Mustafa Kemal örtülü ödenekten para aldığı bakanı sürgüne göndermişti!

Mustafa Kemal Paşa ge­niş müfettişlik yetki­leriyle Samsun’a gider­ken Dahiliye Nezareti, yani İçişleri Bakanlığı koltuğunda Mehmed Ali Bey oturuyordu. Peki kimdi bu Mehmed Ali Bey? Musta­fa Kemal Paşa’yı Sadrazam Damat Ferid Paşa ile tanıştırıp Anadolu’da­ki memuriyetine atanmasını sağla­yan kişi desek yeterli olur sanırım. Şubat ayından İzmir’in işgali erte­sine, 16 Mayıs’a kadar kısa bir süre Dahiliye Nazırlığı görevinde bulun­muş olup Mustafa Kemal’in Anado­lu’ya tayini sırasında bu makamda bulunuyordu.

Adı Eylül 1919 ortalarında bu se­fer bakanlığı sırasında örtülü öde­nekten yaptığı harcamalarla gün­deme gelecek ve bu tartışmalar bize önemli bir tarihî sırrı ifşa edecektir.

Tarihler 15-16 Eylül 1919’u göster­diğinde İstanbul gazetelerinde bir haber çıkar. Millî Mücadele’yi des­tekleyen, başta Tercüman-ı Hakikat, Tasvir-i Efkâr ve Vakit gibi gazeteler­de yayınlanan haberde eski Dahili­ye Nazırı Mehmed Ali Bey’in yaptı­ğı örtülü ödenek harcamaları liste halinde veriliyor; eski nazır, o dev­rin şartlarına göre yüksek miktarda harcama yapmasından dolayı eleş­tiriliyordu. Vakit’in 16 Eylül 1919 ta­rihli nüshasında yayınlanan harca­ma listesi şöyledir:

6,000 lira- Bizzat ve bilâ-senet alın­mıştır

10,800 lira- Fransızca Antant gazete­sine tahsisat-ı seneviyye olarak defaten

1,500 lira- Konya Valisi Cemal Bey’e

5,000 lira- Bursa Valisi Gümülcineli İsmail Bey’e

2,000 lira- Muhtelif gecelerde Ser­kildoryan (Cercle d’Orient) ve Tokatlı­yan’da ziyafet masarifi

1,000 lira- Otomobil masrafı

Tartışmalar özellikle listenin ilk iki sırasındaki harcamalar üzerinde yoğunlaşır. Çünkü Mehmed Ali Bey listenin ilk sırasında yer alan 6,000 lirayı örtülü ödenek tertibinden makbuzsuz olarak bizzat alıp harca­mıştır. İkinci harcama ise yine sahi­bi olduğu Fransızca Antant gazetesi­ne aktarılmıştır. Dolayısıyla ortada açık bir yolsuzluk vardır.

Mehmed Ali Bey üç gün sonra Vakit’e ver­diği beyanatta özel­likle Antant’a dair iddiaları reddeder; ancak 6,000 lira konu­suna girmez. Peki Meh­med Ali Bey’in üzerinde konuşmadığı bu 6,000 lira nereye harcanmış­tır? Yorum ve haber­lerden yola çıkarak bu soruya bir nebze olsun cevap bulmak mümkün.

Millî Mücadele’ye destek ve­ren gazeteler Mehmed Ali Bey’e yüklenirken, aradığı destek Millî Mücadele karşıtı gazetelerden ge­lir. Başından sonuna kadar Millî Mücadele’nin aleyhinde olan Ali Kemal, 16 Eylül tarihli Peyâm gaze­tesinin ilk sayfasında Mehmed Ali Bey’e destek verir.

O Bektaşî sırrı!

Ali Kemal’in, Mehmed Ali Bey’in Dahiliye Nazırlığı yaptığı dönem­de aynı kabinede Maarif Nazırı ol­duğunu, dolayısıyla onunla hem fi­kir, hem de mesai ortaklığı ettiğini hatırlatalım. Ali Kemal’e göre, kabi­ne arkadaşının örtülü ödenek har­camaları arasında Mustafa Kemal Paşa’ya Samsun’a giderken verilen “epeyce bir meblağ” da bulunmakta­dır. Ali Kemal, Millî Mücadele yanlı­sı gazetelerin konuyu gündeme ge­tirmemelerini, meseleye tek taraflı bakmalarını alaycı bir dille eleştirir:

“Uzaktan uzağa işittiğime gö­re Mehmed Ali Bey Mustafa Kemal yadigârına da Samsun’a giderken epeyce bir meblağ vermiş. Fakat bu çanak yalayıcılar hiç o Bektaşî sırrı­nı ifşa ederler mi?”

Mehmed Ali Bey’e bir destek de Akvam gazetesinden gelmişti. 19 Eylül’de kanunen devletin menfa­ati doğrultusunda sarf edilen örtü­lü ödenek harcamalarının tartışı lamayacağına vurgu yapılıyor, aksi hâlde hükümetin iş göremez duru­ma geleceği savunulup kendileri gi­bi düşünen Peyâm, İkdâm ve Rönesans gazetelerinde çıkan yorumlara yer veriliyordu. Haberin sonunda Meh­med Ali Bey’in örtülü ödenekten pa­ra verdiği kişiler arasında Mustafa Kemal’in de bulunduğu bildiriliyor, yaptığı harcamalardan dolayı baka­nı eleştiren Millî Mücadele destekçi­si gazeteler şöyle ikaz ediliyordu:

“Mehmed Ali Bey’in çok görülen mesture sarfiyatı meyanında Mus­tafa Kemal Paşa’ya verilen mühim miktar paranın da dahil olduğu söy­leniyor ki, bu noktada Mehmed Ali Bey’in muarızları (muhalifleri) biraz tevakkuf etseler (geri dursalar) iyi olur.”

Bu bilginin Ali Kemal’den alındı­ğı ya da M. Ali Bey tarafından gaze­teye ulaştırıldığı anlaşılmaktadır.

Mehmed Ali Bey’in Mustafa Ke­mal Paşa’ya Samsun’a giderken, me­muriyeti dahilinde kullanılmak üzere örtülü ödenekten verdiği para büyük ihtimalle 6,000 liranın için­dedir. Nitekim Konya Valisi Cemal Bey’e 1,500, Bursa Valisi Gümülcine­li İsmail Bey’e de 5,000 lira verilmiş­tir. Yani bu ödeme rutin bir işlemdir.

• M.Kemal'e verilen mühim miktar para
• 19 Eylül 1919 tarihli Akvâm gazetesinde çıkan haberin sadeleştirilmiş şekli:
• “Tahsisat-ı Mestûre (Örtülü Ödenek)
• Eski Dahiliye Nazırı Mehmed Ali Bey evvelki gün şehrimize [İstanbul’a] döndüler. Kızının tedavisi için İsviçre’ye gitmek zaruretinde bulunan Mehmed Ali Bey’in burada olmadığı esnada bazı gazeteler bir tahsisat-ı mesture (örtülü ödenek) meselesi çıkardılar. Hele eski devrin örtülü ödeneğinden hissedar olan gazetenin biri bu meseleyi diline doladı ve nihayet Peyâm’ın muharrir-i bî-amânından (amansız yazarından) aldığı cevap üzerine sesini kesmeye mecbur oldu. Mehmed Ali Bey bugünkü İkdam’da çıkan beyanatında “Bu hususta açıklamada bulunmak örtülü ödeneğin varlık sebebine aykırıdır” dedikleri gibi “gerçekten örtülü ödeneğin nerelere harcandığının açıklanmasında bir mahzur olmasaydı gizlice sarfına hacet kalmaz, bütçedeki diğer tahsisat gibi sarfolunur giderdi. Bu para (örtülü ödenek) hıyanet yolunda sarf olunmak ve miktarı da 7-8 milyon liraya ulaşmak dışında böyle kullanılır.
• Böyle gizli kalması gereken haberleri duyurmak biraz daha devam ederse öyle zannederim ki hükûmet, iç ve dış siyasetinin göstereceği acil lüzum üzerine bile olsa bu parayı kullanamayacak. Rönesans gazetesi dünkü baş makalesinde de böyle neşriyatın Osmanlı menfaatlerine uygun olamayacağından bahsediyor, bu vadide birtakım haklı değerlendirmeler ortaya koyuyordu.
• Mehmed Ali Bey’in çok görülen örtülü ödenek harcamaları arasında Mustafa Kemal Paşa’ya verilen mühim miktar paranın da dahil olduğu söyleniyor ki, bu noktada Mehmed Ali Bey’e hücum edenler biraz durup düşünseler iyi olur.”

Mehmed Ali Bey’in torunu konuşuyor

Peki Mustafa Kemal Paşa’ya öde­nen miktar ne kadardır? Prof. Dr. M. Tayyib Gökbilgin’e göre bu ra­kam 1,000 liradır. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’a gönderdiği bir telg­rafta aldığı 1,000 liranın 300 lirasını Samsun mutasarrıflığına (valiliğine) verdiğini belirtmekte, muhtemel harcamalar için ek tahsisat istemek­tedir. Paşa’nın devletle yazışmalarda dile getirdiği rakamın örtülü öde­nekten aldığı para konusunda bağ­layıcı olduğuna inanıyoruz (Millî Mü­cadele Başlarken I, Ank., 1959, s. 84). Bu rakam Mehmed Ali Bey’in torunu, Ali Fuad Cebesoy’un yeğeni Ayşe Cebesoy Sarıalp tarafından da te­yit edilmektedir (Aksiyon, 12 Eylül 2005). Sarıalp, anne tarafından dedesi olan Mehmed Ali Bey’in Mustafa Kemal Paşa’ya Dahiliye Nezareti kasasından 1,000 lira verdiğini ve bu paraya ait mak­buzun kendisinde olduğunu söy­ler.

Sarıalp’e göre makbuzun met­ni şöyledir:

Dahiliye Nezareti

Hususî

Yalnız bin lira-yı Osmanî’dir. Asayiş-i dahiliyede görülecek lüzum üzerine sarfedilmek ve badehu (sonra) teferruatlı he­sap ile tebdil olunmak üzere iş­bu bâlâda muharrer (yukarıda yazılı) bin lira-yı Osmanî’nin Dahiliye Nezaret-i celîlesinden alındığını mübeyyin (gösteren) makbuzdur.

13 Mayıs 1335 (1919)

9. Ordu Kıtaatı Müfettişi

Mirliva M. Kemal (imza)

Peki Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya geçmesinde önem­li bir rol oynayan Mehmed Ali Bey’e sonra ne olmuştur dersiniz? Hemen söyleyelim: 150’likler listesine alınarak yurt dışına çıkarılmış, af çık­tıktan sonra Türkiye’ye dön­müş ve 1939’da da vefat etmiş­tir.

Necip Fazıl Kısakürek, Sul­tan Vahidüddin (İst., 1975, s. 200) adlı kitabında Mustafa Kemal Paşa’ya Anadolu mücadelesini orga­nize etmesi için padişahın büyük miktarda para verdiğini iddia et­mektedir. Büyük ölçüde rivayetler­den hareket eden Kısakürek’e göre padişahın bizzat cebinden verdiği parayla birlikte bu rakam 30 bin, 42 bin, 60 bin lira arasında değişmek­tedir.

Kanaatimize göre gerçekliği ol­dukça tartışmalı olan bu rakamla­rın ortaya çıkmasında Millî Mücade­le sırasında yaşanan başka bir olay etkili olmuştur.

Sultan Vahdeddin ve Osmanlı ha­nedanının 2. İnönü Savaşı’ndan son­ra, 1921 Nisan’ında Ankara hüküme­tine yaptığı 20,000 lira tutarındaki para yardımı (Ali Şükrü Çoruk, Osman­lı’nın Son Yılları, İst., 2016) sonraki yıl­larda Kısakürek’in itimat ettiği râ­viler tarafından Padişahın Mustafa Kemal Paşa’ya Samsun’a giderken para verdiği şekline dönüştürülmüş olmalıdır.

Anlaşılan o ki, yakın tarih söz ko­nusu olduğunda kesin bir fikre ulaş­mak pek de kolay değil.