Cambridge, 1994) adlı kitabı hazırlarken para tarihi bölümünü yazmasını Halil Sahillioğlu'na teklif etmiştim. Fakat kendisi bu bölümü yazmayı üstlenemeyeceğini söyledi, çünkü yoğun bir şekilde arşivde çalışıyordu. Teklifimi reddederken verdiği cevaptan 'Bu işi yeni başlayanlar ele alsın' demek istediği izlenimini edindim. O reddedince Şevket Pamuk'a teklif ettim, kabul etti. Şevket Pamuk da para bölümünü yazarken Sahillioğlu'nun araştırmalarını esas almıştır. Fakat ben Osmanlı para tarihinin en büyük otoritesi olarak bu bölümü Halil Sahillioğlu'nun yazmasını isterdim.
Kısaca söylemek gerekirse, rahmetli Halil Sahillioğlu Osmanlı tarihinin en çetin para ve maliye sorunlarına ışık tutan büyük bir araştırıcı âlimdi.
Değerli hocamızın metnine, özel müsaadesiyle Muhafazakâr Düşünce dergisinde çıkan “Türkiye'de modern tarihçiliğin kurucuları" başlıklı yazısından eklemeler yapılmıştır. (Sayı 7, Kış 2006, s. 35-36). (DT)
Yazara Dair: Dünyaca ünlü tarihçi-yazar Prof. Dr. Halil İnalcık hocamız Temmuz 2016'da vefat etmiştir. Kendilerini saygı ve rahmetle anıyoruz.